سرعت در دوره آموزشی

ویژگی های نظام آموزشی حوزه با نگاهی به دیدگاه های مقام معظم رهبری (7)

در ادامه قسمت های گذشته به ارائه پیشنهادات کاربردی و عملی برای ارتقاء سیستم آموزشی حوزه می پردازیم؛

4- جمع بین سرعت و اتقان

مرز بین سرعت و دقت مرز بسیار باریکی ست که بهای بیش از حد به هر کدام از بین رفتن دیگری را بهمراه دارد.

یک نظام آموزشی در عین سریع بودن باید از اتقان و دقت کافی نیز بر خوردار باشد. این دو مانند دوبال یک پرنده است که بدون هر کدام، رسیدن به هدف ممکن نیست.

گاهی مشاهده می شود بعضی سیستم های آموزشی برای رسیدن سریعتر به هدف، قوت علمی و دقت را فراموش می کنند و گاهی نیز دیده می شود که سیستم های آموزشی مانند حوزه انچنان غرق در دقت می شوند که سرعت را فراموش می کنند.

یک سیستم آموزشی مناسب باید ترکیبی از این دو را داشته باشد. حوزه در عین حال که نباید اتقان منابع درسی و غنای علمی خود را ازدست دهد، باید کمی بر سرعت خود بیافزاید تا از حرکت سریع علمی در دنیا باز نماند.

برای این هدف، حوزه می تواند دو برنامه را در مسیر تحول سیستم آموزشی خود قرار دهد؛

الف) حذف زواید

منابع و کتب درسی حوزه که برای بیشتر آن ها یکسال وقت گذاشته می شود، بخش های زایدی نیز دارد که باید حذف گردد. برای سرعت بخشیدن به نظام آموزشی، حوزه می تواند در عین حفظ مطالب مهم و متقن چنین کتابهایی، مواد زاید و بی فایده آن را حذف کند.

مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند؛

" چه لزومی دارد كه ما حرف « ابن هشام » را بخوانیم؟ این كار چه خصوصیتی دارد؟  « مغنی »، درس خارج نحو است. می‌‌بینید كه استدلال می‌‌كند، آیا « واو» برای فلان معنا می‌‌آید یا خیر. فلان كس گفته است می‌‌آید، دلیلش این است؛ فلان كس هم پاسخ او را داده است. این ، درس خارج است. مگر ما می‌‌خواهیم خارج نحو بخوانیم؟ ما می‌‌خواهیم بدانیم « واو» در چه معنایی استعمال می‌‌شود. "[1]

ب) عبور هر چه سریعتر از مقدمات

مقدمات همانطور که واضح است با دروس اصلی متفاوت است و نباید همان نگاهی که به دروس اصلی می شود به مقدمات هم بشود.

دروس مقدماتی از اهمیت بسیاری برخوردارند اما در هر صورت مقدمه ورود به بحث های اصلی اند و به اندازه دروس و منابع اصلی نباید از طلبه وقت بگیرند.

اما در سیستم آموزشی حوزه بر خلاف این دیده می شود و دوره مقدمات دوره بسیار طولانی ست. خلط دروس مقدماتی و دروس اصلی در سیستم آموزشی حوزه موجب اتلاف وقت می شود و سرعت نظام آموزشی را می کاهد.

"من به برادرانی كه برنامه ریز این مدرسه و مدارسی این چنینی هستند سفارش می‌‌كنم كه هر چه زودتر شاگردان و متعلمان، چه خواهران و چه برادران را به مرز ذی المقدمه ها ـ معارف و فقه اسلامی ـ برسانند یعنی هر چه زودتر و در كمترین وقت ممكن از مقدمات عبور كنند و در آنها، خیلی اسیر نمانند.

ضمن اینكه در توصیه قبلی گفتیم، آموزش باید متقن و دقیق و محكم انجام بگیرد، اما به شیوه یی كه درگذشته در این مدارس معمول بود و در مقدمات خیلی معطل می‌‌شدند حركت نكنند؛ بلكه هر چه ممكن است سرعت عبور را هم، یك عنصر اصلی برای این آموزشها بدانند. "[2]

انرژی طلبه در سال های ابتدایی تحصیل در این سیستمی که مقدمه از ذی المقدمه مهمتر است، صرف دروس مقدماتی می شود و تحلیل می رود و زمانی که باید به دروس اصلی بپردازد با یک خستگی ناشی از طول مدت تحصیل مواجه می شود.

برخی از این دروسی که در دوره مقدمات تدریس می شود خود کتب بسیار متقن و تخصصی ست که اگر طلبه بخواهد در آنو موضوعات وارد شود، خواندن آن ها لازم است.

" ما در حوزه‌های درسی مشهد ـ كه مركز ادبیات بود و همیشه ادبای بزرگی بودند...ـ كسانی را دیدیم كه در همین چند كتاب سیوطی و مغنی و مطول، ده سال معطل ماندند! این تضییع عمر است دیگر. امروز این كار ، حقاً و انصافاً جایز نیست . دو، سه ساله باید آنها را طی كرد … و به مراحل اصلی رسید. البته، باید اینها را درست یاد گرفت."[3]

5-  استفاده از ابزار جدید و روش های نو

یک سیتسم آموزشی پویا و نوین، باید از شیوه های جدید تحصیلی استفاده کند و روش های مدرن آموزش را بیاموزد.

نظام آموزشی حوزه منابع درسی بسیار خوبی دارد اما روش های نوین و متد های جدید آموزشی را در اختیاز نمی گیرد.

حوزه باید ابزار ها را بشناسد و در ارتباط گیری با موسسات علمی دیگر و مراکز آموزشی، روش های نوین را تجربه کند .

به عنوان مثال رایانه که یکی از متداول ترین ابزار آموزشی محسوب می شود هنوز در حوزه آنچنان که باید مورد استفاده قرار نمی گیرد.

مقام معظم رهبری در این مورد می فرمایند؛

" وقتی در زمینه ی این طور كارهای ابتدایی كه ما انجام می‌‌دهیم، فكر می‌‌كنم ضمن اینكه قلبم را خوشحالی فرا می‌‌گیرد، غمی هم بر دل و جان ، عمیقاً سایه می‌‌اندازد؛

زیرا می‌‌بینیم كه امروز در دنیا، مسأله كامپیوتر و كاربردهای، آن به كجاها رسیده؛ چه استفاده‌هایی از آن می‌‌شود؛ مسایل مربوط به این علوم دقیق و ریز، به چه مراحلی رسیده است؛

چه طور زندگی مردم و نیز علوم و مراكز علمی را در آفاقی كه خیلی از چشمهای ما دور است بر بالهای خودش سیر می‌‌دهد و چه طور ما هنوز در ابتدای كاریم. از این كه چرا ما این قدر دیر فهمیدیم و دیر جنبیدیم واقعاً دل غمگین می‌‌شود."[4]

[1] سخنرانی در جمع فضلا و نخبگان حوزه علمیه قم، 14/9/74.

[2] سخنرانی در دیدار با خواهران طلبه ی مدرسه علمیه مسجد سلیمان، 4/6/61.

[3] سخنرانی در دیدار با مدرسان و طلاب مدارس علمیه، 27/6/63.

[4] سخنرانی در بازدید از مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، 14/10/71.

تهیه و فرآوری: احمد اولیایی، گروه حوزه علمیه تبیان