10 حمام تاریخی‌ ایران

فضای داخل گرمخانه به چند محل جهت كیسه كشیدن، تمیز كردن و خزانه‌ها تقسیم می‌شده است. خزانه‌ها نیز سه عدد بوده‌ است؛ یكی برای آب گرم، دیگری برای آب سرد و آخری مخصوص آب ولرم. حمام‌ها نیز همچون بازار علاوه بر این كه در آن عملی مشخص انجام می‌گرفته، محل اجتماعات نیز بوده است. مراسم مهمی چون حنابندان، حمام عروسی، زایمان و ... نیز در آن انجام می‌شده است.

حمام ‌گنجعلی‌خان ‌(كرمان)

یكی از بناهای موجود در مجموعه گنجعلی‌خان شهر كرمان، حمام آن است كه در سال  1020‌هجری‌قمری به دستور گنجعلی‌بیگ ملقب به گنجعلی‌خان، حاكم كرمان در زمان شاه‌عباس صفوی ساخته شد. هدف از ساخت این مجموعه ایجاد یك مركز تفرجگاهی در وسط شهر بوده است. در حمام گنجعلی‌خان تمام‌ نماد‌های معماری سنتی یك حمام رعایت شده است و در برخی جاها حتی توجه به جزئیات توانسته این‌حمام را برجسته سازد.

برای مثال در رختكن این‌حمام، گوشه‌هایی خلوت و تودرتو تعبیه شده كه محل مناسبی جهت گپ و گفت، استراحت و حتی عبادت بوده‌ است. حجاری‌های منقوش، كاشیكاری‌های معرق و خشتی، كاربندی‌های چشمنواز و... اوج معماری صفوی را در این بنا متجلی ساخته است. حمام گنجعلی‌خان در حال حاضر به صورت موزه مردم‌شناسی درآمده و مجسمه‌های مومی نصب شده در آن اقشار مختلف جامعه آن روزگار را در حالات متنوع نمایش می‌دهد.

حمام وكیل (كرمان)

یكی دیگر از حمام‌های سنتی و تاریخی شهر كرمان، حمام وكیل است كه اولین بخش از مجموعه وكیل به حساب می‌آید. این بنا براساس معماری زندیه ـ قاجاریه و با تقلید از حمام گنجعلی‌خان در سال 1270 هجری قمری ساخته شد.

سرامیك و كاشیكاری‌های زیبای این حمام كه از كف تا سقف امتداد یافته‌‌است، فضای داخلی حمام را بسیار زیبا و چشمنواز كرده است. ‌طی سال‌های اخیر، حمام وكیل به چایخانه سنتی تغییر كاربری داده است. علاوه بر فالوده كرمانی خوش‌طعمی كه در این حمام می‌توان تجربه كرد، غذاهای سنتی نیز در بخش گرمخانه سرو می‌شود.

حمام چهارفصل (اراك)

یكی دیگر از حمام‌های تاریخی ایران كه تبدیل به موزه مردم‌شناسی شده است، حمام چهارفصل در شهر اراك است كه بزرگ‌ترین حمام ایران نیز محسوب می‌شود. این حمام در اواخر دوره قاجار (احمدشاه) توسط حاج محمد ابراهیم خوانساری بنا شد.

از تزئینات به‌كار‌رفته در این بنا می‌توان به انواع كاشیكاری‌های زبردستانه اشاره كرد كه طرح‌هایی از انسان، حیوان و گیاهان را نمایش می‌دهد. نقاشی‌ها و نگارگری‌هایی از چهارفصل سال در چهارگوشه از این حمام علت نامگذاری آن به چهارفصل است. این حمام همچنین تنها حمام كشور است كه در آن بخشی مجزا به اقلیت‌های مذهبی اختصاص داده شده است. حمام چهارفصل در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

حمام پهنه (سمنان)

یكی از حمام‌های تاریخی و ارزشمند ایران، حمام پهنه در شهر سمنان است. این حمام كه در مجاورت مسجد جامع قرار گرفته، در سال 856 هجری قمری به دستور خواجه غیاث‌الدین بهرام سمنانی، وزیر دربار تیموری ساخته شد. بعدها در زمان مظفرالدین شاه قاجار، این حمام كه نیمه‌ویران بود، بازسازی و احیا شد. در‌سال‌73 حمام پهنه توسط سازمان میراث فرهنگی سمنان مجدد‌ بازسازی شد‌ و به موزه مردم‌شناسی تغییر كاربری داد.

مهم‌ترین اثری كه در این گرمابه موزه نگهداری می‌شود، استخوان‌های مادر و جنینی است كه در شكم دارد. قدمت این استخوان‌ها 4500 سال تخمین زده شده‌ است. حمام پهنه در سال 1353 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

گرمابه صفا (قزوین)

گرمابه صفا گرچه نه تغییر كاربردی داده و تبدیل به‌موزه یا رستوران شده و نه حتی به عنوان یك اثر تاریخی در فهرست آثار ملی ثبت شده است، اما می‌تواند برای گردشگران از جذابیت خاصی نسبت به سایر حمام‌های سنتی و تاریخی ایرانی برخوردار باشد. گرمابه صفا همچنان فعال است و گردشگران با مراجعه به آن امكان تجربه گرمابه سنتی ایرانی را در عصر حاضر خواهند داشت.

این حمام در حاشیه شرقی و انتهای خیابان مولوی قزوین واقع شده است. تمام‌ بخش‌های مختلف این حمام سنتی، از سنگ مرمر صیقلی و نفیس ساخته شده است. گرمابه صفا در سال 1259 هجری قمری و توسط حاج‌حسن بن حاجی عبدالله تبریزی ساخته شده است.

حمام وكیل (شیراز)

حمام وكیل به همراه سایر بناهای مجموعه وكیل در كانون شهر شیراز واقع شده است. این حمام كه از یادگارهای عصر كریمخانی است، از بهترین معماری و تكنیك‌های عصر خویش بهره برده است. وجود بخشی ویژه به نام شاه‌نشین در حمام وكیل، این حمام را از سایر حمام‌های سنتی ایرانی مجزا ساخته است.

وجود نقوش آهك‌بری زیبا بر سقف - كه هر‌یك روایتگر داستانی مذهبی یا فولك و محلی است - زیبایی چشمنوازی به این حمام بخشیده است. حمام وكیل به شماره 917 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

حمام خان (یزد)

حمام خان یزد یكی دیگر از حمام‌هایی است كه به رستوران و چایخانه سنتی تغییر كاربری داده است و این امكان را به گردشگران می‌دهد كه در حین بازدید از این بنای تاریخی از شیرینی‌ها و غذاهای لذیذ یزدی بهره برد.

بنای این حمام كه در میدان خان و در كنار سایر اجزای مجموعه خان یزد واقع شده، به دستور محمدتقی‌خان بافقی، حاكم یزد در سال 1212 هجری قمری ساخته شد. حمام خان در سال 1242 هجری قمری مجدد‌ مورد بازسازی قرار گرفت‌ و تزئیناتی به آن افزوده شد.

حمام فین (كاشان)

از دیگر «گرمابه‌‌موزه‌ها»، حمام فین كاشان است كه در مجموعه باغ فین قرارگرفته و به عنوان قتلگاه امیركبیر شناخته می‌شود. این گرمابه از دو حمام بزرگ و كوچك تشكیل شده است. تاریخ ساخت حمام كوچك به عصر صفویه مربوط است و همراه با بنای اولیه باغ ایجاد شده است. با ساخت حمام بزرگ در دوره فتحلعی‌شاه‌قاجار، حمام بزرگ به حمام سلطنتی معروف گردید و به رجال‌دولتی و افراد مهم جامعه اختصاص داده شد.

در مقابل، حمام كوچك به حمام خدمه شناخته شد و توسط افراد عادی جامعه مورد استفاده قرار گرفت. نكته قابل توجه این است كه هر دو حمام، كامل و دارای تمام‌ ویژگی‌ها و نشانه‌‌های معماری گرمابه‌های سنتی هستند. حمام فین ‌در‌سال 1314 جزو آثار ملی ایران به ثبت رسید؛ این مجموعه همچنین در سال 2011 در فهرست میراث جهانی یونسكو به ثبت رسیده است.

حمام‌ خان (كاشان)

یكی دیگر از حمام‌های برجای مانده از مجموعه حمام‌های تاریخی و سنتی ایران، حمام خان در بازار كاشان است كه متعلق به میرزاعبدالرزاق حاكم زندی شهر كاشان بوده است.

این حاكم كه در ساخت و مرمت شهر كاشان بسیار دلسوزانه تلاش كرده، این حمام را در سال 1187 هجری قمری بنا كرده است. حمام خان در حال حاضر در تملك خصوصی قرار دارد.

حمام حاج شهبازخان (كرمانشاه)

این حمام كه از بناهای دوره قاجار محسوب می‌شود، در خیابان مدرس‌ در راسته بازار و در میان بافت قدیمی شهر كرمانشاه واقع شده است. حمام حاج شهبازخان در سال 1232 هجری قمری به دستور حاج شهبازخان، پسر منوچهر خان بیگلربیگی از رجال سیاسی دوره قاجار ساخته شد.

این حمام از تمام‌ المان‌های معماری حمام‌های سنتی بهره برده است. گنبدهای این حمام با استفاده از آهك‌بری به زیبایی مقرنس‌كاری شده‌اند. نقاشی‌های دیواری از دیگر تزئینات چشم‌نواز این حمام به شمار می‌آیند. حمام حاج‌شهبازخان در‌سال‌1386 به شماره 20495 در شمار آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بخش گردشگری تبیان

برگرفته از جام جم