تأثیر حبط عمل در انکار ولایت

احباط و تکفیر در قرآن و روایات از گناهانی که موجب از بین رفتن اعمال نیک و پسندیده می شود، تعبیر به حبط اعمال و بطلان آن شده است، از این رو، به بیان موارد و مصادیق آن در روایات می پردازیم.

نپذیرفتن ولایت حضرت على علیه السّلام

در روایات متعددى ، مسأله ((ولایت )) مورد تاءكید قرار گرفته و عدم پذیرش آن (به هر نحو كه باشد و به بیانهاى مختلف ) به عنوان عامل ((حبط اعمال )) معرفى شده است :

1 - از امام باقرعلیه السّلام در مورد آیه شریفه (ذلك بانَّهم كرهوا ما انزل اللّه ..(( نقل شده كه فرموده اند:

قوله تعالى : (ذلك بانَّهم كرهوا ما انزل اللّه ...) فى علىّ فاحبط اعمالهم  :آنان آنچه را خداوند در مورد حضرت على علیه السّلام نازل كرده بود كراهت داشتند بنابراین خداوند اعمالشان را حبط نمود..

به همین الفاظ با این مضمون ، چند روایت دیگر نیز نقل شده است .

2 - از امام باقرعلیه السّلام درباره آیه (و من یكفر بالاْیمان فقدْ حبط عمله ) نقل شده است كه فرموده اند:

((مراد از ایمان در بطن قرآن ، على علیه السّلام و ولایت اوست ؛ پس هر كه به آن كفر ورزد، اعمالش حبط مى گردد))

از ابن عباس نیز نقل شده كه گفته است : ((براى على بن ابى طالب علیه السّلام در كتاب خدا نامهایى است كه مردم آنها را نمى دانند، از جمله به آیه مزبور اشاره مى كند و مى گوید: یكى از اسماى او ((ایمان )) است ))

3-هر كس خدا را بدون ولایت حضرت على علیه السّلام ملاقات كند، عملش ((حبط)) مى شود. از رسول خدا(صل الله علیه و آل وسلم ) نقل شده است : ((و من لقى اللّه عزَّ و جلَّ بغیر ولایتك فقد حبط عمله ))

4- در چند روایت آمده كه پیامبر(صل الله علیه و آل وسلم ) خطاب به حضرت امیرعلیه السّلام فرموده اند: ((لولم ابلِّغ ما امرت به من ولایتك لحبط عملى؛ اگر آنچه در مورد ولایت تو ماءمور به آن شده بودم ، ابلاغ نمى كردم ، عملم حبط مى شد))

همین مضمون در روایات دیگر نیز وارد شده است .

5- در مورد آیه شریفه (ذلك بانَّهم اتَّبعوا ما اسخط اللّه و كرهوا رضوانه فاحبط اعمالهم )در تفسیر قمى آمده است : ((منظور از ((ما اسخط اللّه )) موالات فلان و فلان ، آنان كه به امیرمۆ منان علیه السّلام ظلم نمودند، مى باشد))

از امام باقرعلیه السّلام نقل شده كه در مورد ((كرهوا رضوانه )) فرموده اند: ((كرهوا علیّا))

6- در تفسیر آیه شریفه 65 سوره زمر آمده است كه امام صادق علیه السّلام فرموده اند: ((تفسیرها لئن امرت بولایة احدٍ مع ولایة على علیه السّلام من بعدك لیحبطنَّ عملك و لتكوننّ من الخاسرین.))

(( تفسیر آیه چنین است كهاگر در كنار ولایت على علیه السّلام ، ولایت كس دیگرى را فرمان مى دادى ، عملت حبط مى شد))

از امام صادق علیه السّلام نیز نقل شده كه فرموده اند: ((یعنى ان اشركت فى الولایة غیره ))

7- درباره كسى كه عمر بسیار طولانى نماید و اموال فراوانى داشته باشد و تمامى آنها را در راه خدا انفاق كند، روزها را روزه بدارد و شبها را شب زنده دارى كند، ولى با بغض ‍ حضرت محمد(صل الله علیه و آل وسلم ) و على علیه السّلام از دنیا برود، از پیامبر نقل شده كه فرمود:

((و لردَّ اللّه عزَّ و جلَّ اعماله علیه و احبطها))

((خداوند اعمالش را به خودش رد مى كند و آنها را ((حبط)) مى نماید))

8-همچنین درباره رزمنده اى كه در راه خدا كشته شود و بدون ولایت باشد، آمده است كه : پیامبر(صل الله علیه و آل وسلم ) فرموده اند: ((و لا یبقى له عملٌ الاّ احبط؛هیچ عملى از او باقى نمى ماند مگر اینكه ((حبط)) مى شود))

در روایات دیگرى نیز به بیانهاى گوناگون ، عدم پذیرش ‍ ولایت به عنوان ((عامل حبط))، مطرح شده است.

بى صبرى و بى تابى نمودن هنگام مصیبت

در چندین روایت ((ناشكیبا بودن در قبال مصیبت ))، از عوامل ((حبط)) شمرده شده است از جمله :

1- پیامبر اكرم (صل الله علیه و آل وسلم ) فرمود: ((ضرب المسلم یده على فخذه عند المصیبة ، احباطٌ لاِ جرِهِ))

((زدن دست مسلمان بر رانشهنگام مصیبت ((حبط)) نمودن پاداش اوست ))

2- امیرمۆ منان علیه السّلام فرمود:((ینزل الصَّبر على قدر المصیبة ، و من ضرب یده على فخذه عند مصیبته حبط عمله ))

((صبر و شكیبایى به اندازه مصیبت ، نازل مى شود، كسى كه دستش را (به عنوان بیتابى و ناشكرى ) به هنگام مصیبت ، بر زانو زند اجر او ضایع مى شود (و پاداشى بر مصیبت نخواهد داشت ))

3- امام جوادعلیه السّلام نیز فرمود: ((...فمن غلب جزعه على صبره حبط اجره .

((هر كس كه ناشكیباییش بر صبر او غلبه نماید، اجرش ((حبط)) مى گردد))

این مساءله در بسیارى از روایات دیگر، نیز مطرح شده است .

علاّ مه مجلسى در توضیح یكى از روایات مزبور مى گوید:

((ظاهر روایت ، حرمت زدن دست بر ران ،هنگام مصیبت مى باشد، ولى ممكن است آن را حمل بر كراهت نماییم ، چنانكه ظاهر كلام بسیارى از اصحاب چنین است ؛ امّا احوط ترك آن است و به هر حال این روایت ، فى الجمله بر ((احباط)) دلالت دارد))

صاحب ((وسائل الشیعه )) نیز روایاتى را كه در این موضوع نقل مى كند تحت بابى به عنوان ((باب تاءكّد كراهة ضرب المصاب یده على فخذه )) قرار مى دهد.

اگر گفته شود:زدن دست بر ران ،هنگام مصیبت مكروه است و باعث حبط پاداش مى شود، در این صورت باید گفت : عوامل حبط، در دایره گناهان كبیره ، منحصر نمى گردد، بلكه شامل بعضى از مكروهات نیز مى شود.

اماهمان طور كه ظاهر این روایات ، دلالت دارد متعلق ((حبط))، اجر و پاداشى است كه با صبر نمودن بر مصیبت ، نصیب انسان مى شود؛ بنابراین ، بى تابى كردن مانع ثبوت و تحقق آن مى گردد، نه اینكه ثواب و اجرى حاصل شده باشد و سپس با ناشكیبایى نمودن از بین برود، پس اگر ((احباط)) را مربوط به عمل و ثواب پیشین بدانیم ، این امر از عوامل ((حبط)) شمرده نمى شود.))

اجتناب نکردن از معاصی در خلوت

رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : لأعْلَمنَّ أقواما مِن اُمَّتی یَأتونَ یَومَ القیامَةِ بحَسَناتٍ أمْثالِ جِبالِ تِهامَةَ بَیْضاءَ ، فیَجعَلُها اللّه ُ هَباءً مَنْثورا . أمَا إنّهُم إخْوانُكُم مِن أهلِ جِلْدَتِكُم ، و یَأخُذونَ مِن اللّیلِ كما تَأخُذونَ ، و لكنّهُم قَومٌ إذا خلَوا بمَحارِمِ اللّه ِ انْتَهَكُوها .(كنز العمّال : 43685)

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مردمانى از امّت خود را مى شناسم كه در روز قیامت حسناتى به سفیدى كوههاى تهامه عرضه مى كنند، اما خداوند همه آنها را پودر و پراكنده مى كند. بدانید كه آنها برادران هم تبار شمایند و شبها نیز همچون شما عبادت مى كنند، امّا مردمى هستند كه چون پنهانى و در خلوت با محرمات الهى رو به رو شوند، آنها را مرتكب گردند.

تکبر ورزیدن

الإمامُ علیٌّ علیه السلام : اعتَبِرُوا بِما كانَ مِن فِعلِ اللّه ِ بإبلیسَ إذ أحبَطَ عَمَلهُ الطویلَ و جُهدَهُ الجَهِیدَ ، و كانَ قد عبَدَ اللّه َ ستّةَ آلافِ سنَةٍ ، لا یُدرى أ من سنیِّ الدُّنیا أم مِن سِنیِّ الآخِرَةِ عَن كِبْرَ ساعَةٍ واحِدَةٍ ، فمن ذا بعد إبلیسُ یَسلمُ . (نهج البلاغة : الخطبة 192)

امام على علیه السلام : پس از آنچه خدا به شیطان كرد پند گیرید كه به سبب لحظه اى تكبّر ، كردار دراز مدّت او را باطل گرداند و كوشش فراوان او بى ثمر ماند . او شش هزار سال با پرستش خدا زیست ـ و از سالیان دنیا بود یا آخرت ، دانسته نیست ـ . پس چه كسى پس از شیطان در امان مى ماند؟

معصیت الهی

الإمامُ علیٌّ علیه السلام : اللّهُمّ و أستَغفِرُكَ لِكُلّ ذَنبٍ یَمحَقُ الحَسَنات ، و یُضاعِفُ السیّئاتِ ، وَ یُعجِّلُ النَّقِماتِ ، و یُغضِبُكَ یا رَبَّ السَّماواتِ ، فَصَلِّ عَلى مُحمَّدٍ و آلِ مُحمَّدٍ وَ اغفِرهُ لی یا خَیرَ الغافِرینَ.(البلد الأمین : 43)

امام على علیه السلام : خدایا! از تو آمرزش هر گناهى را مى خواهم كه نیكى ها را محو مى كند و بر زشتى ها مى افزاید و بد بختى ها را شتاب مى دهد و تو را ـ اى پروردگار آسمانها ـ به خشم مى آورد . پس بر محمّد و خاندانش درود فرست و آن گناه را بر من بیامرز ، اى بهترین آمرزشگران!

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام ـ فی قولِهِ تعالى : «و قدِمْنا إلى ما عَمِلوا مِن عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَبَاءً مَنْثُورا» ـ : أمَا و اللّه ِ إنْ كانتْ أعْمالُهُم أشَدَّ بَیاضا مِن القَباطیِّ ، و لكنْ كانوا إذا عَرَضَ لَهُمُ الحَرامُ لَم یَدَعُوهُ . (الكافی : 2/81/5)

امام صادق علیه السلام ـ درباره آیه «و به اعمالى كه كرده اند پردازیم و همه را چون ذرات غبار پراكنده در هوا قرار دهیم» ـ فرمود : هان! به خدا سوگند، كه كرده هاى آنان از پارچه هاى كتان قبطى سفیدتر بود، اما چون به حرامى برمى خوردند از آن خوددارى نمى كردند.

به امید آنکه در عملکردهای خود توجه بیشتری داشته تا انشالله اعمال ما بدون هیچ حبطی راهگشا و چراغ تاریکی قبرمان قرارگیرد.

فراوری: زهرا اجلال

بخش قرآن  تبیان 

منابع :

سایت حوزه

مرکز تعلیمات واشنگتن