نابسامانی های سیستم آموزشی حوزه
نظام آموزشی حوزه مزایا و محاسن بسیاری دارد که پیش از این برخی از این ها را شمردیم. اما با تمام این مزایا گاهی در این سیستم آموزشی کمی ها و کاستی هایی دیده می شود که می توان با شناخت آنها به توسعه و پیشرفت این سیستم کمک کرد.
در این قسمت به بعضی از این کاستی ها و کمبودها اشاره می کنیم؛
1- نقص در موضوعات درسی
موضوعات درسی حوزه موضوعات بسیار مهم و حیاتی هستند و برای هر طلبه تحصیل آنها لازم است. فقه، اصول، تاریخ، فلسفه، کلام و ... مواد درسی حوزه هستند که برای عالم شدن در دین به همه آن ها نیاز است.
اما با توجه به جایگاه روحانیت و حوزه در جامعه و انتظارات مردم از حوزه و هجمه دشمنان و شبهه پراکنی آنان، به موضوعات دیگری نیز باید پرداخته شود.
مواد درسی حوزه منطبق با نیاز های جامعه و رسالت اجتماعی حوزه به نظر نمی رسد. باید موضوعات جدید تری به ان اضافه گردد که علاوه بر همسویی با مقتضیات زمان، پاسخ گوی نیاز های مردم نیز باشد.
مسائل روز و تغییرات سریع جامعه و توسعه ارتباطات، هر روز موضوعی جدید را ایجاد کرده و حوزه به عنوان یک نهاد علمی باید سیستم آموزشی خود را برای پاسخ دادن به این تغیییرات آماده کند و آماده کردن جز با تولید موضواعت جدید و مواد درسی جدید در سیستم آموزشی امکان ندارد.
"نكته اصلی كه همیشه برای ما مطرح است، این است كه علمای دین و روحانیون و طلاب، در چه خط علمی و تحصیلی باید قدم بردارند؟
این، از آن بحثهایی است كه در سالهای متمادی مطرح است. نباید خیال كنیم امروز در جمهوری اسلامی، ما اولین كسانی هستیم كه این مطلب را مطرح می‌‌كنیم كه آیا برای طلبه همین خواندن فقه و اصول كافی است، یا چیزهای دیگر هم در كنارش لازم است، یا حتی بگوییم این حرفها، در دوره ی اخیرـ یعنی از حدود اواخر زمان مرحوم آیت الله العظمی بروجردی(رضوان الله تعالی علیه) ـ در حوزه ی علمیه ی قم پیش آمده است نه ، من اطلاع دارم كه این حرفها اقلاً از پنجاه سال یا بیشتر قبل از این، مطرح بوده است. ..
جمعی از جوانان فاضل روشنفكر آن روز نجف، خدمت مرحوم آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی رفتند و از ایشان درخواست كردند، كه در حوزه برنامه‌هایی گذاشته بشود، تا طلبه‌ها بتوانند در سایه آن برنامه‌ها علومی را تحصیل كنند كه پاسخ نیازهای زمان و نیازهای روز را بدهد. ..
در آن روزها، حتی حوزه ی علمیه نجف و فضلای جوانش متوجه شده بودند كه امروز در دنیا امواجی است و رشته‌های علمی و فكری وجود دارد؛ یعنی خطرهای جدیدی برای افكار و اذهان مردم وجود دارد كه اگر روحانیون بخواهند مرزبان اندیشه‌ی اسلامی باشند، باید آن خطرها و آن علوم را بشناسند و راه مقابله ی با آن را بلد باشند.
آن روز ، این خطر را احساس كرده بودند. آن روزها ، یك عده از روشنفكران مصری به پرو پال تشیع پیچیده بودند و یك عده از روشنفكران مادی عرب، شروع به خدشه در اعتقادات دینی جوانان كرده بودند. این كار، در مصر و سوریه و لبنان و عراق هم انجام می‌‌گرفت.
جوانان و طلاب روشنفكر آن روز نجف ـ پنجاه سال یا شصت سال قبل ـ به این فكر افتاده و فهمیده بودند كه برای یك طلبه، آگاهی از فلسفه و دانش روز و آموختن زبانهای خارجی لازم است، تا بتوانند در مقابل آنها مقابله كنند."[1]
مقام معظم رهبری در گفتار خود به مواد درسی و موضوعات تحصیلی جدیدی مانند زبان های خارجی اشاره دارند و بروز رسانی مواد درسی و سیستم آموزشی حوزه را یک ضرورت می شمارند.
خوشبختانه این روزها شاهد برخی تغییرات و تولید این مواد درسی در حوزه هستیم اما آنطور که لازم است به این موضوع پرداخته نشده است و شاید نگاه های سنتی و مخالفت های برخی مانع از رسیدن به این هدف شده باشد.
اما آنچه واضح است اینست که هیچ سیستم آموزشی نمی تواند قرن ها مواد درسی و موضوعات آموزشی ثابتی داشته باشد و در عین حال بتواند یک سیستم آموزشی و نهاد علمی پویا باقی بماند و نیاز های مردم زمان خود را پاسخ دهد.
2- نقص در کتب درسی
در همه نظام های آموزشی هر سال و یا حداقل هر چند سال یکبار، کتاب های درسی بازنگری می شوند و با توجه به زمان و اتفاقات روز، تغییرات لازم در آن ها گنجانده می شود و به اصطلاح به روز رسانی می شود.
اما متاسفانه در حوزه، در همان مواد درسی خود هم که به آن ها چیزی اضافه نشده، هیچ تغییری مشاهده نمی کنیم. بهعنوان مثال موضوعات مستحدثه فقهی که روز به روز بیشتر می شود در کتب فقهی ما جایی ندارند و در نتیجه در سیستم آموزشی به ان ها اشاره ای نمی شود.
تجدید نظر در کتب درسی برای یک نظام اموزشی لازم و ضروری ست اما در حوزه کتاب هایی که ده سال پیش نوشته شده اند بروز رسانی نمی شوند.
تولید کتب درسی جدید به منزله حذف ماده آموزشی نیست بلکه ابقای آن به روش جدید تر است. بروزرسانی و تولید یک کتاب اصولی به اصول و لزوم آن در حوزه لطمه ای نمی زند بلکه طلبه را در این سیستم آموزشی قوی تر بار می آورد.
مقام معظم رهبری می فرمایند:
"یكی دیگر از مشكلات حوزه ی علمیه ی قم و حوزه‌های علمیه ی دیگر ، كتابهای درسی است. تا از این كتابها صحبت می‌‌كنیم، می‌‌گویند :
فلان عالم بزرگ و و یا فلان آخوند هم، همین كتابها را خوانده است! حالا آنهایی كه انقلابیترند، می‌‌گویند: امام هم همین درسها را خواند كه امام شد ! آیا واقعاً امام، چون همین درسها را خواند، امام شد؟ این طور نیست.
امام جوهر مخصوصی بود.آنچه كه شما در عظمت امام پیدا می‌‌كنید ، ناشی از این نیست كه این كتابهای درسی را خواند. وانگهی، در زمانی كه امام راحل(رضوان الله علیه)، این كتابها را می‌‌خواندند، تا حالا شصت و یا هفتاد سال ، فاصله شده است... چه اشكالی دارد كه كتاب درسی جدید تولید كنید؟ یك عده بنشینند و كتاب درسی جدید تولید كنند... كتاب اصول تولید كنید، كتاب فقه تولید كنید، شكل درس را عوض كنید."[2]
گروهی از متخصصین باید بنشینند و کتاب های جدید را طراحی کنند.
نیاز های جامعه و طلاب را بشناسند و با توجه به آن ها مواد آموزشی و موضوعات درسی را افزایش دهند.
همچنین مواد درسی و کتب آموزشی که از قدیم در این سیستم خوانده می شد را بروز رسانی کنند.
حذف مطالبی که در این روزها کاربردی ندارد، اضافه کردن مسائل مستحدثه و شبهات روز، در صورت لزوم تغییر در متن، فهرست بندی جدید و ... همه از کار هایی ست که در صورت نیاز می تواند بر روی مواد درسی انجام داد و ان ها را به زمان فعلی نزدیک کرد تا بتوان سیستم آموزشی جدید و پویایی را برای حوزه برقرار نمود.
پی نوشت ها :
[1] سخنرانی در مراسم عمامه گذاری در مسجد مجد، 15/12/67.
[2] سخنرانی در دیدار با علما و روحانیون قم، 30/11/70.
تهیه و تولید : احمد اولیایی ، گروه حوزه علمیه تبیان
