معضلی به نام پر خوابی

پرخوابی از منظر سنت

پرخوابی در روایات معصومین به شدت نكوهیده شده است كه به مواردی از آنها اشاره می شود:

پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) نگرانی خویش را از این خصلت چنین بیان می‌فرمایند:

«بر امت خویش بیشتر از هر چیز از شكم پرستی و پرخوابی و بیكارگی و بی‌ایمانی بیمناكم.»[2]

و در روایتی امام علی(علیه السلام) می‌فرمایند:

«چه تصمیم های روز را كه خواب درهم شكند.»[3]

به این معنی كه خواب، انسان را از دستیابی به تصمیم‌های بزرگی كه در زندگی برای پیشرفت و سعادت خود می‌كشد محروم كرده و او را در وادی حیرانی و محرومیت رها می‌كند.

                           گر تو مرد عاشقى رو شرم دار             خواب را با دیده‏ى عاشق چه كار

در روایات دینی از خواب به عنوان مستی نیز یاد شده است: امیرمۆمنان می‌فرماید:

«مستی چهار چیز است: مستی شراب، مستی مال، مستی خواب و مستی پادشاهی»[4]

در روایتی نیز امام صادق(علیه السلام) پرخوابی را یكی از عوامل عصیان و معصیت الهی شمرده اند:

«اولین معصیت‌هایی كه نسبت به خدا انجام شد به شش چیز بود: به محبت دنیا و محبت ریاست و محبت طعام و محبت زنان و محبت خواب و محبت راحت.»[5]

عوامل مۆثر در پرخوابی

1ـ غفلت از روز جزا: كه با نگرشی نادرست از زندگی، فقط به خوشی‌های این دنیا بسنده كرده و بی‌عاری و بی‌قیدی و تنبلی را سرلوحه زندگانی خویش كرده‌اند و حال آنكه باید بدانند:

    كاروان رفت و تو در خواب و بیابان در پیش      

                                             وه كه بس بی‌خبر از غلغل چندین جرسی[6]

2ـ پریشان حالی و درماندگی: كسانی كه در گردونه زندگی كم آورده‌اند و راه برون رفت از آن را نمی‌دانند برای فراموش كردن آن مشكلات، معمولاً به خواب پناه می‌برند تا هر چند برای مدتی از آنها خلاصی یابند. غافل از اینكه چنین راهكاری فقط مُسَكن بوده و علاج كار نیست و همچون كبكی هستند كه سر خود را زیر برف كرده است.

3ـ پرخوری: امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: «خواب بسیار، از خوردن آب بسیار ناشى مى‏شود،( چرا كه با خوردن زیاد آب، بلغم و رطوبات در مزاج انسان بیشتر می شود كه موجب خواب می‌گردد)  و خوردن آب بسیار، از خوردن غذاى بسیار ناشی می‌شود.»[7]

وقتی شكم از غذا پر می‌شود فكر كار نمی‌كند و خواب آلودگی مسلط می‌شود؛ دل و مغز، میدان خیالات و اوهام می‌گردد. كسانی كه به پرخوری و اختلاط زائده مبتلا هستند وهم و خیال بیشتر بر آنها استیلا یافته خوابهای وحشتناك می‌بینند.[8]

4ـ فساد مزاج و افزایش اخلاط چهارگانه[9]: كه سیستم بدن را به هم می‌زنند و موجب خواب آلودگی شخص می‌گردند.

5ـ رفیق خوشخواب: مصاحبت باعث تأثیر اخلاق و رفتار افراد در دوستان و همنشینان آنان می‌شود.

6ـ منظم نبودن زمان خواب و بیداری: وقتی کسی شب دیر می‌خوابد در روز برای جبران آن نیاز به خواب زیاد دارد؛ زیرا برای جبران یك ساعت بی‌خوابی شب، نیاز به چندین ساعت خواب روزانه هست.

آثار سوء پرخوابی از منظر پزشكی

خواب باید به حد اعتدال باشد اما اگر از حد بگذرد مخصوصاً خواب در روز[10]  و به ویژه در زمستان و برای كسی كه به آن عادت نداشته باشد موجب بروز امراض رطوبی و افزایش نزولات (منظور از نزولات به عقیده قدما رطوبت‌هایی است كه از قسمتهای بالای بدن به پایین كشیده شده باعث بروز عوارضی در بدن می‌شود)، بزرگی طحال،  بدبویی دهان، كمی قوت بدن (چون مزاج خواب، سرد و تر است و در اثر زیادی خواب، رطوبت و تری بر مزاج چیره می‌شود كه به دنبالش سستی قوای نفسانی و بدن را در پی دارد.[11])، كمی اشتها به غذا و كندی ذهن و از بین رفتن شادابی رخسار می‌شود.

البته ناگفته نماند كه بیداری زیاد نیز سبب از بین رفتن رطوبات بدن و موجب خشكی بدن گشته، مانع گوارش و موجب فساد و برهم خوردن مزاج است و اگر بسیار ادامه یابد به جنون و دیوانگی می‌انجامد.[12]

آثار پرخوابی در روایات

برای پرخوابی آثار و نتایج ناگواری بیان شده است كه به تعدادی از آنها اشاره می‌شود:

1ـ فقر در قیامت: از حضرت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نقل شده است : «از خواب بسیار برحذر باشید؛ زیرا خواب زیاد آدمی را در قیامت فقیر می‌كند.»[13]

2ـ منفور درگاه الهی: پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «خوردن بدون گرسنگی و خواب بدون خستگی و خنده بدون تعجب، نزد خدا به سختی منفور است.»[14]

3ـ جلب ضرر و زیان: امیرالمۆمنین(علیه السلام) می‌فرماید: «خوردن و خواب بسیار، جان را تباه و زیان را جلب نماید.»[15]

4ـ ضایع كردن عمر: از آنجا كه دنیا مزرعه آخرت است و آنچه را در این عالم بكاریم ثمره و نتیجه‌اش را در آن عالم خواهیم یافت با افزایش خواب، عمر -این سرمایه گرانقدر- را از كف داده و دست خالی گام در آن وادی می‌نهیم. امام علی(علیه السلام) می‌فرماید: «وای بر آن كه به خواب رفته، كه چه اندازه زیانكار است؛ هم عمرش كوتاه و هم مزدش كم است.»[16]

5ـ محروم شدن از نماز شب: با افزایش خواب، افراد از نماز شب كه در آیات و روایات با عظمت از آن یاد شده و آثار و نتایج شگفت انگیزی برای آن بیان داشته‌اند محروم خواهد بود.

6ـ قساوت قلب: پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: غذایتان را با یاد خدا و نماز ذوب (هضم) كنید و پس از آن نخوابید كه دلهایتان سخت شده قساوت پیدا می‌كنند.[17]

7ـ ایجاد روحیه نخوت و كسلی در جامعه: روحیات و خصلتهای بشری در مواجهه با همدیگر منتقل شده، تأثیر خود را برجای می‌گذارد.

علاج پرخوابی

برای علاج این مشكل باید از دو طریق وارد عمل شد تا نتیجه مورد نظر را به دست آورد: اولی علاج علمی و دیگری علاج عملی.

علاج علمی آن است كه در آثار شوم و عواقب ناگوار پرخوابی با دیده‌ایی عمیق بنگرد و مراتب والایی را كه می‌تواند در نتیجه مقدار خواب مناسب(نه پرخوابی) به دست آورد سرلوحه آرزوها و اهداف خویش قرار دهد و با تمام توان به سوی دستیابی به آنها گام بردارد.

علاج عملی چنین است كه در عوامل این خصلت دقیق شده با درخواست توفیق از درگاه باریتعالی بر ضد آنها عمل كند؛ زیرا با رفتن علل و اسباب آن، خود این رذیله هم برطرف خواهد شد؛ به این خاطر سعی در ذكر و فكر روز قیامت و حساب و كتاب آن دیار كند و نیك بیاندیشد كه « از كجا آمده‌ام، آمدنم بهر چه بود، به كجا می‌روم آخر ننمایی وطنم»

اگر دچار مشكلاتی هستند كه آنها را به خود مشغول كرده و از حل آنها عاجزند با اندیشمندان مرتبط با آن امور مشورت كرده و هر چه سریعتر در حل آن بكوشند.

برای علاج پرخوری كه از عمده دلایل پرخوابی است ابتدا بایستی در منافع كم خوری و مضرات زیاده خوری تأمل كرده، آنگاه مردانه وارد عمل شود و برای از بین بردن بلغم و رطوبات كه بیشتر از خوردن آب زیاد گریبانگیر شخص می‌شود باید از كم خوری شروع كند و بداند كه خوردن نان خشک و مویز (نوعی كشمش) ـ البته نه در حدی كه خود آن تشنگی بیاورد ـ و همچنین مسواک زدن، بلغم بدن را كاهش می‌دهد[18] و برای علاج فساد مزاج و تنظیم كردن اخلاط چهارگانه‌اش باید به افراد زبده و كارشناس رجوع كند تا از این بلا رهایی یابد.

خواب و خورت زمرتبه‏ى خویش دور كرد

                                                                 آنگه رسى به عشق كه بى‏خواب و خور شوى‏[19]

پی نوشت ها :

[1] ـ روم :23

[2] ـ پاینده،ابوالقاسم؛ نهج الفصاحة،انتشارات جاویدان،چاپ دوم،1376ش،ح109

[3] ـ همان،ص812،ح10145

[4] ـ مجلسی،محمدباقر؛حلیة المتقین،تصحیح عبدالرزاق اعلمی،انتشارات باقرالعلوم(علیه السلام)، چاپ اول،1378، ص222

[5] ـ همان،ص222

[6] ـ حافظ؛آینه جام(دیوان حافظ همراه یادداشتهای شهید مهری)،انتشارات صدرا،چاپ اول،372ش،ص319،غزل455

[7] ـ گیلانى‏،عبد الرزاق؛ شرح مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة، تصحیح رضا مرندى، انتشارات پیام حق‏، چاپ : اول‏،1377 ش،ص288

[8] ـ خلیلی، محمدعلی؛ترجمه نصیر الدین امیر صادقی تهرانی،طب الصادق(علیه السلام)،انتشارات عطائی،چاپ دوازدهم،1370ش،ص142

[9] ـ تفلیسی،ابوالفضل حبیش بن ابراهیم؛تعبیر خواب،انتشارات مرسل،چاپ سوم،1385ش،ص25؛ اخلاط چهارگانه «خون» و «صفرا» و« بلغم» و «سودا»

[10] ـ به غیر از خواب قیلوله كه كمی قبل از اذان ظهر و یا بعد از وقت نماز ظهر تا وقت نماز عصر است.

[11] ـ تفلیسی،ابوالفضل حبیش بن ابراهیم؛تعبیر خواب،انتشارات مرسل،چاپ سوم،1385ش،ص25

[12] ـ چغمینی، محمود بن محمد بن عمر میر؛قانونچه در طب، ترجمه دكتر محمد تقی، نشر دانشگاه علوم پزشكی و خدمات بهداشتی درمانی

ایران، چاپ دوم، 1383ش ـ تهران،صص 76ـ 79

[13] ـ قمی،شیخ عباس؛سفینة البحار و مدینة الحكم و الاثار،مۆسسه نشر آستان قدس رضوی،چاپ اول،1416ق،ج4،ص592،واژه«نوم»

[14] ـ پاینده،ابوالقاسم؛ نهج الفصاحة،انتشارات جاویدان،چاپ دوم،1376ش،ص604،ح2119

[15] ـ عبد الواحد آمدی؛غررالحكم و دررالكلم،ترجمه محمد علی انصاری،تصحیح مهدی انصاری قمی،نشر مۆسسه انتشاراتی امام عصر(علیه السلام)،چاپ دوم،1384ش ،ص580،ح7034

[16] ـ همان،ص855،ح10657

[17] ـ محمدی ری شهری،محمد؛دانشنامه احادیث پزشكی،ترجمه دكتر حسین صابری،نشر سازمان چاپ و نشر دارالحدیث،چاپ هفتم،1386ش،ج2،ص104

[18] ـ مدرس افغانی؛جامع المقدمات،انتشارات هجرت،ج2،كتاب آداب المتعلمین،فصل چهارم ،ص53

[19] ـ شجاعی، محمد؛مقالات،ج2،ص177

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منبع : سایت اخلاق امامیه