چشم‌انداز 1404 و جایگاه فعلی جمهوری اسلامی ایران

یکی از تاثیرات مهم و با ارزشی که می توان برای چنین چشم اندازی متصور بود، ایجاد ثبات در مدیریت یک کشور است چراکه اگر قرار باشد آن کشور به اهداف بلند مدت خود یعنی همان اهداف تعریف شده در چشم انداز برسد، باید در مسیری حرکت کند که در انتها به آن نقطه مطلوب می رسد.

در واقع تبیین یک چشم انداز برای یک کشور، مسیر روشنی را در اختیار مسئولان آن کشور قرار می دهد تا با نگاه مستمر به آن، طی طریق كنند و این مسیر شاخصی برای سنجش میزان انحراف آنها از چشم انداز كشور باشد.

بر همین اساس، ضروری است كه برنامه ها؛ سیاست ها و قوانین مصوب یك كشور كه ممكن است كوتاه مدت، میان مدت یا حتی بلند مدت باشد، با اهداف و چشم انداز تبیین شده در افق مسیر مذكور هماهنگ و در همان راستا باشد.

در كشور ما و در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز بعد از آنكه از بار بحران هایی نظیر قائله های داخلی و جنگ هشت ساله كاسته و جمهوری اسلامی ایران كم كم به كشوری رو به توسعه شناخته شد، مسئولان بلندپایه نظام ضرورت تبیین یك چشم انداز برای آینده كشور را احساس كردند و بدین ترتیب بود كه پس از هماهنگی های لازم با رهبری نظام، سند چشم انداز بیست ساله كشور را تهیه و تدوین كردند.

این سند در 13 آبان 1382 توسط رهبر معظم انقلاب به سران قوای سه‌گانه ابلاغ شد ولی با توجه به اینكه آغاز این سند از سال 1384 مد نظر قرار گرفته بود، اهداف تعریف شده در آن باید تا سال 1404 - به عنوان افق این چشم انداز - محقق شود و بر همین اساس، از این سند به عنوان «چشم انداز 1404» یا «ایران 1404» هم یاد می‌شود.

طبق آنچه در متن این سند تاكید شده است، سیاست های و برنامه های توسعه نظام باید با چشم انداز 1404 و در راستای تحقق آن باشد. در بخش پایانی متن سند چشم انداز بیست ساله آمده است:

«ملاحظه: در تهیه، تدوین و تصویب برنامه های توسعه و بودجه های سالیانه، این نکته مورد توجه قرار گیرد که شاخص های کمی کلان آن ها از قبیل نرخ سرمایه گذاری، درآمد سرانه، تولید ناخالص ملی، نرخ اشتغال و تورم، کاهش فاصله درآمد میان دهک های بالا و پایین جامعه، رشد فرهنگ و آموزش و پژوهش و توانایی های دفاعی و امنیتی، باید متناسب با سیاست های توسعه و اهداف و الزامات چشم انداز، تنظیم و تعیین گردد و این سیاست ها و هدف ها به صورت کامل مراعات شود.»

مطابق تاكید این سند، «در چشم‌انداز بیست ساله، ایران کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی علمی و فناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بین‌الملل.»

طبق اعلام مسئولان كشور، تاكنون در برخی عرصه ها مطابق اهداف سند چشم انداز پیش رفته ایم كه از جمله آنها می توان به عرصه های تولید علم، برخورداری از علوم و دانش های روز از جمله نانو تكنولوژی با استفاده از ظرفیت های دانشمندان بومی، ارتقاء قدرت دفاعی و بازدارندگی با بهره گیری از انواع سامانه های بومی و الهام بخشی برای برخی ملل و دولت ها بویژه در موضوع بیداری اسلامی اشاره كرد.

«برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی» و «امن، مستقل و مقتدر با سامان دفاعی مبتنی بر بازدارندگی همه جانبه و پیوستگی مردم و حکومت»، دو بند از بندهای سند چشم انداز است كه شاید بیش از بخش های دیگر آن به سمت تحقق پیش رفته باشد؛ چنانچه تعداد مقالات تولیدی در دانشگاه‌های كشور، رشد تولید علم و تولید و بهینه سازی سامانه های دفاعی و نظامی بیانگر این مساله است.

اما هنوز بخش ها و عرصه های زیادی وجود دارد كه با اهداف تعریف شده در سند چشم انداز فاصله دارد یا طبق ادعای برخی كارشناسان و تحلیلگران، در برخی موارد از اهداف افق 1404 فاصله گرفته است.

در یكی از بندهای سند چشم انداز، وضعیت ایران در افق 1404 اینگونه ترسیم شده است: «دست یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه‌ی آسیای جنوب غربی (شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) با تاکید بر جنبش نرم افزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقاء نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل.»

با وجود تاكید مصرح در این بند، به نظر می رسد كه هرچند به لحاظ تولید علم و كسب جایگاه اول در عرصه فناوری رشد قابل قبولی را در كشور شاهد هستیم اما به نظر می رسد در بخش های مهم دیگری بخصوص در عرصه های اقتصادی، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقاء نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل با مشكلاتی مواجه هستیم.

رسیدن به اهدافی كه در افق 1404 تعریف شده، نیازمند همدلی بیشتر مسئولان كشور بویژه سران سه قوه است و تحقق سند چشم انداز باید مورد وثوق همه دستگاه ها، نهادها، سازمان ها و حتی گروه ها و احزاب مختلف كشور باشد.

امسال، در حالی به سی و چهارمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی نزدیك می شویم كه فشارها و تحریم ها بیشتر و بیشتر شده است و در چنین شرایطی، ضرورت تلاش برای تحقق سند چشم انداز بیست ساله بیش از پیش احساس می شود؛ چنانچه در متن سند چشم انداز نیز بر ویژگی هایی نظیر «فعال، مسئولیت پذیر، ایثارگر، مومن، رضایت‌مند، برخوردار از وجدان کاری، انضباط، روحیه تعاون و سازگاری اجتماعی، متعهد به انقلاب و نظام اسلامی و شکوفایی ایران و مفتخر به ایرانی بودن»، تاكید شده است.