نگاهی به کارنامه سی ساله اقتصاد ایران
در آستانه سالگرد پیروی شکوهمند انقلاب اسلامی قرار داریم. انقلابی که با هدف حفظ استقلال کشور و قرار دادن مردم در جایگاه واقعیشان و با شعار حمایت از مستضعفان پیروز شد….
شاید حال که سه دهه از وقوع این رویداد مهم تاریخی گذشته است، نگاه گذرا به کارنامه سی ساله اقتصاد ایران خالی از لطف نباشد. بخشی که با طرح شعارهای فراوان باعث جلب اعتماد مردم به انقلاب شد و مسوولان حال حاضر باید تمام تلاششان را برای حفظ این اعتماد بهکار گیرند.
البته اقتصاد، همواره در رهنمودهای مقام معظم رهبری و امام راحل جایگاه ویژهای داشته است و فعالیتها و تلاشهای دولتهایی که پس از انقلاب روی کار آمدهاند در راستای تحقق عدالت همهجانبه و مقابله با فقر و اختلافات طبقاتی را بوده است ولی اینکه دولتهای پس از انقلاب تا چه میزان در راستای تحقق این مهم، موفق بودهاند موضوعی است که تحلیلگران سالهاست درباره آن ایراد سخن میکنند. البته علیرغم این عزم جدی و خدمات بسیار، متاسفانه هنوز شاهد درصدی از فقر و اختلاف طبقاتی هستیم که با اهداف انقلاب سازگاری ندارد و باید برای رفعش برنامهریزی مدونی صورت گیرد.
البته با توجه به شرایطی که سالهاست بر کشور حاکم است و دشمنان با طرحها و صدور قطعنامههایشان موانعی را برای رشد اقتصادی کشور ایجاد کردهاند، باید در تحلیل دستاوردهای اقتصادی دولتها به این مهم توجه کرد تا با تحلیل صحیح امروز، بتوانیم برای فردا گامهای بلند و قاطعی برای فردا برداریم.
*نگاهی به رشد اقتصادی این سه دهه
رشد اقتصادی یکی از مولفههایی است که نظامهای موجود دنیا برای تحقق آن گام برمیدارند و یکی از شاخصهای توسعهیافتگی قلمداد میشود و میتواند جایگاه کشورها را در سطح بینالمللی ارتقا دهد. بر اساس آمار متوسط نرخ رشد اقتصادی بین سالهای 58 تا 67 به دلیل تحولات مربوط به انقلاب، جنگ تحمیلی و محاصرههای بینالمللی به شدت کاهش یافته بود و بر اساس آنچه اعلام شده، حدود شش درصد بوده است. در دوران سازندگی و پس از آن، علیرغم بسیاری مشکلات داخلی و خارجی رو به افزایش، رشد اقتصادی 7درصدی داشتهایم.
بحث افزایش صادرات غیرنفتی یک توفیق راهبردی است که میتواند در آینده آرمان استقلال اقتصاد از نفت را تحقق بخشیده و مانع آسیبپذیری امنیت اقتصادی کشور شود در حالی که در سالهای 1356و 1357صادرات غیرنفتی ایران قریب نیم میلیارد دلار و معادل یک چهلم صادرات نفت ارزش داشت
همچنین روند تغییرات نرخ رشد سرمایهگذاری و تولید ناخالص داخلی نیز حکایت از ثبات و بهبود شرایط اقتصادی کشور در دهه اخیر نسبت به دو دهه قبل دارد. بنا بر برخی آمارها، رشد تولید ناخالص داخلی با احتساب نفت در سال 79 قریب 5درصد، در سال 80، حدود 3.2 درصد و در سال 81 حدود 4.7 درصد بوده است. ارقام و آمار بیانگر آن هستند که رشد تولید ناخالص داخلی در سالهای 1380و 1381 بیشتر از رشد با محاسبه نفت بوده است. علت آن این است که دولت عملا در مسیر اقتصاد بدون نفت حرکت میکند. البته طی حدود یک سال اخیر نیز با توجه به تحریمهای نفتی اعمال شده علیه کشور، دولت تلاش دارد وابستگی از درآمدهای نفتی را به سمت استفاده از درآمدهای حاصل از پرداخت مالیات سوق دهد و بر اساس آنچه گفته میشود بناست بودجه امسال نیز بر این اساس بسته شود.
*جایگاه نفت و گاز در اقتصاد ایران
در دوران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی که سیاستهای اقتصادی کشور در راستای تامین منافع سایر کشورها برنامهریزی میشد، کشور وابستگی شدیدی به نفت داشت و درآمد حاصل از فروش آن ارزان صرف خرید روز افزون تسلیحات نظامی میشد تا ایران نقش خود را در منطقه به خوبی ایفا کند. اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سیاست کشور به سوی کاهش وابستگی به نفت و فروش ضابطهمند آن در چارچوب اوپک متمایل شد.
بحث افزایش صادرات غیرنفتی یک توفیق راهبردی است که میتواند در آینده آرمان استقلال اقتصاد از نفت را تحقق بخشیده و مانع آسیبپذیری امنیت اقتصادی کشور شود در حالی که در سالهای 1356و 1357 صادرات غیرنفتی ایران قریب نیم میلیارد دلار و معادل یک چهلم صادرات نفت ارزش داشت، در برخی از سالهای اخیر، صادرات غیرنفتی تا مرز 5 میلیارد دلار پیش رفت؛ یعنی 10 برابر نسبت به پیش از انقلاب. این رقم معادل یک سوم ارزش صادرات نفت بود که اگر با یک چهلم قبل از انقلاب مقایسه شود، نشانه افزایش توان اقتصاد کنونی کشور است.
با توجه به شرایطی که سالهاست بر کشور حاکم است و دشمنان با طرحها و صدور قطعنامههایشان موانعی را برای رشد اقتصادی کشور ایجاد کردهاند، باید در تحلیل دستاوردهای اقتصادی دولتها به این مهم توجه کرد تا با تحلیل صحیح امروز، بتوانیم برای فردا گامهای بلند و قاطعی برای فردا برداریم
افزایش سهم گاز در الگوی مصرف انرژی کشور نیز از اهداف مطرح در پیروزی انقلاب بوده و حصول آن به عنوان یکی از آثار و نتایج مثبت انقلاب اسلامی قابل ارزیابی است. آمارها نشان میدهند که سهم گاز در الگوی مصرف انرژی طی دو دهه از انقلاب به قریب 80 درصد رسیده است. بنابراین، گاز، که یک ثروت عظیم خدادادی است و سالیان درازی بیمصرف میسوخت، اینک جایگزین نفت میشود و وابستگی صنعت و اقتصاد کشور به نفت را کم میکند و این فرصت را نیز فراهم میسازد که سهم بیشتری از نفت بهجای مصرف داخلی، صادر شده و برای اقتصاد ما ارز فراهم شود.
*وضعیت صنعتی کشور
در زمینه صنعت که از مهمترین بخشهای بدنه اقتصاد کشور است، ایران پیشرفت خوب و قابل توجهی داشته است تا جایی که کشوری که پیش از انقلاب تقریبا تمامی کالاهای صنعتی خود را از خارج وارد میکرد، اکنون در بیشتر زمینهها خود به تولیدکننده تبدیل شده است و تولیداتش نیز در بسیاری از موارد، از لحاظ کیفیت و استاندارد قابل رقابت با مشابه خارجی است. در سالهای اخیر، شاهد رشد بالای 12درصد در صنعت بودهایم که این مهم در سایه خودباوری محقق شده است.
در زمینه کشاورزی و دامداری نیز طبق آمار رسمی دولت، در سال 1356 دولت ایران فقط قدرت تأمین مواد غذایی مردم خود برای 33 روز را داشت و مجبور بود باقی مواد غذایی خود را از خارج وارد کند. برای مثال، مرغ را از فرانسه، تخم مرغ را از اسرائیل، سیب را از لبنان، پنیر را از دانمارک و... وارد میکرده، اما اکنون علیرغم دو برابر شدن جمعیت، بیش از سیصد روز در سال مواد غذایی خود را در داخل تأمین میکند و در بیشتر زمینهها خوداتکا شده است. هر چند متاسفانه طی سالهای اخیر برخی سودجویان با واردات خارج از ضابطه و قانون موجبات بهم ریختگی بازار را فراهم کردند، اما در نهایت ایران اسلامی این روزها در مقایسه با گذشته توانسته است روی پای خود ایستاده و متناسب با نیازش به تولید صنعتی و غذایی میپردازد.
با این اوصاف و با توجه به گستردگی حوزه اقتصاد، تنها به موضوعات اقتصاد کلان در این نوشتار کوتاه پرداخته شده است و تاکید بر آن است که طی سالهایی که از پیروزی انقلاب میگذرد، دولتها با تمام توان برای پیشبرد و تحقق برنامههای کشور تلاش کردهاند. در این راه موانع بسیاری وجود داشته است که تحریمها یکی از مهمترین و موثرترین آنهاست. دولتهای پس از انقلاب درگیر جنگ بوده اند و دولتهای پس از آن نیز درگیر خنثی کردن و بهبود آثار ناشی از جنگ بر پیکره اقتصاد و دولتی نیز درگیر از بین بردن آثار وارده از سوی تحریم. اما در کنار همه اینها با مدیریت کلان حاکم بر کشور نظام هر بار از این گردنههای سخت به سلامت عبور کرده است و در راستای همین برنامهریزیها در حال حاضر ایران اسلامی به مرز خوداتکایی رسیده است.
معصومه نصیری بخش اقتصاد تبیان