علت مستجاب نشدن بعضی از دعاها در بیان امام رضا (ع)
خداوند متعال، بعضی از بندگان خود را دوست دارد. از این رو، حاجت آنها را در دنیا برآورده نمیکند، تا چندین برابر در آخرت، به آنها پاداش دهد.
چرا اثر اجابت در مورد بعضی دعاها ظاهر نمیشود؟ در پاسخ میگوییم:
1- چون کارهای خداوند، همه بر اساس حکمت و مصلحت است، دعاهایی را که بر خلاف صلاح انسان است، مستجاب نمیفرماید.
میپرسند: اگر چنین است، پس فایدهی دعا چیست؟ میگوییم: امور بر سه قسم است:
الف- آنچه را که خداوند، حتی بدون دعا، به مردم میبخشد.
ب- آنچه را که حتی با دعا نیز نمیدهد، چون مصلحت در آن نیست.
ج- آنچه را که مصلحت در آن است، اما به شرطی که انسان دعا کند.
از آنجا که انسان نمیداند چیزی را که از خدا میخواهد، از کدام نوع است، لذا باید همه چیز را از خدا بخواهد. و قبل و بعد از دعا، مقام رضا به قضا و تسلیم در برابر ارادهی الهی را داشته باشد.ضمنا باید دانست که خود دعا، عبادتی بزرگ است، که به آن امر شدهایم، امام صادق علیهالسلام فرمود: دعا کن. و مگو که آنچه مقدر شده است، روی میدهد. زیرا که دعا، خود عبادت است. (1)
2- هر عبادتی، شرایط و موانعی دارد، که بدون عمل به آن شرایط و رفع آن موانع، مقبول نیست.
مثلا وضو، شرط صحت نماز است. و گناهان کبیره، مانع میشود از آن که نماز، انسان را به قرب خدا برساند. بدون توجه به این عوامل، نمیتوان از آثار نماز سخن گفت.
دعا نیز شرایط و موانعی دارد که قبلا بیان شد. بدون توجه به آنها، ممکن است خداوند متعال، دعا را مستجاب نکند.
امام امیرالمومنین علیهالسلام، حدیثی جامع در این مورد دارند که هشت علت برای عدم استجابت بعضی از دعاها بیان میفرماید. خلاصهی این حدیث چنین است:
«دلهای شما با هشت خصلت خیانت کرده است:
الف - خدا را شناختید، ولی حق او را- آنچنانکه بر شما واجب کرده- به جا نیاوردید.
ب - به پیامبرش ایمان آورید، ولی آیین او را از میان بردید. پس ثمرهی ایمانتان کجاست؟
ج- قرآن را خواندید، ولی بدان عمل نکردید. ایمان به آن را ادعا کردید، ولی در عمل به مخالفت آن برخاستند.
د- ادعا کردید که از آتش او میهراسید، در حالی که همواره با ارتکاب گناهان به سوی آن شتافتید.
ه- ادعای اشتیاق به بهشت او کردید، ولی پیوسته با کارهایتان، از آن دور میشوید.
و- نعمت خدای روزی رسان را خوردید، ولی شکر آن را ادا نکردید.
ز- خداوند، شما را به دشمنی با شیطان امر فرمود. شما نیز به زبان، این دشمنی را ادعا کردید. ولی در عمل با او دوستی میورزید.
ح- عیبهای مردم را در برابر چشمهای عیب جوی خود نهادید، و عیوب خود را پشت سر افکندید. و کسانی را ملامت کردید که خودتان برای سلامت و سرزنش، سزاوارتر از آنها بودید. شما که درهای استجابت دعا را بر خود بستهاید، چگونه انتظار استجابت دعا را دارید؟ پس، درون خود را برای خدا خالص و پاکیزه گردانی، تا خداوند، دعای شما را مستجاب گرداند. (2)
3- استجابت دعا، همیشه به معنی ظهور آثار استجابت نیست. در این مورد، چند حالت ممکن است پیش بیاید.
ب- خداوند، استجابت دعای کسی را تأخیر میاندازد، چون دوست دارد صدای دعای او را بشنود.
ج- خداوند، دعای کسی را مستجاب میکند، ولی اثر استجابت را ظاهر نمیسازد، تا او بیشتر دعا کند، و درجات قرب او بالا رود
در دعای ابوحمزه ثمالی، آنجا که امام سجاد علیهالسلام یازده مورد از علل سستی و سنگینی در دعا را بیان میدارد، ضمن آنها عرضه دارد:
«یا شاید دوست نداری که دعای مرا بشنوی، از این رو مرا از درگاه خود دور داشتهای»
4- خداوند متعال، بعضی از بندگان خود را دوست دارد. از این رو، حاجت آنها را در دنیا برآورده نمیکند، تا چندین برابر در آخرت، به آنها پاداش دهد. در این حال، خداوند تعالی عطای فراوانی برای بندگانش در نظر گرفته، اما بندهی خدا- به دلیل عجله- بر اندکی از آن عطای فراوان اصرار میکند.
بر اساس حدیث امام صادق علیهالسلام:
وقتی مۆمن در روز قیامت، آثار استجابت دعاهای خود را میبیند که در دنیا برآورده نشده بود، آرزو میکند که کاش هیچ یک از حاجتهایش در دنیا روا نمیشد.
لطف بیپایان خداوند به بشر تا آنجا است که به امر کرده است:
این امر، برای آن بوده که بشر را، به بهانهی نمک و سبزی دنیا، به فوز و شرف دعا برساند، و درجات بیپایان قرب را به او بچشاند.
در چنین حالتی، جهالت انسان به آنجا میرسد که به اندک تأخیری در اجابت دعا یا در ظهور آثار اجابت، بر خدای رحمان رحیم خشم گیرد، و الطاف حضرت حق را فراموش کند. امام عصر اروحنافداه در دعای افتتاح عرضه میدارد:
«فان ابطأ عنی عتبت بجهلی علیک. و لعل الذی ابطأ عنی هو خیر لی لعلمک بعاقبة الامور»
5- از بعضی ازگروهها یا افراد در روایات یاد شده که دعای آنها مستجاب نمیشود. از جمله:
الف- شخصی که مالی به کسی قرض دهد، ولی گواه نگیرد. و دعا کند که خدا مالش را به او گرداند.
ب- کسی که قدرت بر طلب روزی داشته باشد، اما به دنبال آن نرود، و در خانهاش بنشیند، و از خدا روزی بخواهد.
ج- کسی که از زیر دیوار خم شدهی شکستهای بگذرد، و تند نرود، و دعا کند که بر سر او فرو نریزد.
پی نوشتها:
1- اول كافی، كتاب الدعا باب فضل الدعا و الحث علیه، حدیث 5
2- بحار الانوار، ج93، ص 377-376
منبع: كتاب درسهایی از زندگانی امام رضا (ع)
بخش حریم رضوی