زیباترین بنای اصفهان از دید جهانگردان

هیچ یک از آثار موجود در اصفهان به اندازه مدرسه چهارباغ، به عنوان کلکسیون کاشیکاری ایران، گردشگران داخلی و خارجی را تحت تأثیر جاذبه های خود قرار نداده است. این مطلب را نوشته ها و خاطرات آنان تأیید می کند. به طوری که برخی از آنها، مدرسه را با عبارتی همچون سحر آمیز، جذاب و دلپذیر توصیف کرده اند.

مدرسه چهارباغ یا سلطانی با سردری فوق‏العاده مجلل، صحن، گنبد، مناره، مسجد و حجرات زیبا از لحاظ هنر كاشیكاری و ظرافت معماری از نفایس اصفهان به شمار می‏رود كه بین سال‌های 1112 تا 1128 هجری قمری ساخته شده است.

این مدرسه به نام مدرسه سلطانی و مدرسه مادرشاه هم نامیده می‌شود و آخرین بنای تاریخی باشکوه دوران صفوی در اصفهان است که برای تدریس و تعلیم به طلاب علوم دینی در دوره شاه سلطان حسین، مورد استفاده قرار می گرفت.

سبک معماری این بنا به شیوه اصفهانی است. از نظر تناسب معماری و زیبایی طرح کاشی‌کاری، گنبد مدرسه چهارباغ بعد از مسجد شیخ لطف الله قرار دارد ولی در نظر استادان بزرگ این فن، در مجلّل این بنا که با طلا و نقره تزئین شده‌ از لحاظ زرگری، طلاکاری، طراحی و قلمزنی، شاهکاری از صنایع ظریفه‌ است و نظیر ندارد. مدرسه چهار باغ از لحاظ کاشی‌کاری هم دارای اهمیت است و انواع مختلف این فن را مانند کاشی هفت رنگ، معرق، گره چینی، پیلی و معقلی را در خود جای داده و در حقیقت موزه کاشی‌کاری اصفهان می‌باشد. محراب و منبر یکپارچه مرمری، حجره مخصوص شاه سلطان حسین، کاشی‌کاری بی‌نظیر مدخل مدرسه، خطوط نستعلیق کتیبه‌ها و پنجره‌های چوبی آلت‌بُری شده از قسمت‌های بسیار جالب و تماشایی این بنای نفیس تاریخی است. درختان چنار کهنسال و جوی آبی که در آن جریان دارد، بر زیبائی تزئینات نفیس کاشی‌کاری این بنای تاریخی افزوده و این مکان را بسیار فرح‌بخش و روح‌نواز کرده است.

دو سنگاب در داخل مدرسه چهارباغ قرار دارند؛ یکی در سرسرای ورودی و دیگری در صحن مدرسه.

1- سنگاب سرسرای ورودی از جنس سنگ پارسی است و بر روی آن کتیبه صلوات بر چهارده معصوم به خط ثلث برجسته در لوحه‌های کوچکی کنده‌کاری شده‌است. همچنین بر طبق کتیبه، سنگاب در ماه شعبان سال 1110 (قمری) توسط سنگتراشی به نام «محمد طاهر» ساخته‌شده‌است. در وسط دو لوح آخر عبارات زیر به خط نستعلیق وجوددارد: کتیبه اقل الطلبة محمد مهدی الحسینی عفی عنه در شهر شعبان‌المعظم سنه 1110 به اتمام رسید عمل کمترین محمد طاهر.

2- سنگاب موجود در صحن مدرسه روبروی ایوان جنوبی قرارگرفته و آنهم از جنس سنگ پارسی است. کتیبه این سنگاب به شرح زیر است: وفق حضرت امام حسین صلوات الله و سلامه علیه نمود این سنگاب را حاجی ابوالحسن اردکانی فی شوال المکرم سنة تسعین و الف.

بر طبق کتیبه، سنگاب را در سال 1090 (قمری) ساخته‌اند. از آنجایی که سال ساخت مدرسه چهارباغ بین سالهای 1116 (قمری) و 1126 (قمری) و در زمان حکومت سلطان حسین صفوی است، چنین استنباط میشود که سنگاب قبل از ساختمان مدرسه در جای دیگری قرارداشته و بعداً‌ به صحن مدرسه انتقال داده‌شده‌است.

طرف شمال مدرسه، بازارچه‏ای كه نمونه‏ای از بازارهای آباد دوران صفویه است و سمت شرق، كاروانسرای بزرگی كه به نام سرای فتحیه مشهور است، قرار دارد و این هر دو یعنی سرا و بازارچه را مادر شاه‌سلطان حسین صفوی وقف مدرسه كرده است كه عایدات آنها به اضافه عایدات سایر موقوفات مدرسه نظیر مزرعه باغ‏ملك در چهارمحال و احمدآباد كاشان خرج مدرسه شود. این موقوفه رقباتی هم دارد كه از مهم‌ترین آنها می‌توان به كاروانسرای فتحیه‌ (هتل عباسی فعلی اصفهان) اشاره كرد. مهمانسرایی که این روزها از هتل‌های بزرگ ایران و شهر اصفهان به حساب می آید که معماری آن از معماری دوران صفوی الگو گرفته و در میان بافت تاریخی اصفهان قرار دارد.

می گویند مادر شاه سلطان حسین صفوی (آخرین پادشاه صفوی) پس از ساخت مدرسه چهارباغ موقوفات فراوانی به آن اختصاص داد که این موقوفات شامل چندین مزرعه، باغ، مغازه و کاروانسرا بود. یکی از موقوفات مشهور این مدرسه کاروانسرای مادر شاه بود که دیوار به دیوار مدرسه قرار داشت. پس از حمله افغان ها تمامی این موقوفات از جمله این کاروانسرا رو به ویرانی نهادند.

در سال 1336 با حمایت دولت وقت، اجاره‌نامه‌ای میان سازمان اوقاف و بیمه ایران منعقد شد مبنی بر آنکه بیمه ایران به هزینه خود نسبت به احداث هتل در این مکان اقدام و پس از اتمام از آن بهره‌برداری نماید. در هنگام ساخت سعی بر آن بود که بازمانده کاروانسرا مورد مرمت قرار گیرد و طراحی بنا نیز هماهنگ با معماری عصر صفوی باشد. آرایش داخلی بنا هم به گونه ای طراحی شد که بیان‌گر جلوه های اصیل هنر ایرانی باشد. سرانجام هتل شاه عباس در سال 1345 افتتاح شد.

فراوری: الهام مرادی

بخش گردشگری تبیان

برگرفته از جام جم، معماری نیوز، تاریخ ایران