فوائد زیارت اهل قبور و کیفیت آن
روح متوفّی با قبر خود ارتباط زیادی دارد و زیارت ارواح در سر قبورشان اثر بیشتری دارد. و لذا مۆمن زائر بواسطه دریچه قبر، خود را به روح متوفی مرتبط نموده و بدینوسیله با ارواح ارتباط پیدا می كند و بهره می گیرد.حال باید دید نحوه زیارت اهل قبور چگونه باید باشد؟
فوائد زیارت اهل قبور و زمان آن
در «أمالی» شیخ طوسی با سند متّصل خود روایت می كند از عبدالله بن سلیمان از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام:
"قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ زِیَارَةِ الْقُبُورِ.قَالَ: إذَا كَانَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ فَزُرْهُمْ، فَإنَّهُ مَنْ كَانَ مِنْهُمْ فِی ضَیْقٍ وُسِّعَ عَلَیْهِ مَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ ؛ یَعْلَمُونَ بِمَنْ أَتَاهُمْ فِی كُلِّ یَوْمٍ، فَإذَا طَلَعَتِ الشَّمْسُ كَانُوا سُدًی.قُلْتُ: فَیَعْلَمُونَ بِمَنْ أَتَاهُمْ فَیَفْرَحُونَ بِهِ؟قَالَ: نَعَمْ، وَ یَسْتَوْحِشُونَ لَهُ إذَا انْصَرَفَ عَنْهُمْ."(1)
«می گوید: از حضرت باقر علیه السّلام درباره زیارت اهل قبور پرسش كردم.فرمود: چون روز جمعه باشد آنانرا زیارت كن ؛ چون هر كس از آنان در ضیق و تنگی باشد در بین طلوع صبح صادق و طلوع آفتاب گشایش می‌یابد، و لذا در این موقع در هر روز، از كسی كه به زیارت او رفته باشد، علم و اطّلاع پیدا می كند، ولیكن چون آفتاب طلوع كند آنها رها می شوند و دیگر قادر بر جهت‌گیری در امور دنیا و زیارت اهل خود نیستند.عرض كردم: آیا آنها از افرادی كه به زیارت قبور آنها می روند علم پیدا می‌كنند و خوشحال می شوند؟ فرمود: آری، و نیز از بازگشت زائرین از قبور به محلّهای خود وحشت می‌كنند.»
زیارت اهل قبور بسیار فائده دارد، بالاخصّ زیارت قبور علماء و شهداء و مقرّبان درگاه خدا.زیارت قبور ائمّه علیهم السّلام حكم دخول در آب كرّ دارد كه زائر را پاک و از هر آلودگی منزّه می‌سازد.
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمودند: «زُرِ القُبُورَ تُذَكّرُ بِهَا الآخرِةَ»(2) ؛ به قبرستان زیارت اهل قبور بروید تا یاد آخرت در شما زنده شود.
و در جمله دیگر فرمودند: « زُورُوا قُبُورَ مَوْتَاكُمْ وَ سَلِّمُوا عَلَیْهِمْ فَإِنَّ لَكُمْ فِیهِمْ عِبْرَةً.»(3)؛ به زیارت مردگان بروید و بر آنان درود و سلام بفرستید، زیرا این كار درس عبرتى براى شما مىشود.
پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله فرمود: «مَنْ زَارَ قَبْرَ أَبَوَیْهِ أَوْ أَحَدِهِمَا فِی كُلِّ جُمُعَةٍ غُفِرَ لَهُ وَ كُتِبَ بَرّا » (4) ؛ كسى كه در هر جمعه به زیارت قبر پدر و مادرش یا یكى از آنان برود، هم گناهش بخشیده مىشود و هم نزد خداوند فرزند نیكوكار به حساب مىآید.
همچنین آمده است: دعا نزد قبر والدین مستجاب است.پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله فرمودند: هر كس قبر مرا زیارت كند، در قیامت، شفاعت از او بر من واجب مىشود.حضرت زهرا علیها السلام هفتهاى یكبار به زیارت قبر حمزه و سایر شهدا مىرفت و براى آنها استغفار و طلب رحمت مىكرد.
از حضرت باقر علیه السّلام درباره زیارت اهل قبور پرسش كردم.فرمود: چون روز جمعه باشد آنانرا زیارت كن ؛ چون هر كس از آنان در ضیق و تنگی باشد در بین طلوع صبح صادق و طلوع آفتاب گشایش می‌یابد، و لذا در این موقع در هر روز، از كسی كه به زیارت او رفته باشد، علم و اطّلاع پیدا می كند، و لیكن چون آفتاب طلوع كند آنها رها می شوند و دیگر قادر بر جهت‌گیری در امور دنیا و زیارت اهل خود نیستند.عرض كردم: آیا آنها از افرادی كه به زیارت قبور آنها می روند علم پیدا می‌كنند و خوشحال می شوند؟فرمود: آری، و نیز از بازگشت زائرین از قبور به محلّهای خود وحشت می‌كنند»
چون نتیجه زیارت ،ارتباط با روح متوفّی است و زیارت كننده از آن روح مَدد می گیرد ؛ بنابراین هر چه روح متوفّی پاكتر و عالی‌تر باشد، زائر بهره بیشتر و وافرتری خواهد برد.
مشهور است كه در سر قبر علماء حاجت بیشتر برآورده است، و اصولاً در جاهائی كه اولیاء خدا دفن شده‌اند نورانیّت بیشتر است ؛ و محسوس است كه آن اماكن روشنی و سعه خاصّی دارد و گرفتگی و تاریكی ندارد، به خلاف قبور كفّار كه تاریك است و خسته كننده و موجب قبض و تنگی می گردد.
كیفیّت زیارت اهل قبور
در «مستدرک الوسائل» نقل شده است كه: چون قصد زیارت قبور مۆمنان را داری سزاوار است كه در روز پنجشنبه باشد ؛ و اگر نه در هر وقتی كه بخواهی مطلوب و مرغوب است.و طریق زیارت این است كه رو به قبله بنمائی و دست خود را بر قبر گذاری و بگوئی:
" اللَهُمَّ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ، وَصِلْ وَحْدَتَهُ، وَ ءَانِسْ وَحْشَتَهُ، وَ ءَامِنْ رَوْعَتَهُ، وَأَسْكِنْ إلَیْهِ مِنْ رَحْمَتِكَ رَحْمَةً یَسْتَغْنِی بِهَا عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاكَ، وَ أَلْحِقْهُ بِمَنْ كَانَ یَتَوَلاَّهُ ."(5)
«بار پروردگارا! بر غربت او ترحّم نما، و تنهائی او را به مقام جمع خودت ارتباط بده، و موجبات انس را بر وحشت او قرار بده، و ترس او را تبدیل به ایمنی بگردان، و از رحمت خود برای او رحمتی فرست كه از رحمت غیر تو بی‌نیاز گردد، و او را به كسی كه او را دوست دارد و در تحت ولایت اوست ملحق گردان.»
احمد بن محمّد مىگوید: من و ابراهیم بن هاشم در یكى از گورستانها بودیم.ابراهیم كنار قبر رو به قبله نشست و دست بر روى قبر گذاشت و هفت بار سوره «انّا انزلناه» را قرائت كرد، سپس روى به من نمود و گفت: صاحب این قبر كه محمّد بن اسماعیل بن بزیع است مرا حدیث كرد كه هر كس قبر مۆمنى را زیارت كند و هفت بار سوره «انّا انزلناه» را در كنار قبر بخواند، خداوند او و صاحب قبر را مىآمرزد.(6)
«بار پروردگارا! زمین را از اطراف پهلوهای آنان بگستران، و ارواح آنانرا بسوی خود بالا بر، و مقام رضوان و خشنودی خود را بدانها برسان، و از رحمت خود رحمتی را در آستانه آنها فرود آور كه با آن تنهائیشان تبدیل به جمعیّت گردد و وحشت آنها تبدیل به انس شود ؛ بدرستیكه تو بر هر كاری توانائی»
راجع به زیارت مۆمنین روایت دیگری از محمّد ابن مسلم وارد شده است كه می گوید: به حضرت صادق علیه السّلام عرض كردم: آیا ما مردگان را زیارت بنمائیم؟حضرت فرمود: آری. عرض كردم: آیا آنها از رفتن ما به قبرهایشان مطّلع می شوند؟ فرمود: سوگند بخدا آری، از آمدن شما بر سر قبرهایشان خبردار می شوند و خوشحال می گردند و با شما انس می گیرند.عرض كردم: در وقتی كه ما به سر قبورشان رفتیم چه بگوئیم؟حضرت فرمود: بگو: "اللَهُمَّ جَافِ الاْرْضَ عَنْ جُنُوبِهِمْ، وَ صَاعِدْ إلَیْكَ أَرْوَاحَهُمْ، وَ لَقِّهِمْ مِنْكَ رِضْوَانًا، وَ أَسْكِنْ إلَیْهِمْ مِنْ رَحْمَتِكَ مَا تَصِلُ بِهِ وَحْدَتَهُمْ وَ تُۆْنِسُ وَحْشَتَهُمْ ؛ إنَّكَ عَلَی كُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ."(7)
«بار پروردگارا! زمین را از اطراف پهلوهای آنان بگستران، و ارواح آنانرا بسوی خود بالا بر، و مقام رضوان و خشنودی خود را بدانها برسان، و از رحمت خود رحمتی را در آستانه آنها فرود آور كه با آن تنهائیشان تبدیل به جمعیّت گردد و وحشت آنها تبدیل به انس شود ؛ بدرستیكه تو بر هر كاری توانائی.»
و چون در بین قبرها هستی یازده مرتبه سوره قُلْ هُوَ اللَهُ أَحَدٌ را قرائت كن و ثوابش را به روح آنان هدیّه كن، روایت شده است كه: كسی كه این عمل را بجای آورد خداوند به عدد مردگان به او ثواب و پاداش دهد.
علیّ بن إبراهیم از پدرش از عبدالله بن مُغیرَة از عبدالله بن سنان روایت می كند كه:"قُلْتُ لاِبِی عَبْدِاللَهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ: كَیْفَ التَّسْلِیمُ عَلَی أَهْلِ الْقُبُورِ؟فَقَالَ: نَعَمْ، تَقُولُ: السَّلاَمُ عَلَی أَهْلِ الدِّیَارِ مِنَ الْمُۆ ْ مِنِینَ وَ الْمُسْلِمِینَ ؛ أَنْتُمْ لَنا فَرَطٌ، وَ نَحْنُ إنْ شآءَ اللَهُ بِكُمْ لاَحِقُونَ."(8)
«به حضرت صادق علیه السّلام عرض كردم: سلام كردن بر اهل قبور چگونه است؟ فرمود: آری، میگویی: سلام بر اهل این خانه‌ها از مۆمنین و مسلمین ؛ شما زودتر از ما جلودار بوده و به پیش رفته‌اید، و ما نیز إن‌شآءالله به شما ملحق خواهیم شد.»
نتیجه:
زیارت قبور مۆمنان ثواب بسیار دارد، و علاوه بر فواید عظیمهاى كه بر آن مترتّب است، باعث عبرت و آگاهى و زهد و بىمیلى به دنیا، و رغبت در آخرت مىشود، عاقل آن است كه در قبرستان از اموات عبرت بگیرد، تا حلاوت دنیا از دلش بیرون رود، و شهد كالاى دنیوى در كامش تلخ گردد.
پی نوشت ها:
1-بحار الانوار ،ج 6، ص 256
2-نهج الفصاحة،ص510
3-بحار الانوار،ج79،ص64
4-همان،ج86،ص359
5-مستدرک الوسائل،ج10،ص383
6- ثواب الأعمال و عقاب الأعمال ، ترجمه انصارى،ص383
7- من لا یحضره الفقیه ، ج1 ،ص 181
8-الکافی،ج3،ص229
زهرا انصاری نسب
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع:اصول عقاید ،محسن قرائتی
معادشناسی،ج3،محمد حسین حسینی طهرانی
