افزون‌خواهی که هلاكت‌آفرین است!

این بلای بسیار بزرگی است كه گریبان اكثر ما را گرفته است. ده كم است، صد؛ صد كم است، هزار؛ هزار كم است و ... پیوسته در حال افزودن و زیاد كردن هستیم؛ مانند كرم ابریشم كه دور خود می‌تند و عاقبت در میان همان تنیده‌های خود می‌میرد. امّا مطمئن باشید كه به این حال نخواهید ماند:

( كَلاّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ ثُمَّ كَلاّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ )

تكاثر طلبی چیست؟

در قرآن از فزون خواهی منفی و برتر جویی معكوس ، به تكاثر تعبیر شده است. تكاثر در اصطلاح قرآنی آن به معنای مسابقه دو طرف در فزونی مال و مقام است.(مفردات راغب) چنان كه تفاخر به معنای كثرت جویی در مناقب و اموال و اولاد می باشد. (مجمع البیان ج 9 و 10 ص 811)

در نگره قرآنی ، تكاثر همان فزون خواهی منفی و مبتنی بر غریزه ابتدایی بشر بدون جهت مندی و هدف گرایی درست و صحیح است. به این معنا كه هر گاه شخص ، این غریزه آغازین و ابتدایی بشری را در راستای كمال و هدایت واقعی قرار ندهد و آن را در حوزه تمایلات و گرایش های حیوانی قرار دهد ، از قوه و نیروی خدادادی به درستی بهره نگرفته و به دام تكاثر افتاده است. این گونه است كه دنیا در حكم لهو و لعب می شود و تنها سرگرم به زن و مال و فرزند و تفاخر و تكاثر می گردد.

از این جا دانسته می شود كه در نگره قرآنی تكاثر به این معنا و مفهوم امری مذموم و ناپسند است و آدمی را از راه اصلی و صراط مستقیم كمالی خود باز می دارد.

( اَلْهاكُمُ التَّكاثُرُ )؛

«افزون‌ طلبی‌ها سرگرمتان كرده [و از توجّه به آخرت بازتان داشته] است.»

و این بلای بسیار بزرگی است كه گریبان اكثر ما را گرفته است. ده كم است، صد؛ صد كم است، هزار؛ هزار كم است و ... پیوسته در حال افزودن و زیاد كردن هستیم؛ مانند كرم ابریشم كه دور خود می‌تند و عاقبت در میان همان تنیده‌های خود می‌میرد. امّا مطمئن باشید كه به این حال نخواهید ماند:

( كَلاّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ ثُمَّ كَلاّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ )؛

«به همین زودی می‌فهمید [كه قضیه از چه قرار است] آری؛ به همین زودی می‌فهمید [امّا آن فهمیدن، نافع به حالتان نخواهد بود].»

آنگاه به خود می آیید كه همه از شما بریده و رفته‌اند، تنها كسی كه با شما مانده است، خدای شماست. شما هم كه با او رابطه‌ای نداشته‌اید!!

دشمن انبیاء چه کسانی بودند؟

دشمن انبیا و مانع كار آنان، مال‌پرستانی بودند كه فقط به فكر دنیای خود هستند و امروزه نیز عده‌ای مال پرست و دنیا‌پرست نمی‌گذارند شیعیان، مصلحان و مۆمنان عالم طعم زیبایی عدالت را بچشند.

علل و زمینه های تكاثر طلبی

علت و خاستگاه اصلی فزون خواهی و برتر جویی را باید در غریزه استخدام گری و كمال جویی انسان جست . از این رو باید خاستگاه اصلی تكاثر را نیز در همین دو خوی و خصلت جست و جو كرد . با این تفاوت كه تكاثر كمال جویی معكوس است و انسان را از دست یابی به اسمای حسنای الهی باز می دارد و گرفتار دوزخ و خشم او می گرداند.

انسان به جای آن كه قوای عقلانی خود را تقویت كند و به جنبه الهی خود بپردازد به جنبه مادی و غریزی خود توجه داشته و آن را تقویت و تحكیم می كند.

قرآن برای این گرایش معكوس انسان، زمینه های چندی را بر می شمارد كه در این جا به نمونه های از آن اشاره كوتاه و گذار می شود: یكی از عوامل و زمینه های ایجادی تكاثر را باید در جهل انسان دانست ؛ زیرا انسان جاهل و نادان به جای آن كه از قوای غریزی خود برای كمال واقعی بهره جوید، خود قوا را تقویت می كند و آن را بی هدف به كار می گیرد.

فقدان هدفمندی در استفاده عامل مهمی است كه آدمی به دام تكاثر می افتد؛ اگر فرد آگاه به هدف زندگی و آفرینش بود ، می كوشید تا زندگی خود را در آن راستا سامان و جهت دهد. این گونه است كه می تواند قوای غریزی خود را نیز هدفمند به كار گیرد. بنابراین جهل و نادانی نسبت به هدف خلقت و آفرینش یكی از مهم ترین عوامل در تكاثر طلبی است.(تكاثر آیات 1 تا 7)

دومین عامل و زمینه تكاثر طلبی را باید در فریبندگی دنیا دانست. جلوه های فریبنده دنیا انسان را به خود سرگرم می كند و موجب می شود تا نتواند از قوای خود را در راستا ی هدفی كه شناخته بهره جوید. انسان با آن كه هدف آفرینش را می داند و نسبت به آن جاهل نیست، ولی به جهت فریبندگی بیش از اندازه دنیا، هدف را فراموش و یا از آن غافل می‌گردد و به تكاثر روی می‌آورد.(حدید آیه 20)

عامل دیگری كه قرآن برای تكاثرطلبی بشر بر می شمارد ، عامل كفر است. به این معنا كه انسان كافر به جهت جهل به خدا و قیامت و یا انكار آن با علم به وجود خدا و قیامت ، حسابگری و حساب خواهی را نادیده می گیرد و گرفتار دنیا می شود و بدان سرگرم می گردد. ( كهف آْیات 32 تا 37)

آثار تكاثر

در قرآن برای تكاثر آثار و پیامدهای چندی بیان شده است كه از مهم ترین آن ها می توان به انكار معاد (كهف آیات 34 تا 36) غرور و خود پسندی (همان) محرومیت از یاری خدا (همان) نابودی اموال و دستاوردهای تلاش های مادی (همان) اشاره كرد.

یكی دیگر از آثاری كه قرآن برای تكاثر طلبی آدمی بر شمرده است، پدیده غرور ملی و قومی بی جا و تعصبات جاهلی قبیبله گی است. به این معنا كه تكاثر طلبی آدمی موجب می شود تا به آثار و امكنه تاریخی گذشتگان خود به عنوان ابزاری برای برترجویی نژادی و قبیله ای و یا ملی توجه كنند .

تمثیل قرآنی به دیدار از گورستان ها به این معناست كه آنان با ایجاد ابنیه تاریخی برای نیاكان خود می كوشند تا به نوعی تفاخر و تكاثر خود را بر اقوام و قبایل دیگری بنمایانند.

این گونه برخورد با تمدن و بناها و آثار تاریخی نه تنها امری مفید نیست بلكه غیر سازنده و بازدارنده است. (سوره تكاثر)

قرآن تاكید می كند كه برای استفاده درست و سازنده و مفید از آثار تاریخی می بایست نگرش و بنیش مردمان را تغییر داد. به جای این كه برای تكاثر و تفاخر به این آثار نگریسته شود و حفظ گردد باید به آن ها از دیده عبرت بین نگریست. از دستاوردهای تمدنی آن ها بهره جست و از اشتباهات و خطاهای آنان درس گرفت.( فاعتبروا یا اولی الابصار)

موانع تكاثر

برای رهایی از تكاثر طلبی، قرآن پیشنهاد می كند انسان می بایست به رستاخیز و حساب رسی آن روز توجه كند ( تكاثر آیات 1 تا 8) توجه به عذاب اخروی ( حدید آیه 20) و ناپایداری دنیا ( همان ) و یقین به قیامت ( تكاثر) عامل مهمی برای رهایی انسان از خصلت ناپسند تكاثر طلبی است.

منابع :

بیانات حجت الاسلام ضیاء آبادی

سایت فارس

مقاله احمد خلیلی