چگونه به عیوب خود واقف شویم؟

نقطة‌ شروع‌ِ اصلاح‌، اصلاح‌ خویشتن‌ است‌. اصلاح‌ خود در فكر وعمل‌، اولین‌ وظیفة‌ مهم‌ هر كسی‌ است‌ كه‌ باید بدان‌ بیاندیشد و بپردازد. از نظرحضرت‌ علی‌(علیه السلام)، ناتوان‌ترین‌ مردم‌، كسی‌ است‌ كه‌ از اصلاح‌ خود ناتوان‌ و عاجز باشد. كسی‌ كه‌ كاستی‌ها و عیوب‌ خود را می‌شناسد ولی‌ هیچ‌ همتی‌ برای‌رفع‌ آن‌ نمی‌كند، خیرخواه‌ خود نیست‌، بلكه‌ آن‌ كس‌ كه‌ هنگام‌ آگاهی‌ از بدی‌هایش‌، به‌ سرعت‌ از آن‌ها روی‌ می‌گرداند و خود را اصلاح‌ می‌كند، می‌تواند به‌ نجات‌ خود و رسیدن‌ به‌ سعادت‌، امیدوار باشد.

انسان چگونه به عیوب خود واقف می شود؟

1 ـ مراقبت و محاسبه ، یعنی اگر انسان مواظب اعمال و رفتار خویش ‍ باشد و خود را مورد محاسبه و حسابرسی قرار دهد ، به ویژه اگر خویشتن را با معیارها و الگوهای مورد قبول صالحان و پارسایان مقایسه كند ، چون خود را فاقد فضایل و كمالات آنها میبیند ، بخوبی می تواند به عیوب خویش پی ببرد .

2- عبرت گرفتن از رفتار و كردار افراد بزهكار و نادرست و بد اخلاق ، كه به قول سعدی ، لقمان علیه السلام را گفتند ادب از كه آموختی؟ گفت از بی ادبان .

3ـ معاشـرت با دوستان مخلص و صدیق كه از نصیحت دریغ نداشته باشند و از روی خیرخواهی ، عیوب او را بدون مجامله و تملّق تذكر دهند .

انسان عاقل و مۆمن همان طور كه در مقاطع مختلف خود را به پزشك معالج عرضه می كند تا مبادا به بیماری پنهان و مزمنی دچار شـود ، در مسائل اخلاقی نیز باید به طبیب و معلّم اخلاق مراجعه كند . آری ، دوستان واقعی و با ایمان می توانند در این مسیر بهترین راهنما برای او باشند و او را نسبت به بیماری یا بیماریهایش آگاه كنند تا هر چه زودتر در صدد معالجه برآید . البته این راه در صورتی موفقیت آمیز است كه انسان دردمند ، به نصیحت ناصحان مشفق و دوستان مخلص گوش فرا دهد و از آنها بخواهد كه او را در مورد اشتباهات و لغزشهایش متنبّه سازند .

از این رو امام هفتم علیه السّلام فرمود :

اِجتَهِدُوا فِی أَن یَكُونَ زَمَانُكُم أَربَعَ سَاعَاتٍ سَاعَةٌ لِمُنَاجَاتِ اللّهِ وَسَاعَةٌ لِأَمرِ المَعَاشِ وَ سَاعَةُ لِمُعَاشـِرَةِ الاِخوَانِ وَالثّقَاتِ الّذِینَ یُعَرّفُونَكُم عُیُوبَكُم وَیُخلِصُونَ لَكُم فِی البَاطِنِ وَسَاعَةٌ تُخَلّونَ فِیهَا لِلَذّاتِكُم فِی غَیر مُحَرّمٍ وَبِهَذِهِ السّاعَةِ تَقدِرُونَ عَلَی الثّلاثه سَاعَاتٍ

سعی كنید اوقات شبانه روز خود را به چهار قسمت تقسیم كنید :

1 ـ یك قسمت برای عبادت و خلوت با خدا

2 ـ یك قسمت برای تأمین معاش و تحصیل هزینه زندگی

3 ـ قسمتی برای رفت و آمد و معاشرت با برادران مورد اعتمادی كه شما را به عیوبتان آگاه می سازند و قلبا نسبت به شما خلوص و صفا دارند.

4 - و قسمتی را نیز برای تفریح و لذایذ مشروع خود اختصاص دهید و به وسیله این ساعت [ ساعت استراحت ] می توانید خود را برای ساعات دیگر آماده كنید .(بحار الانوار ج75 ص321)

امام صادق علیه السّلام فرمود :

أَحَبُّ إِخْوَانِی إِلَیَّ مَنْ أَهْدَی إِلَیَّ عُیُوبِی

محبوبترین برادر نزد من كسی است كه عیوبم را به من اهدا كند.(بحار الانوار ج75 ص249)

پس ، كسی كه ادعای دوستی می كند ، ولی عیوب انسان را تذكر نمی دهد و هر گونه نقص و عیبی كه می بیند ، بی تفاوت از آن می گذرد ، دوست واقعی نیست و چه بسا دشمن انسان (از روی دشـمنی و بدون توجه) خدمتی به انسان می كند و عیوب او را تذكر می دهد ، كه اگر تذكّر نمی داد او نمی توانست به سادگی به عیوب خود پی ببرد .

اهل محاسبه باشیم

" آیت الله بهجت(ره)" در یکی از توصیه های خود فرمودند:

« به فکر خود باشیم، خود را اصلاح کنیم. اگر به خود نرسیدیم و خود را اصلاح نکردیم، نمی ‏توانیم دیگران را اصلاح کنیم.ما باید اهل محاسبه باشیم، هر چند اهل توبه نباشیم و تدارک نکنیم، خود محاسبه مطلوب است.

اگر بدانیم فلان روز، حسینی و فلان روز یزیدی هستیم، بهتر از این است که اصلاً ندانیم یزیدی هستیم یا حسینی. سرانجام ممکن است روزی به خود بیاییم و بخواهیم تدارک کنیم. با توجه به عیوب خویش و اصلاح آن‏ها، فرصت رسیدگی به حساب هر روز خود را نداریم، چه رسد به حساب مردم!

«أَفْضَلُ النّاسِ مَنْ شَغَلَتْهُ مَعایِبُهُ عَنْ عُیُوبِ النّاسِ.» برترین مردم کسی است که پرداختن به عیوب خود، او را از توجّه به عیوب مردم باز دارد. به فکر خود باشیم، خود را اصلاح کنیم اگر به خود نرسیدیم و خود را اصلاح نکردیم، نمی ‏توانیم دیگران را اصلاح کنیم.»

از صحبت دوستی برنجم عیبم هنر و كمال بیند دل چو آزرده شود

كاخلاق بدم حسن نماید خارم گل و یاسمن نماید خرسند كردن مشكل است .

فرآوری : زهرا اجلال            

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منابع :

خبرگزاری ایسنا