اراده مثال زدنی

انسان ویژگی های ممتازی دارد كه در میان آنها قدرت انتخاب و اراده برجستگی خاصی دارد. در واقع درمیان مولفه ها و عواملی كه برای تربیت نفس انسانی برمی شمرند، اراده آدمی از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده، به گونه اى كه علما علم اخلاق، سعادت و شقاوت آدمى را تابعی از اراده خود وی می دانند،

چرا كه بر اساس مبانی دینی، خداوند متعال راه سعادت و شقاوت انسان را بدو نشان داده و او را در انتخاب این راه و پیمودن آن، آزاد گذاشته است تا خود، راه خویش را انتخاب كرده و قدم در راه بگذارد.

با توجه به تاثیرات عمیقی اراده در كسب موفقیت های انسان وجود دارد كه می توان گفت، هر کس در زمینه های مادی و معنوی به مقاماتی دست پیدا كرده ، از شاهرا همّت و اراده قوی بوده است.

دانشمندان، ره آوردهای علمی خود را نتیجه نیروی اراده دانسته، مرتاض‌های هندی که به قدرت‌های عجیبی دست یافته‌اند و همچنین صاحبان کرامت که به مقامات والای معنوی و انسانی رسیده‌اند همه و همه، اهمیت اراده قوی را گوشزد کرده‌اند، هر چند که در مسیر حرکت و مقصد و هدف نیز با هم تفاوت داشته اند.

اراده در لغت به معنای خواست و خواستن بوده و در واقع، صفتی است که حالت خاصی را در آدمی ایجاد می کند که از او فعل مخصوصی صادر می شود، با این بیان، اراده عبارت است از مطالبة غذای روح از روی طیب نفس. اراده، قانع کردن نفس از خواسته های خود و رو نمودن بر اوامر خدا و راضی شدن بر آن است و به همین خاطر نیز گفته اند، اراده اخگری است از آتش دوستی در قلب که اقتضای اجابت دواعی نفس را می کند.(1)

در فرهنگ دینی، انسان آزاد و مختار آفریده شده و می تواند انتخاب کند، اراده نماید و تصمیم بگیرد و راه را برگزیند. شاهد این قدرت در انسان قرآن كریم است که می فرماید: «إِنّا هَدَیْناهُ السّبیلَ إِمّا شاکِرًا وَ إِمّا کَفُورًا» (انسان/76) علامه طباطبای در تفسیر این آیه می فرمایند:

« نکته ای که این تعبیر بر آن دلالت دارد، این است که: آن سبیلی که خدا بدان هدایت کرده، سبیلی است اختیاری و شکر و کفری که مترتب بر این هدایت است، در جو اختیار انسان قرار گرفته، هر فردی به هر یک از آن دو که بخواهد، می تواند متصف شود و اکراه و اجباری در کارش نیست، همچنان که در جای دیگر فرمود: «ثُمّ السّبیلَ یَسّرَهُ» (عبس/80)

و اینکه در آخر سوره فرموده: «.. فَمَنْ شاءَ اتّخَذَ إِلی رَبِّهِ سَبیلاً  وَ ما تَشاءُونَ إِلاّ أنْ یَشاءَ اللّهُ...»(انسان/76) می فهماند آنچه از بنده وابسته به اراده خدای تعالی است، مشیت بنده است نه عمل بنده که مورد مشیت خود بنده است.»(2)

اهمیت اراده انسان بحدی است كه در منظومه فكری اسلام، همه ارزش آدمى به اراده او در جهت سعادت حقیقى است و لذا امام على -علیه السلام - در سخنى والا فرموده است : « قدر الرجل على قدر همته ... ارزش انسان به اندازه همت اوست.»(3)

تجربیات زندگی بشر و مطالعه حیات و سیره بزرگان دین نیز نشان می دهد كه توفیق آدمى در زندگى و سیر به سوى اهداف انسانى و مقاصد الهى، جز به اراده اى خلل ناپذیر میسر نمى شود. پیام آوران الهى جلوه كامل چنین اراده اى بوده اند، چنانكه امیرمۆ منان على (علیه السلام) آنان را چنین توصیف نموده است : « ولكن الله سبحانه جعل رسله اءولى قوة فى عزائمهم ....خداى سبحان پیامبران خویش را از نظر عزم و اراده قوى قرار داد.»(4)

در میان برخورداران از اراده پولادین، پیامبر اكرم (ص ) به عنوان برترین پیام آور الهى، والاترین نمونه چنین تربیتى است، كه على - علیه السلام - در توصیف آن حضرت فرموده است :« اللهم ... اجعل شرائف صلواتك ، و نوامى بركاتك ، على محمد عبدك و رسولك الخاتم لما سبق ، و الفاتح لما انغلق ، و المعلن الحق بالحق ، و الدافع جیشات الاءباطیل ، الدامغ صولات الاءضالیل ، كما حمل فاضطلع ، قائما باءمرك ، مستوفزا فى مرضاتك ، غیر ناكل عن قدم ، و لا واه فى عزم...... شریفترین درودها و افزونترین بركات خود را بر بنده خود و پیامبر خود محمد ( ص ) ارزانى دار .

 آنكه ، خاتم پیامبران پیشین است و گشاینده درهاى فرو بسته و آشكاركننده حق به نیروى حق و برهان . اوست كه جوش و خروش هر باطلى را فرو نشانید و حمله و هجوم گمراهیها را در هم شكست .

بار سنگین رسالت را بر خود هموار ساخت و ، تا به مقصودش رساند ، دلیرانه كوشید و به انجام رسانیدن فرمانهاى تو قیام نمود و در جستن خشنودى تو درنگ نكرد و در هیچ اقدامى ترس و تأخیر نشان نداد و در هیچ عزم و آهنگى سستى ننمود . »(5)

بنابراین، بطور خلاصه می توان گفت، اراده در رفتارهای بشری نقش محوری داشته و اراده قوی، انسان را به مقام رسالت و پیامبری می رساند و كاستی اراده «آدم برگزیده خدا» را از بهشت قرب‌ به هبوط می‌کشاند.

بنابراین در بررسی رموز موفقیت بزرگان دین وعالمان ربانی، یكی از مولفه های عمده را باید برخورداری از اراده قوی و مثال زدنی دانست، كه البته نمونه های فروانی نیز برای آن در زندگی علما وجود داشته كه به عنوان مثال به ذكر خاطره ای از اراده مثال زدنی مرحوم آیت الله حجت (ره) اشاره می شود:

« مرحوم آیت الله سید محمد حجت كوه كمرى عشق فراوانى بمطالعه كتب داشت و در این زمینه احساس خستگى به او راه نمى یافت و عادت ایشان چنین بوده كه هر چهار سال یك بار تمام كتب درسى حوزه را از مقدمات گرفته تا كفایه بدقت مطالعه مى كردند.

مرحوم استاد شهید مطهرى داستانى در رابطه با هجرت از عادت و قدرت تصمیم گیرى آن مرحوم نقل كرده اند: مرحوم آیت الله حجت اعلى الله مقامه یك سیگارى بود كه من واقعا هنوز نظیر او را ندیده ام گاهى سیگار از سیگار قطع نمى شد وقتى مریض شدند براى معالجه به تهران آمدند و در تهران اطباء گفتند چون بیمارى ریوى دارید باید سیگار را ترك كنید ایشان ابتدا به شوخى فرمود من این سینه را براى سیگار كشیدن مى خواهم اگر سیگار نباشد سینه را مى خواهم چه كنم ؟؟ عرض كردند به هر حال برایتان ضرر داد و واقعا مضر است .

فرمود مضر است ؟ عرض كردند بلى دیگر نمى كشم یك «نمى كشم » كار را تمام كرد یك حرف و یك تصمیم این مرد را بصورت یك مهاجر از عادت قرار داد ».(6)

پی نوشت‏ها:

1.    علی اکبر دهخدا، ، لغتنامه دهخدا،تهران، موسسه دهخدا، ج 2، ص 1625

2.    محمدحسین طباطبایی، ترجمه تفسیرالمیزان،قم، انتشارات جامعه مدرسین، ج 20، ص 195

3.    صبحی صالح، نهج البلاغه ، قم، دارالهجره، حكمت 47.

4.    همان ، خطبه 192.

5.    همان ، خطبه 72.

6.    نعمت الله حسینی، مردان علم در میدان عمل ، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ج1، ص89

منابع:

قرآن کریم

نهج البلاغه

المیزان

تهیه و فراوری: حق دوست، گروه حوزه علمیه تبیان