ایران؛ هزار و یك شب طبیعت

ایران روی صفحه تكتونیك اوراسیا‌ و در جوار صفحه عربستان قرار دارد كه فعالیت این دو صفحه باعث به وجود آمدن رشته كوه زاگرس شده است.

كوه‌های دماوند، علم‌كوه، سبلان، زردكوه بختیاری و اشترانكوه دارای یخچال‌های طبیعی هستند. طبق تعریف كنوانسیون رامسر در ایران تالاب كوچك و بزرگ زیادی وجود دارد كه فقط حدود 300 عدد آنها شناخته شده‌اند. از زاویه‌ای دیگر زلزله، خشكسالی، سیل، توفان شن و ریزگردها، برف و بوران و تگرگ، حوادثی طبیعی هستند كه  رخدادشان در ایران، نشانی از پویایی و تنوع بالای جغرافیای طبیعی ایران دارد.

جغرافیای جانوری ایران

جغرافیای جانوری شاخه‌ای از جانورشناسی است كه توزیع‌ گونه‌های جانوری را مورد بحث قرار می‌دهد. ایران در محل تلاقی سه منطقه زیست ـ جغرافیایی شرقی، حاره‌ای قدیم و دیرین شمالگان‌ قرار دارد. از منطقه زیست جغرافیایی ـ شرقی جانورانی نظیر سنجاب بلوچی، تمساح پوزه كوتاه تالابی معروف به گاندو، وزغ بلوچی، جربیل بلوچی و خرس سیاه آسیایی در ایران حضور دارند.

جانورانی نظیر خاردم مصری، رودك عسل‌خوار و اكراس آفریقایی از منطقه زیست ـ جغرافیایی حاره‌ای قدیم و اغلب جانوران ایران مربوط به منطقه زیست ـ جغرافیایی دیرین شمالگان هستند. دانشمندان جغرافیای جانوری‌ معتقدند ایران از نظر جغرافیای جانوری در منطقه مدیترانه‌ای باستانی‌ قرار دارد. بخش ایرانی این منطقه در دو زیر منطقه به نام‌های صحرا ـ گوبی و ماكرونزی ـ مدیترانه‌ای واقع شده است.

زیر منطقه صحرا ـ گوبی به دو حوزه كلان ایرانو ـ تورانی و صحرا ـ عربستان و زیر منطقه ماكرونزی ‌ـ مدیترانه‌ای حوزه كلان قفقاز‌ را در برمی‌گیرد. از حوزه كلان ایرانو ـ تورانی دو حوزه ایران مركزی و تركمن ـ خراسان در ایران واقع شده‌اند. حوزه هیركانی شمال ایران نیز در حوزه كلان قفقاز جای می‌گیرد.

جغرافیای گیاهی ایران

ایران متنوع‌ترین و جذاب‌ترین شرایط را از نظر پوشش گیاهی در میان تمام كشورهای جنوب غربی آسیا دارد. امروزه جنگل‌های مرطوب در بخش‌هایی از سواحل خزر دیده می‌شوند و جنگل‌های سازگار به خشكی نیز در كوه‌های كردستان، رشته كوه‌های زاگرس و كوه‌های شمال خراسان گسترده شده‌اند. حوزه ایرانو ـ آناتولی منطقه رویشی ایرانو ـ آناتولی بخش وسیعی از نواحی شمال غربی تا شرق و جنوب كشور را در برگرفته است. حوزه نوبو ـ سندی نیز سواحل خلیج فارس و دریای عمان و بخش‌های وسیعی از استان سیستان و بلوچستان را پوشش می‌دهد.

حوزه اكسینو ـ هیركانی قفقاز بخشی از منطقه رویشی اروپا ـ سیبری است كه شمال ایران (نوار ساحلی خزر) و بخش‌هایی از جنگل‌های ارسباران را شامل می‌شود. زیر منطقه صحرا ـ عربستان شرقی نیز بخش‌هایی از استان خوزستان و ایلام را می‌پوشاند.

لكه‌های داغ تنوع زیستی ایران

ایران به دلیل شرایط اقلیمی و توپوگرافی متنوع و وجود گونه‌های بوم‌زاد زیاد و تهدید و تخریب گسترده دو بخش از كشورمان به شبكه جهانی نقاط داغ تنوع‌زیستی پیوسته است.

اولی «لكه داغ قفقاز» است كه جنگل‌های ارسباران و جنگل‌های هیركانی شمال ایران را شامل می‌شود و دوم، «لكه داغ ایران و آناتولی» است كه غرب و شمال غرب ایران، رشته كوه‌های زاگرس، البرز تا كوه‌های كپه‌داغ در شمال شرق ایران را شامل می‌شود.

نورمن مایر سال 1988 اصطلاح «لكه داغ» را برای نخستین بار ابداع كرد. این اصطلاح به مناطقی گفته می‌شود كه هم دارای تعداد زیادی «گونه بوم‌زاد» (Endemic species) هستند و هم تحت فعالیت‌های انسانی تهدید و تخریب می‌شوند. این مناطق در سطح جهانی به مراقبت‌های ویژه حفاظتی و حفاظت فوری نیاز دارند و از این نظر همیشه مطرح بوده و هستند. ایران متنوع‌ترین و جذاب‌ترین شرایط را از نظر پوشش گیاهی در میان تمام كشورهای جنوب غربی آسیا دارد

مرزوبوم ایران

ایران با یك میلیون و 648 هزار كیلومتر مربع در 32 درجه عرض شمالی و 53 درجه طول شرقی بین دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان قرار دارد. ایران از نظر مساحت در رتبه 19 جهان قرار دارد و دارای 2510 كیلومتر خط ساحلی در شمال‌ (630 كیلومتر) و جنوب‌ (1880 كیلومتر) است.

همچنین ایران با كشورهای همسایه خود نظیر ارمنستان‌ (35 كیلومتر)، بخش غربی آذربایجان‌ (432 كیلومتر)، بخش شرقی آذربایجان‌ (179 كیلومتر)، عراق‌ (1458 كیلومتر)، پاكستان‌ (909 كیلومتر)، تركیه‌ (499 كیلومتر) و تركمنستان‌ (992 كیلومتر) مرز مشترك دارد.

مرتفع‌ترین نقطه و پست‌ترین منطقه در ایران به ترتیب قله دماوند با 5671 متر بالای سطح دریا و سواحل دریای خزر با 28 متر پایین‌تر از سطح دریاست. فاصله دورترین نقطه در شمال غربی تا دورترین نقطه در جنوب شرقی 2250 كیلومتر و فاصله دورترین نقطه در شمال شرقی تا دورترین نقطه در جنوب غربی 1400 كیلومتر است.

بخش گردشگری تبیان

برگرفته از: جام جم