دستی که آتش آن را نمی‌سوزاند
عرض کردم: یا رسول الله( صلی الله علیه و آله) من با طناب و بیل کار می‌کنم و درآمدم را خرج معاش خانواده‌ام می‌نمایم. حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) دست او را بوسید و فرمود: این دستی است که آتش با آن تماس پیدا نمی‌کند.
آدمی خواسته یا ناخواسته باید بخشی از روز خویش را به کسب درآمد و روزی اختصاص دهد. چرا که در غیر این صورت برای تأمین معاش خویش به مشکل برخورده و محتاج به دیگری خواهد شد از همین روست که خداوند و بزرگان دین، آدمی را به کسب روزی حلال دعوت کرده تا از این طریق هم عزت او حفظ شده و دست نیاز به سوی دیگری دراز نکند و هم در تأمین نیازهای روزمره‌اش مشکلی نداشته باشد.
روزى حلال جوى، آب رخ خویش
بر باد مده براى نان ای درویش
دستی زبر و خشن اما بهشتی
پیشوای عالیقدر اسلام برای آنکه مسلمین را به کار و کوشش و به سعی و عمل تشویق کند و آنان را از تنبلی و بیکاری بر حذر دارد عملاً افراد زحمت کش و کارگر را مورد مهر و عنایت مخصوص قرار می داد و به صور مختلف تشویقشان می‌کرد و بر عکس با بیکاران به تلخی و سردی برخورد می‌نمود و مراتب نارضایی خود را صریحاً اظهار می‌فرمود:
انس بن مالک می‌گوید: موقعی که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) از جنگ تبوک مراجعت می‌کرد، سعد انصاری به استقبال آمد، حضرت با او مصافحه کرد و دست سعد را زبر و خشن دید. فرمود: چه صدمه و آسیبی به دستت رسیده است؟ عرض کرد: یا رسول الله( صلی الله علیه و آله) من با طناب و بیل کار می‌کنم و درآمدم را خرج معاش خانواده‌ام می‌نمایم. حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) دست او را بوسید و فرمود: این دستی است که آتش با آن تماس پیدا نمی‌کند.
ابی عمرو شیبانی می‌گوید: امام صادق (علیه السلام ) را دیدم که بیلی در دست و جامه خشتی در بر داشت، در محوطه شخصی خود کار می‌کرد و عرق از پشتش می‌ریخت. عرض کردم: بیل را به من بدهید تا کار شما را انجام دهم. حضرت فرمود: دوست دارم که مرد در راه به دست آوردن معاش، آزار حرارت آفتاب را ببیند و رنج آن را تحمل کند.
و در قرآن کریم آمده است که وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى«سوره نجم» / 39. انسان چیزى جز آنچه براى آن تلاش كرده است ندارد ... لِلرِّجالِ نَصِیبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا، وَ لِلنِّساءِ نَصِیبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ ... . (سوره نساء/ 32) مردان را از كار و كوشش خویش بهرهاى است، و زنان را از كار و كوشش خویش بهرهاى ...
رسول خدا- صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم- روایت كرده است كه فرمود: «كسى كه بدنش سالم، داراى امنیت و مالك مخارج یك روز و شب خود باشد، گویا تمام دنیا را داراست. اى پسر جعشم! مخارجى كه بر تو لازم است، اول غذایى است كه گرسنگى تو را برطرف سازد. و دوّم لباسى است كه بدنت را بپوشاند. اگر خانه هم داشتى كه خوب است و اگر وسیله سوارى هم بر اینها اضافه شد كه خیلى عالى است. اما اگر اینها فراهم نشد، نان و آبت كه باشد، كافى است، چون غیر از آن، یا حساب دارد یا عذاب»
اموری که در کسب و کار باید رعایت شود
باید توجه داشت كه در كسب و كار، امورى باید مراعات گردد:
اوّل اینكه: به دنبال حلال باشد و از حرام بلكه امور شبهه ناك بپرهیزد، چون اقدام در مواردى كه معلوم نیست حلالند یا حرام، انسان را به حرام مىاندازد، رسول خدا- صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم- فرمود: یعنى: «كسى كه اهمیت نمىدهد از چه راهى مال به دستش بیاید، خداوند سبحان نیز اهمیت نمىدهد كه از چه راهى او را به جهنم بیندازد». دوّم اینكه: به قدر كفایتش قناعت كند، بنا بر این، اگر مثلا، مىتواند تمام روز را به اندازه یك دینار كار كند ولى مىداند كه مخارجش به اندازه یك سوم دینار است یك سوم روز را كار كند ... و بقیه روز را در عبادت صرف نماید و مىتواند یك روز را كار كند و دو روز مشغول عبادت گردد. ذخیره ساختن مخارج یك سال نیز جایز است اما بیش از آن خطرناك مىباشد. شیخ صدوق (ره) از رسول خدا- صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم- روایت كرده است كه فرمود:
«كسى كه بدنش سالم، داراى امنیت و مالك مخارج یك روز و شب خود باشد، گویا تمام دنیا را داراست. اى پسر جعشم! مخارجى كه بر تو لازم است، اول غذایى است كه گرسنگى تو را برطرف سازد. و دوّم لباسى است كه بدنت را بپوشاند. اگر خانه هم داشتى كه خوب است و اگر وسیله سوارى هم بر اینها اضافه شد كه خیلى عالى است. اما اگر اینها فراهم نشد، نان و آبت كه باشد، كافى است، چون غیر از آن، یا حساب دارد یا عذاب». (آیین بندگى و نیایش (ترجمه عدة الداعی) /131)
این نکته قابل توجه است که امام صادق علیه السلام فرمود: هر كس براى روزیش اندوهگین شود براى او گناه نوشته مىشود.(آداب راز ونیاز به درگاه بى نیاز (ترجمه عدة الداعی) / 84)
امام صادق (علیه السلام ) را دیدم که بیلی در دست و جامه خشتی در بر داشت، در محوطه شخصی خود کار می‌کرد و عرق از پشتش می‌ریخت. عرض کردم: بیل را به من بدهید تا کار شما را انجام دهم. حضرت فرمود: دوست دارم که مرد در راه به دست آوردن معاش، آزار حرارت آفتاب را ببیند و رنج آن را تحمل کند
در طلب روزی تلاش کنید
عمر بن یزید از امام صادق علیه السلام روایت كرد فرمود: من براى نیازى كه خدا كفایتش كرد وارد كارى مىشوم ورود من در كار جز براى آن نیست كه مىخواهم خداى مرا ببیند كه در طلب حلال روز را مىگذرانم آیا گفتار خداى تعالى را نشنیدى: فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ (جمعه/9) وقتى نماز به پایان رسید در زمین منتشر شوید و از روزى و فضل خدا طلب كنید.(آداب راز و نیاز به درگاه بى نیاز (ترجمه عدة الداعی)/ 83) تلاش در جهت دستیابی به روزی حلال را نباید با دنیاطلبی مذموم یکسان دانست در این باره توجه به حدیثی از امام صادق (علیه السلام) خالی از فایده نیست:
مردی با نگرانی به امام صادق(علیه السلام) عرض کرد: به خدا قسم ما سخت گرفتار دنیاطلبی شده‌ایم و دوست داریم که بر مال و ذخائر آن دست یابیم. وضع ما چگونه خواهد بود؟ حضرت از او سوال کرد: دوست داری با مال دنیا چه کنی و درآمدت را در چه راهی صرف کنی؟ جواب داد: 1. قسمتی را در بهبود زندگی خود و عائله ام صرف نمایم. 2. صله رحم کنم و به بستگان تهی دستم کمک نمایم 3. در راه خدا به فقرا و مستمندان بدهم 4. به سفر عبادت حج و عمره بروم. حضرت فرمود نگران نباش کار تو دنیا طلبی مذموم نیست، بلکه این کار خود آخرت طلبی است.
كلیب صیداوى گوید: به امام صادق «علیه السلام» گفتم: از خدا براى من طلب روزى كن، كه زندگیم درهم و برهم شده است. امام فورى پاسخ داد: «نه ... از خانه درآ و تلاش كن!». (الحیاة / ترجمه احمد آرام /ج3 /210)رسول اكرم صلى اللَّه علیه و آله و سلم فرمود:كسى كه براى امور خانواده خویش كوشش مىكند تا از راه حلال معیشت آنان را تهیه كند، پاداشى همچون مجاهد در راه خدا دارد . (گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه) / ج2/ 60 )
گر كوه ز جاى سخت به ناخن بكنى زان به كه كشى منت هر دون دنى
از كسب حلال نان خود پیدا كن تا فضل خدا كند تو را زود غنى
مریم پناهنده
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع:
1) قصه های تربیتی/ لطیف راشدی
2)گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه) / ج2
3)الحیاة / ترجمه احمد آرام /ج3
4) آداب راز و نیاز به درگاه بى نیاز (ترجمه عدة الداعی)
