رفتن به تمام بازارهای مكه و مدینه مستحب نیست!

نکاتی که برای خریدن سوغات به آن توجه نمی شود!

موضوع هدیه دادن و سوغاتی آوردن در اسلام مورد توجه بوده، به آن سفارش شده است، تا آنجا که امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: هدیه حج نیز جزو حج است و پولی که صرف تهیه آن می‌شود، پاداش همان مالی را دارد که صرف اصل حج می شود؛ ولی در خرید سوغات باید نکاتی را با دقت مراعات کرد:

- خرید هدایا و سوغات نباید به‌صورتی درآید که بر حاجی فشار و اکراه وارد کند و نشاط حج را از او بگیرد. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: از صرف بودجه‌های غیرضروری در حج صرف نظر کن تا نشاط حج در تو همچنان زنده بماند.

در روایات می‌خوانیم در ایامی که رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) در مدینه بودند، علاقه‌مندان از مکه برای حضرت آب زمزم را به‌عنوان سوغات می‌آوردند و ایشان با روی باز می‌پذیرفتند.

هدایا را تنها برای کسانی نیاورید که با آن‌ها دوست هستید یا قبلا هدایایی برای‌تان آورده‌اند.

امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: “اَهدِ اِلی مَن لا یُهدی اِلیکَ ”‌ حتی به کسانی که به تو هدیه نمی‌دهند، هدیه بده.

- تقسیم سوغات باید عادلانه و بدون منت و محترمانه باشد.

- مردم نیز باید با کمال خوش‌رویی، هدیه را قبول کنند و هرگز آن را کم نشمرند و پس ندهند و با هدایای دیگران مقایسه نکنند، زیرا رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله) فرمود: اگر مرا برای غذای بسیار ساده‌ای چون یک پاچه گوسفند دعوت کنند، آن را می‌پذیرم.

- گرچه در خرید و فروش باید سعی کنیم که مغبون نشویم، زیرا که در حدیث می‌خوانیم ”‌ اِنَّ المَغبُونَ فی بَیعِهِ وَ شَرائِهِ غَیرُ مَحمُودٍ وَ لا مَاجِورٍ”‌ ”‌ کسی که در خرید و فروش کلاه سرش رود نه اجر دارد و نه پسندیده است”‌. به همین جهت است که امام صادق (علیه‌السلام) در سرزمین منی برای خرید گوسفند چانه می‌زد، به‌طوری که بعضی از یاران تعجب کردند، حضرت حدیث فوق را خواندند.

البته معنای چانه زدن این است که در معامله، کلاه سر انسان نرود و جنس خوب را با قیمت مناسب بخرد. اگر در روایات می‌خوانیم که در این سفر خرج کنید، مراد آن است که جنس خوب تهیه کنید و خود و همراهان‌تان را در رفاه قرار دهید و اگر روایاتی می‌گوید: چانه بزنید، یعنی از گران خریدن بپرهیزید. پس هیچ‌گونه منافاتی میان این دو دسته روایات نیست.

نکته‌ای که باید تذکر دهم آن است که در حدیث می‌خوانیم: خداوند اجازه نمی‌دهد مومن خود را ذلیل کند و اگر چانه زدن همراه با یک نوع تحقیر و نشانه‌ی بی‌پولی باشد، یا چانه زدن خواهران در بازار با مردان که گاهی همراه با چشم‌چرانی و لبخندهای مسمومی باشد گناه می باشد.

موضوع دیگری که معمولا در میان زائران خانه خدا به چشم می‌خورد آن است که هدایا و اجناس خود را با سایران مقایسه می‌کنند و گاهی خود را مغبون می‌پندارند و روی آن ساعت ها فکر می‌کنند و حرف می‌زنند، غافل از آن‌که حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: “اَلمَبغبُونُ مَن غُبِنَ حَظَّهُ مِنَ الآخِرَةِ”‌ ”‌ کسی که در پاداش‌های اخروی کم‌بهره باشد مغبون است”‌. در جای دیگر امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: “مَنِ استَوی یَوماهُ فَهُوَ مَغبُونٌُ”‌ ”‌ کسی که دو روزش یکسان باشد مغبون و ضرر کرده است”‌.

حج که تاثیر شگرفی در آمرزش و بخشش گناهان انسان، رضایت و خشنودی خداوند، ره توشه آخرت، تقویت دین اسلام، لغو هر گونه امتیازات برگرفته از قدرت و ثروت، افزایش رشد اقتصادی و تجارت و بازرگانی و نیز رونق کسب و کار و افزایش تجارت میان جوامع انسانی دارد که اینها بخش کوچکی از آثار عمده و عظیم حج است که به نفع جامعه اسلامی ظهور می‌کند.

اما در این میان برخی آفات نیز وجود دارد که محسنات و نیکی‌های حج را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد، از جمله فرهنگ غلط بازار گردی و خرید سوغات‌های گران قیمت و بعضا بی‌کیفیت و کرایه سالن‌های غذا خوری مجلل برای پذیرایی مهمانان که دغدغه جدی برخی از حجاج شده که جای پرداختن به آداب و مناسک را گرفته است.

گستردگی خرید سوغات مطلوب نیست

رفتن به سراغ زرق و برق‌های بی‌ارزش و پوچ بازارها و مغازه ها را از جمله غفلت‌های احتمالی در حج می باشد و این انگیزه مادی را تا آنجا که ممکن است، باید از دلها خارج کرد؛ و انگیزه بازار گردی و سوغات خری را باید کم کرد؛ بهتر و مفیدتر این است که انسان به نماز، به عبادت، به ذکر، به توجه و به حضور در جماعات بپردازد، این دستاورد واقعی حج است، سوغات این‌هاست. سوغات، معنویتی است که شما در خودتان ذخیره می‌کنید و می‌آورید؛ اخلاق و روحیاتی است که با خودتان می‌آورید.

به عبارتی گستردگی خرید سوغات از نظر کمی و کیفی مطلوب شارع مقدس نیست و لازم است فرهنگ موجود تغییر کند.

بسیاری از مردم بر این باورند که سوغاتی یعنی خرید کالا از همان مکان مسافرت و این موضوع برای آنها از درجه بالای معنوی نیز برخوردار است، به همین دلیل رنج بار زیاد و ساکهای پر از کالاهای بی کیفیت و بنجل را به جان می‌خرند.

البته سوغاتی فی نفسه کار خوب و باارزشی است و اصل هدیه دادن در روایات وارد شده است و موجب ایجاد محبت، دوستی و از بین رفتن کینه ها می‌شود؛ به فرموده امام صادق (علیه‌السلام) «هدیه الحج من الحج» بدان معنا که هدیه و سوغاتی حج، جزو حج است اما باید این سوال را طرح کرد که آیا براستی خرید سوغاتی در حج وعمره آن هم به شکل انبوه در قالب بازار گردی‌های فراوان حجاج، توجیه اقتصادی و معنوی دارد؟! آیا متبرک بودن، دلیل ساعتها بازار گردی ایرانیان برای خرید کالاهای بی ارزش نوعا چینی به عنوان سوغات است!؟ بازار گردی که حتی در زمان برپایی نمازهای جماعت ادامه دارد و باید گفت این کالاها هیچ گونه ملازمه ای با متبرک بودن ندارد.

مشکلات جانبی خرید سوغات

در روایات معصومین(علیهم‌السلام) هیچ گونه نکوهش و سرزنشی نسبت به خرید سوغاتی نداریم، ضمن اینکه خرید سوغاتی به صورت انبوه مشکلاتی را موجب می‌شود. 

با توجه به وقت و زمان اندک برای اعمال حج و درک آن، عدم توازن در برنامه ریزی در جنبه اقتصادی حج و تمرکز بر خریدها، نهایتا تمرکز و فرصت حجاج را از بین می‌برد، پس باید در حج فرصتها را غنیمت شمرد و کارهایی برای پاکیزگی روح انجام داد و در تلاش بود که با دعا، استغفار و شروع زندگی دوباره به فلسفه واقعی حج عمل کرد.

شناختن معنویات مسجد الحرام، درک حضور در مسجد رسول خدا(صلی الله علیه وآله) و روضه منوره، آشنایی وانس با اماکن و قبور متبرکه بقیع که یادآور دوران پرافتخار صدر اسلام است، نیازمند تمرکز و زمان بسیار زیادی است که با حجم انبوه خرید و پرسه در بازار سازگاری و همخوانی ندارد.

منابع :

بیانات حجت الاسلام و المسلمین دکتر «محمد تقی نظرپور»

بیانات حجت الاسلام قرائتی

سایت حوزه

سایت پرسمان

بیانات حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی خادمی‌دستجردی