تبیان، دستیار زندگی
وضع زن و جایگاه او در کشورهای شرقی و خصوصا اسلامی به مراتب از اوضاع در غرب بهتر است. به ویژه نگاه اسلام به زن نگاهی قدسی و همراه کرامت و عزت می باشد، با این حال زن جایگاه اسلامی خود را در بین مسلمانان نیز به طور کامل پیدا نکرده است.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : محمد بخشی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

فرزندان زیتون (١)

حضرت معصومه

هر چند تمدن پر ادعای غرب خود را بزرگ مدافع حقوق زن می داند، اما اوضاع زنان در جوامع غرب، نشان می دهد که زن در فرهنگ غرب (خصوصا قرن20و21)، در یک نگاه خوش بینانه، راهی برای فروش بیشتر و کارگری ارزان با ادعاهایی کمتر است - بگذریم از احوال پریشان خانواده در سرزمین فرصتها(2) (اگر خانواده ای باقی مانده باشد!) و روان لگدکوب شده زن در روابط جنسی در سراسر غرب- (3).

وضع زن و جایگاه او در کشورهای شرقی و خصوصا اسلامی به مراتب از اوضاع در غرب بهتر است. به ویژه نگاه اسلام به زن نگاهی قدسی و همراه کرامت و عزت می باشد، با این حال زن جایگاه اسلامی خود را در بین مسلمانان نیز به طور کامل پیدا نکرده است.(4)

از بهترین راههای شناختن جایگاه حقیقی زن از دیدگاه اسلام، بررسی زندگی زنانی است که در دامان پیشوایان اسلامی تربیت یافته اند. گذشته از دختر رسول الله، فاطمه سلام الله علیها که خود یکی از چهارده معصوم عالم خلقت است، می توان در بین دختران ائمه علیهم السلام نیز بانوانی والا مقام یافت. قطعا اولین نامی که در بین دختران ائمه علیهم السلام به ذهن می آید، نام زینب کبری دختر امیرالمۆمنین سلام الله علیهما است. اما فاطمه دختر امام حسن مجتبی علیهماالسلام، فاطمه معصومه دختر امام کاظم علیهماالسلام و جناب حکیمه دختر امام جواد علیهماالسلام نیز از جمله دختران امامان اند که در آینه وجود خود، سیمای آرمانی زن در مکتب اسلام را نشان می دهند.

زنی بی مانند

فاطمه دختر امام حسن علیهماالسلام از زنان پر افتخار خاندان نبوت است. آن جناب علاوه بر اینکه دختر امام حسن مجتبی علیه السلام است، عروس امام حسین، همسر امام سجاد و مادر امام باقر علیهم السلام نیز هست. برخی برای ایشان غیر از امام باقر علیه السلام فرزند دیگری به نام عبدالله نیز شمرده اند.(5) در نقلهای متفاوت دیگر برای آن جناب سه(6) و چهار فرزند(7) نیز ذکر شده است.(8)

در بین فرزندان امام سجاد علیه السلام، بعد از امام باقر علیه السلام، عبدالله از جایگاه بلندی برخوردار است. ایشان متولی صدقات رسول الله و امیرالمۆمنین، فقیه، فاضل و جزو راویان حدیث بوده است.(9) قطعا در سیر کمال او، مادرش نقش به سزایی داشته است. دختر گرامی امام حسن علیه السلام، چنان تقوایی داشت که امام باقر و امام صادق علیهماالسلام از ایشان به بزرگی یاد کرده اند. باقر العلوم علیه السلام می گوید:

هر چند تمدن پر ادعای غرب خود را بزرگ مدافع حقوق زن می داند، اما اوضاع زنان در جوامع غرب، نشان می دهد که زن در فرهنگ غرب (خصوصا قرن20و21)، در یک نگاه خوش بینانه، راهی برای فروش بیشتر و کارگری ارزان با ادعاهایی کمتر است

«مادرم نزد دیواری نشسته بود، ناگاه دیوار شکاف برداشت و صدای فرورختن شدیدی را شنیدیم. مادرم با دست خود به دیوار اشاره کرد و گفت: نه، به حق مصطفی قسم، خداوند به تو اجازه نداده است. و دیوارِ در حال سقوط، در میان هوا معلّق ماند، تا اینکه مادرم از آنجا کنار رفت...»(10)

امام صادق علیه السلام نیز فرمود: «او بسیار درستکار بود و در خاندان حسن علیه السلام، زنی مانندش یافت نشد».

ایفای نقش در جایگاه مادریِ امام معصوم، نیازمند پاکی فراوان است. همچنین ویژگیهای عبدالله(11) در بین سایر پسران امام سجاد علیه السلام، تاثیر مادر در آینده کودک را نمایان می کند. از دیگر سو تقوای آن بانو در حدی است که امامان معصوم از ایشان به عظمت یاد کرده اند.

بانویی از بهشت

یکی دیگر از دختران نمونه خاندان عصمت، فاطمه معصومه دختر امام کاظم علیهماالسلام است. در تشویق به زیارت حضرت معصومه علیهاالسلام از سه امام روایت نقل شده، متن زیارتنامه ایشان نیز از زبان امام رضا علیه السلام است. حضرت صادق علیه السلام در مورد زیارت ایشان فرموده است:

«به درستی که... برای ما اهل بیت حرمی است و آن شهر قم است. در آن زنی از اولادم دفن می شود که فاطمه نام دارد. هرکه او را زیارت کند بهشت برایش واجب می گردد.»(12)

از امام رضا علیه السلام در مورد زیارت ایشان چنین روایت است:

«هرکه او را زیارت کند در حالی که حقش را می شناسد بهشت برای اوست.»(13)

سومین امامی که در مورد زیارت حضرت معصومه علیهاالسلام از او حدیث نقل شده است امام جواد علیه السلام است:

«هرکس قبر عمه ام را در قم زیارت کند بهشت برای اوست».(14)

حضرت معصومه (س)

در زیارتنامه ایشان که امام رضا علیه السلام آن را انشاء فرموده است، در یازده تعبیر بلند که برای ائمه علیهم السلام ذکر می شود، حضرت معصومه علیهاالسلام هم جزو آنان شمارده شده، همگی با یک صیغه آمده اند. همگی به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نسبت داده شده اند،(15) از خدا برای همگی درخواست صلوات شده،(16) تقرب به خداوند به سبب محبت این بزرگواران و دشمنی دشمنانشان درخواست شده است(17) و در تمام این موارد نام حضرت معصومه علیهاالسلام همراه امامان معصوم است.

در بخش پایانی زیارت نیز زائر، چنین درخواست می کند:

«ای فاطمه شفاعت مرا در بهشت بنما که برای تو در نزد خداوند متعال جایگاه رفیعی است.»(18)

از این بیانها به خوبی روشن می شود که جایگاه زن در اسلام، در مرتبه بالایی قرار داشته، در واقع ملاک عظمت، تقوا است؛ زن یا مرد بودن ملاک ارزش گذاری نیست.

شاهد رویدادی بزرگ

آخرین بانویی که به عنوان نمونه زن آرمانی در دیدگاه اسلام معرفی می شود، جناب حکیمه دختر امام جواد علیهماالسلام است. این بانو، امامت پدرش، برادرش، برادر زاده اش و امام مهدی عجل الله تعالی فرجه را درک کرده است. دوران امامت امام جواد علیه السلام و بیش از آن، دوران امام هادی و امام عسکری علیهماالسلام، دوران خفقان شدید است. امام هادی و فرزندش امام حسن علیهماالسلام به پادگان نظامی برده می شوند و عسکری لقب می گیرند. نقش حکیمه در این دوران، خصوصا در ازدواج امام عسکری علیه السلام و تولد امام زمان عجل الله تعالی فرجه و سپس در دوران غیبت صغری بیانگر عظمت این بانوی بزرگ است.

وضع زن و جایگاه او در کشورهای شرقی و خصوصا اسلامی به مراتب از اوضاع در غرب بهتر است. به ویژه نگاه اسلام به زن نگاهی قدسی و همراه کرامت و عزت می باشد، با این حال زن جایگاه اسلامی خود را در بین مسلمانان نیز به طور کامل پیدا نکرده است

حضرت حکیمه معلم و مربی نرجس کنیز امام هادی علیه السلام است که بعدها همسر امام عسکری علیه السلام و مادر امام زمان عجل الله تعالی فرجه می شود. نرجس که در یکی از جنگهای اسلام و روم اسیر شده، به دست حکیمه مسلمان شد. بعد از مدتی امام هادی علیه السلام از حکیمه می خواهد که نرجس را با اسلام آشنا کرده، به او می فرماید:

«ای دختر رسول الله! نرجس را با خود ملازم گردان و احکام دین را کامل به او بیاموز»(19)

آنگاه که امام حسن علیه السلام می خواهد نرجس را از پدرش امام هادی علیه السلام تحویل بگیرد، عمه خود را واسطه قرار می دهد. امام هادی علیه السلام نیز به حکیمه می فرماید:

«نرجس را به ابی محمد(20) بده، خدا دوست دارد تو را در این امر (21) شریک کند»(22)

مسأله دیگری که جایگاه بلند جناب حکیمه را اثبات می کند شاهد گرفتن ایشان بر ولادت امام زمان عجل الله تعالی فرجه است.(23)

امام عسکری علیه السلام شخصا از عمه خود دعوت می کنند تا به خانه امام بیاید و به او خبر می دهند که امشب شب تولد مولود کریم است.(24) عظمت این بانو آن قدر است که بعد از شهادت امام عسکری علیه السلام، یکی از افرادی که اصحاب برای کسب اطلاع از وجود و ولادت امام زمان عجل الله تعالی فرجه به او مراجعه می کردند جناب حکیمه بوده است.(25)

هر چند آنچه گفته شد اندکی از دریای فضایل دختران خاندان زیتون بود، اما نشان داد، اسلام معیار ارزش را تقوا دانسته، هرکه را که تقواپیشه باشد عزیز می شمارد؛ خواه زن باشد و خواه مرد.

پی نوشت:

1) اهل بیت عصمت علیهم السلام برای درخت زیتون که در آیه 35 سوره نور آمده است، چند معنا بیان کرده اند، یکی از آنها، تفسیر درخت به امیرالمۆمنین علی علیه السلام است. امام صادق علیه السلام نیز در برخوردی با منصور دوانیقی خود را شاخه ای از از شاخه های این درخت معرفی فرموده است. برای اطلاع بیشتر ر.ک: مسائل علی بن جعفر؛ ص316 و الكافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‏1 ؛ ص195 و التوحید (للصدوق)؛ ص157 و غرر الأخبار؛ ص171.

2) آمریکا خود را سرزمین فرصتها نامیده است: land of opportunities

3) ادعای دفاع از حقوق زن توسط غرب درست مانند ادعاهای دفاع از حقوق بشر آنها است که انسان را از شدت وقاحتشان انگشت به دهان می گذارد. (همان ها  که از آن سوی دنیا، به عراق و پاکستان و افغانستان و... حمله کرده، صدها هزار کودک و زن و مرد بی دفاع را کشته اند، با یک بمب اتم بیش از 200هزار ژاپنی را قتل عام کرده، نسلهای آنها را به بیماریهای لاعلاج  ژنتیکی مبتلا نموده اند، به فرمانده ی ناوی که هواپیمای مسافری را سرنگون کرده، مدال شجاعت داده اند و ...). اما تفاوت عرصه زن با حقوق بشر در ظاهر زیبا و نفس پسند مسائل مربوط به زنان است. در حالی که اعمال منافی حقوق بشر این متوحشین مدرن، با اول نگاه محکوم می شود. به همین دلیل اتبات ستم هایی که در فرهنگ غربی، به زن می شود محتاج دقت بیشتری است.

4) منظور از مسلمانان، نه فقط ایرانیان بلکه تمامی کشورهای اسلامی است. جایگاه زن در کشوری مانند عربستان، هنوز هم بسیار ظالمانه است. در ایران نیز هرچند بعد از پیروزی انقلاب مقدس اسلامی، جایگاه زن از جهاتی نسبت به گذشته ها بسیار بهبود یافته، به الگوی مطلوب اسلامی نزدیکتر شده است، اما نفوذ فرهنگ غربی، آسیبهای جدیدی برای زنان این سرزمین به ارمغان آورده است.

5) مناقب آل أبی طالب علیهم السلام(لابن شهرآشوب)، ج‏4، ص: 176. در مورد اینکه جناب عبدالله باهر، برادر امام باقر علیه السلام، فرزند آن بانو باشد می توان مطمئن بود. زیرا به جز یک نقل، در تمای نقلهای دیگر چه در بین اهل سنت و چه در بین شیعه لااقل امام باقر علیه السلام و عبدالله به عنوان فرزندان ایشان دانسته شده اند.

6) تاریخ‏الیعقوبى،ج‏2،ص:305.

7) الطبقات‏الكبرى،ج‏5،ص:162 و المعارف،متن،ص:215.

8) و به این جـهـت آن حـضـرت را «عـلوى بـیـن عـلویـَیـن»، «هـاشـمى بین هاشمیَیْن» و «فاطمى بین فاطمیَیْن» گفته اند. با توجه به اینکه باقی ائمه علیهم السلام نیز فرزندان امام باقر علیه السلام هستند، از امام باقر علیه السلام به بعد تمام امامان هم از نسل امام حسن علیه السلام و هم از نسل امام حسین علیه السلام هستند.

9) عوالم العلوم؛ ج‏19-الباقر علیه السلام ؛ ص374.

10) الكافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‏1 ؛ ص469.

11) ایشان از سویی اهل فضل و علم، از سوی دیگر توانمند در سرپرستی کارهای اجرایی مانند تولی وصایای پیامبر صلی الله علیه وآله و امیرالمۆمنین علیه السلام است و با این همه در برابر برادر خود نیز متواضع است،

12) مستدرک الوسائل، ج10، ص368، حدیث 12196.

13) زاد المعاد-مفتاح الجنان، ص 547.

14) کامل الزیارات، ص324، حدیث2.

15) «أَوْرَدَنَا حَوْضَ نَبِیِّكُمْ وَ سَقَانَا بِكَأْسِ جَدِّكُمْ»، «أَنْ یَجْمَعَنَا وَ إِیَّاكُمْ فِی زُمْرَةِ جَدِّكُمْ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ».

16) «صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْكُمْ».

17) «أَتَقَرَّبُ إِلَى اللَّهِ بِحُبِّكُمْ وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِكُمْ».

18) «یَا فَاطِمَةُ اشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّةِ فَإِنَّ لَكِ عِنْدَ اللَّهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ».

19) دلائل الإمامة (ط - الحدیثة)، ص: 496. تعبیر «ای دختر رسول الله» خود بیان گر عظمت مقام حکیمه است.

20) کنیه ی امام عسکری علیه السلام «ابی محمد» است.

21) اشاره امام هادی علیه السلام به ولادت امام زمان عجل الله تعالی فرجه است که از نرجس متولد خواهد شد.

22) دلائل الإمامة (ط - الحدیثة) ؛ ؛ ص499.

23) از آنجا که عباسیان از ولادت امام منتظر عجل الله تعالی فرجه ترس فراوان داشتند، امام عسکری علیه السلام را کاملا تحت نظر داشتند. در این شرایط ولادت حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه کاملا مخفیانه بوده است اما در هر حال باید شاهدانی بر این امر باشند تا در زمان نیاز بر آن شهادت دهند؛ خصوصا که امام زمان عجل الله تعالی فرجه بعدها نیز مخفی بوده، ممکن است در اصل ولادتش تردید حاصل شود. کما اینکه با مراجعه به تاریخ موارد زیادی از این دست دیده می شود.

24) دلائل الإمامة (ط - الحدیثة) ؛ ؛ ص500. مصادیق این شاهد گرفتن محدود به شب ولادت نیست. ر.ک: الغیبة (للطوسی)/ كتاب الغیبة للحجة ؛ النص ؛ ص237

25) ر.ک: دلائل الإمامة (ط - الحدیثة) ؛ ؛ ص499 و الغیبة (للطوسی)ص: 239 و روضة الواعظین(ط - القدیمة) ؛ ج‏2 ؛ ص257.

محمّد بخشی                  

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.