پیشنهادات عملی

بررسی نظام پژوهشی حوزه و دیدگاه رهبری(7)

در این قسمت چند پیشنهاد عملی برای بهبود نظام پژوهشی حوزه ارائه می گردد؛

1-      استفاده از تمام ظرفیت

هر سیستم پژوهشی باید در ابتدای امر به شناخت نیروهای خود اقدام کند تا از ظرفیت درونی خود کاملا استفاده کرده باشد.

شناخت نیروهای توانمند داخل سیستم می تواند علاوه بر افزایش نشاط علمی و تحقیقی مجموعه، به پرورش و تقویت نیروها نیز منجر شود.

از هزینه ها می کاهد و آن سیستم تحقیقاتی را به یک سیستم متکی به خود و قوی تبدیل می کند.

متاسفانه به نظر می رسد حوزه کاملا در این راستا موفق عمل نکرده است. حوزه نیروهی بسیار قوی دارد که اغلب به صورت فردی عمل می کنند که نه خود آن ها به نتیجه قابل توجهی می رسند و نه حوزه می تواند از آن ها بهره ای ببرد.

حوزه باید برنامه ای برای شناخت این طلاب داشته باشد، طلابی که به از بنیه علمی نسبتا خوبی برخوردارند و می توانند به عنوان یک پژوهشگر به نظام پژوهشی حوزه خدمت کنند.

حوزه با برگزاری آزمون های پژوهشی می تواند این افراد را شناسایی کند و سپس با آموزش های تکمیلی نیروهای پژوهشی مورد نظر خود را بسازدو از آن ها در زمینه های مختلف استفاده کند.

این پیشنهاد می تواند هم منجر به شکوفا شدن طلاب به صورت فردی در امر پۆوهش شود و هم می تواند سیستم پزوهشی حوزه را تقویت کند.

از طرفی استعداد علمی و پژوهشی چنین نیروهایی هرز نرفته و در راه صحیح آن مصرف شده است.

مقام معظم رهبری نیز به این نکته اشاره دارند و عدم اسفاده بهینه از نیروهای با استعداد حوزه را گوشزد می کنند؛

" از موجودی انسانی كنونی حوزه استفاده ی بهینه نمی‌‌شود. همین حالا در همین حوزه‌ی علمیه‌ی قم هزاران استعداد برجسته و طلاب فاضل و جوانان خوب وجود دارد كه اگر اندكی به آنان توجه شود و در جای خود قرار بگیرند و كار بایسته ای از آنان خواسته شود و از تضییع وقت آنان به زواید، جلوگیری بشود؛ هر كدامشان خواهند توانست بخشی از این خلاء را پر كنند."[1]

2-      ترویج پایان نامه نویسی و تزنویسی

یکی دیگر از راه هایی که حوزه می تواند برای تقویت سیستم پژوهشی خود از آن بهره بگیرد، پایان نامه نویسی ست. البته مدتی ست حوزه در این راستا قدم برداشته است اما می تواند قوی تر از اینها عمل نماید.

نوشتن یک پایان نامه بعد از گذراندن مقدمات، و یا سطح، می تواند فواید بسیاری هم از نظر فردی و هم از نظر کل سیستم داشته باشد. طلبه با نوشتن پایان نامه با روش های پژوهشی آشنا می شود و یک کار پزوهشی نسبتا بزرگی را انجام می دهد. می تواند استعداد خود را در این مسیر بیازماید و یا خود را تقویت کند.

سیستم پژوهشی حوزه نیر می تواند از این مسیر نیروهای مفید و کارامد را شناسایی کرده و آن ها را جذب کند. هم چنین از پایان نامه های قوی اسفاده نماید.

مقام معظم رهبری در بیانات خود از پایان نامه نویسی در دانشگاه ها تمجید و آن را به حوزه نیز پیشنهاد می کنند؛

"یك نفر دانشجو، سه سال، چها ر سال، پنج سال، دوره ای را می‌‌بیند، بعد موضوعی را به او می‌‌دهند، سپس استاد، راهنماییش می‌‌كند و سرانجام، یك رساله بوجود می‌‌آورد كه خیلی هم خوب است.

الان، اگر همین آقایان طلاب ما، بعد از آنكه پنج سال، شش سال، ده سال، درس خارج رفتند، یك استاد راهنما بگیرند و یك موضوع فقهی به آنها بدهند و بگویند كار كنید، ببینید از همین طریق، چقدر موضوع حل خواهد شد.

وقتی پایان نامه‌های بعضی از این دانشجویان را ـ در موضوعاتی كه من به آنها ذی علاقه ام ـ برایم می‌‌آورند، می‌‌بینم كه خیلی هم خوب است و این جوانان، خوب كار می‌‌كنند. استعداد جوانان حوزه اگر بیشتر از آنان نباشد ، كمتر نیست. تلاش و زحمت و روح  تحقیقشان هم كه الحمد لله بالاست."[2]

هم چنین تز نویسی که به نوعی پس از اتمام دوره دکتری در دانشگاه ها از دانشجو خواسته می شود نیز می تواند در حوزه اجرا شود.

این روش نیز مدتی ست در حوزه عملیاتی شده است اما باید گسترده تر و دقیق تر برگزار شود.

تزنویسی نیز یکی از کار های مهم پژوهشی ست که می تواند بسیار مهم و سودمند باشد و همان فواید پایان نامه البته به صورت دقیق تر و علمی تر را دارد.

می توان همین تز نویسی را آزمونی برای تعیین قوه اجتهاد طلبه قرار داد به این نحو که طلبه بعد از طی درس خارج و رسیدن به نقطه ای که می تواند آغاز اجتهاد باشد، با راهنمایی یک استاد در موضوعی خاص که تا بحال کار نشده، شروع به پزوهش کرده و تز نهایی خود را بنویسد.

مقام معظم رهبری این پیشنهاد را برای حوزه چنین بیان می دارد؛

"چه قدر خوب است كه اجازه اجتهاد در حوزه‌ها زنده بشود؛ منتها به این ترتیبی كه من پیشنهاد می‌‌كنم.

من می‌‌گویم، طلبه فاضل، بعد از آنكه مقداری درس خواند و در خود احساس قوت اجتهاد كرد و نیرو و قدرت اجتهاد را در خودش حدس زد، پیش استاد برود  و او هم موضوع و مساله مهمی را كه از مسایل جدید و بحث نشده است، انتخاب كند، به این طلبه بدهد.

طلبه هم برود، روی این مساله كار كند و یك جزوه ـ مثل این جزوه‌های تزی كه در دانشگاه‌ها معمول است ـ تهیه نماید.

البته، ما این را به آقایانی كه انشاء الله تشكیلات مدیریت حوزه ی علمیه قم را راه می‌‌اندازند، در صحبتی پیشنهاد كردیم و گفتیم كه از طلاب بخواهند كه در دروه ای، تز بنویسند.

حالا عرض می‌‌كنم كه این را برای اجتهاد بنویسند. یعنی موضوعی را به طلبه بدهند. او هم آن موضوع را تنقیح كند و رویش بحث نماید . گاهی نسبت به یك قضیه، دو، سه نفری بحث كنند و استاد راهنمایی هم باشد. آن گاه شما ببینید كه در ظرف چند سال، هزاران تز فقهی جالب و مسایل بحث نشده بدست خواهد آمد. این، راه را باز خواهد كرد."[3]

3-      نشریات تخصصی

هم اکنون در نظام دانشگاهی کشور، مقالات علمی پژوهشی یکی از معیار های مهم علمیت و از شرایط ارتقاء مدرک است. مقالات علمی پزوهشی مقالاتی هستند که با شرایط خاص پژوهشی در رابطه با موضوعی نو و جدید نگاشته می شوند و در یکی از مجلاتی که رتبه علمی پژوهشی دارد به چاپ می رسد.

علاوه بر اینکه این نشریات حس رقابت علمی را در میان دانشجویان تقویت کرده، قدرت علمی آن ها را نیز افزایش داده و انگیزه ی لازم را برای فعالیت های پژوهشی ایشان ایجاد نموده است.

حوزه در این روزها مجلات و نشریات علمی خوبی را تاسیس کرده است اما به نظر می آید نشریاتی که دارای رتبه علمی پژوهشی باشند در میان آن ها بسیار اندک است.

همین امر باعث شده اگر طلبه ای هم کار پژوهشی و مقاله علمی انجام می دهد، ان را در نشریات دانشگاهی که دارای این رتبه هستند به چاپ برساند تا از امتیاز هم برخوردار شود.

حوزه می تواند با تاسیس و توسعه این نشریات که هر کدام می تواند در موضوعی تخصصی باشد، طلاب پژوهشگر را در درون سیستم پژوهشی حوزه نگه داشته و خود از ان ها بهره ببرد.

مقام معظم رهبری سال های گذشته در باب اهمیت این مدل نشریات اینگونه فرمودند؛

"یك مجله ی فقهی لازم داریم ... محققان ، یك مجله ی فقه تهیه كنند و در آن، مقاله بنویسند. یكی ازفضلا، یكی از آبرومندان ، یكی از درسهایش را تعطیل كند، بیاید این مجله را راه بیندازد . مگر فایده ی این مجله برای پیشبرد فقه اسلام، كمتر از فایده ی آن درس است؟

محققان و بزرگان و فضلا، موضوعات جدید فقهی را بنویسند، تحقیق كنند، نقد كنند، فقه را پیش ببرند و دنیا را از فقه شیعه آگاه كنند.

در دائرة المعارفها، فقه ما را بعد از فقه اباضیه می‌‌آورند. از این فقه غنی ـ كه شاید هیچ فقهی این همه كتاب و تحقیق و متون مهم نداشته باشد، یا كمتر فقهی داشته باشد ـ كسی خبر ندارد. اینها را بیرون بیاورید، تا در مجلات علمی دنیا منعكس بشود."[4]

امید است حوزه بتواند هر چه سریعتر با بهره گیری از ابزار و نیروهی خود، سیستم پژوهشی خود را ارتقا داده و اثرات مفیدی را از خود تولید کند.

پی نوشت ها:

[1] سخنرانی در جمع فضلا و نخبگان حوزه علمیه قم، 14/9/74.

[2] سخنرانی در جمع علما و مدرسان قم، فیضیه، 30/11/70.

[3] سخنرانی در آغاز درس خارج، 29/6/71.

[4] سخنرانی در جمع فضلا و مدرسان حوزه علمیه قم در مدرسه فیضیه، 30/11/70.

تهیه و تولید: احمد اولیایی، گروه حوزه علمیه تبیان