ذهن فعال! (2)
در مقاله ی قبلی به بررسی نقش ذهن انسان در برخورد با اطلاعات و داده های حسی پیرامون آدمی پرداختیم و نشان دادیم که انسان به عنوان موجودی انتخابگر و دارای اختیار نقشی فعال در انتخاب ادراکات خویش دارد! در این نوشتار می کوشیم به بررسی شکل گیری افکار انسان و میزان تأثیر آنها در ثواب و عقاب اخروی انسان بپردازیم. با ما همراه باشید!
حساب فکرها:
فرض کنید قیامت شده است و شما به عنوان یکی از هزاران نفری که در صف حسابرسی ایستاده اید مضطرب و وحشت زده به عاقبت کارتان می اندیشید! فرض کنید هنگام حسابرسی شما فرا می رسد و نامه ی عمل شما با همه ی اعمال ریز و درشت آن در مقابلتان گشوده شده است! حالا فرض کنید شما مشغول خواندن این نامه ی عمل مفصل هستید! همه چیز از ریز و درشت حرفها و سخن ها کارها و رفتارها و خلاصه چیزی از قلم نیفتاده است! ناگهان متوقف می شوید برروی قسمت حساب و کتابهای فکری تان!! ریز و درشت فکرها و اندیشه هایتان حتی فکرهایی که یک مرتبه آمدند و رفتند! حتی فکرهایی که به خصوص و به طور ویژه سرنماز سراغ شما می آمدند! از خوبها وبدهایشان همه و همه ثبت و ضبط شده اند و شما باید برای همه شان جواب بدهید! خدایا حتی این فکرها حساب داشته اند؟!!
پرنده ی ذهن ما!
به راستی چگونه افکار و اندیشه های ما مورد حسابرسی قرار می گیرد؟ آیا فکرهای ما خودشان می آیند و ما کنترلی روی آن ها نداریم؟ یا آن که کاملا در دست ماست به چه بیندیشیم و به چه نیندیشیم؟! فکرهایی که به یکباره می آیند و می روند از چه نوع فکرهایی هستند؟! کنترل ذهن و اندیشه ها و افکارها چگونه میسر است؟!
هر آنچه به عنوان غذای روحی وارد وجود آدمی شود بازده و نتیجه ی مشابهی را از خود نشان خواهد داد! اینجاست که حکمت عمیق کلام نورانی امام مجتبی(علیه السلام) می تواند تا حدودی درک شود که فرمودند تعجب می کنم از کسی که به غذای جسم خود توجه می کند اما در مورد غذای روح خویش اندیشه نمی نماید!
پرواز ذهن:
ذهن انسان در برخورد با داده های حسی و ادراکات پیرامون خویش نقشی فعال دارد! به بیان دیگر این ما هستیم که به طور گزینشی و انتخابی ورودی های ذهن و فکرمان را تنظیم می کنیم. شما می توانید به چیزی نیندیشید و این کاملا در اختیار خود شماست و می توانید در دَم در مورد موضوعی ساعتها اندیشه و تفکر داشته باشید! بنابراین نقش فعال ذهن انسان در برخورد با محیط اطراف غیر قابل انکار است! براین اساس انسان می تواند داده های خوبی را وارد ذهن خود کند تا بتواند دریافتها و بازده های مفیدی را از آن پس بگیرد!
بده و بستان های ذهن:
در توضیح بیشتر آن که اگر انسان ورودی های خود را از افکار و اندیشه ها و دیدنی ها و شنیدنی ها و خلاصه همه ی داده های حسی اش کنترل نماید و بهترین ها را وارد ذهن و اندیشه اش نماید قطعا خروجی های او نیز نه تنها در ساحت حتی بلکه حتی در ساحت فکر و اندیشه نیز خروجی های خوب و مطلوبی خواهند بود! به بیان دیگر هر آنچه به عنوان غذای روحی وارد وجود آدمی شود بازده و نتیجه ی مشابهی را از خود نشان خواهد داد! اینجاست که حکمت عمیق کلام نورانی امام مجتبی (علیه السلام) می تواند تا حدودی درک شود که فرمودند تعجب می کنم از کسی که به غذای جسم خود توجه می کند اما در مورد غذای روح خویش اندیشه نمی نماید!
افکار بی اختیار نداریم!
براین اساس به طور قطع و یقین بایستی گفت که ما افکار بی اختیار نداریم! نمی شود اندیشه ها و فکرهایی که به ذهنمان ظهور نموده اند به طور یکباره آمده باشند. اگر در هنگام نماز تمرکز ذهنی نداریم و انواع و اقسام فکرها و اندیشه ها در ذهنمان جولان می دهند و یا اگر هنگامی که قصد داریم به موضوع خاص بیندیشیم تمرکز ذهنی برایمان حاصل نمی شود تنها یک جواب وجود دارد و آن اینکه ، پیش از آن ورودی های ذهنی مان را کنترل ننموده ایم که خروجی های آن قابل کنترل نیستند!
به راستی چگونه افکار و اندیشه های ما مورد حسابرسی قرار می گیرد؟ آیا فکرهای ما خودشان می آیند و ما کنترلی روی آن ها نداریم؟ یا آن که کاملا در دست ماست به چه بیندیشیم و به چه نیندیشیم؟! فکرهایی که به یکباره می آیند و می روند از چه نوع فکرهایی هستند؟! کنترل ذهن و اندیشه ها و افکارها چگونه میسر است؟!
به راستی چگونه افکار و اندیشه های ما مورد حسابرسی قرار می گیرد؟ یا فکرهای ما خودشان می یند و ما کنترلی روی ن ها نداریم؟ یا ن که کاملا در دست ماست به چه بیندیشیم و به چه نیندیشیم؟! فکرهایی که به یکباره می یند و می روند از چه نوع فکرهایی هستند؟! کنترل ذهن و اندیشه ها و افکارها چگونه میسر است؟!
نماز با حضور قلب!
بزرگان اخلاقی می گویند برای آنکه برسرنماز تمرکز داشته باشیم بایستی مرتبا پرنده ی بازیگوش ذهنمان را متوجه حضور در محضر الهی نماییم و بارها و بارها تلاش کنیم تا بتوانیم بالاخره این پرنده ی بازیگوش را به دام بیندازیم. کسی که از صبح تا ظهر هنگام نماز به انواع و اقسام چیزهای ناشایست فکرکرده است و داده های حسی اش از دیدنی ها و شنیدنی ها و بوییدنی ها و خلاصه همه ی ادراکاتش را بدون کنترل رها نموده است و هر چه را که هوس کرده است دیده و یا شنیده و یا خورده و یا نوشیده و غیره، چگونه می تواند خروجی فکرش در هنگام نماز را حضور قلب و تمرکز ذهن قرار دهد و نماز با حضور قلبی را بجا آورد؟! اساسا ورودی های نامطلوب جز خروجی های ناشایست نتیجه ندارند!
سخن پایانی....
با توجه به آنچه گذشت از مجموع بررسی های بیان شده در دو مقاله ی ذهن فعال 1و2 می توان چنین دریافت نمود که اولا انسان باید مراقب آنچه می فهمد و می بیند و می شنود و می بوید و خلاصه درک می کند باشد و برسرهر سفره ای ننشیند تا غذای روحش را آلوده ننماید! ثانیا افکار و اندیشه های انسان همچون اعمال و رفتار و سخنان او اموری اختیاری و در کنترل آدمی هستند. بنابراین در مورد همه ی آنها همانند اعمال و سخنان انسان باز خواست و پاسخگویی و حسابرسی وجود دارد. ثانیا برای کنترل اندیشه ها و افکارمان باید همت کنیم که اختیار خویش را به کار بندیم و عزممان را جزم کنیم تا فکرمان را کنترل نماییم و این شدنی است و ما می توانیم!
ن. رادفر
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع و مآخذ
1- جایگاه انسان در حکمت متعالیه – اکبریان
2- انسان و سرنوشت – شهید مطهری (ره)
3- جامع السعادات – ملا احمد نراقی (ره)
4- رساله انسان – علامه طباطبایی (ره)
5- شرح نهج البلاغه – علامه جعفری (ره)
