فرشته هم مشرک می شود؟!

یکی از مباحث اعتقادی بسیار مهم، مساله ی توحید عملی و پرهیز از شرک در عبادت است. شرک در عبادت یکی از اقسام شرک است که در آن غیر از خدا مورد عبادت و سجود قرار می گیرد. به اعتقاد شیعیان در عبادت تنها خداوند متعال است که شایستگی عبادت و سجود دارد.

این نوشتار می کوشد ابعاد این اعتقاد مهم را مورد بررسی قرار دهد.

شرک در عبادت

برای اعتقاد صحیح و راسخ به توحید بایستی از تمامی مراتب شرک پرهیز نمود تا یک موحد کامل گردیم. از جمله مراتب و اقسام شرک، شرک در عبادت است. بدین معنی که انسان در مقابل غیر خدا به عبادت و پرستش و سجود بپردازد. بت پرستان نمونه ی بارزی از شرک در عبادت را دارا هستند. ایشان در مقابل بت ها به عنوان نمایندگان خدا سجده و عبادت می نمایند که از مصادیق بارز شرک در عبادت به شمار می رود. خدای متعال ما را از سجده بر غیر خویش و پرستش غیر از خودش باز داشته و ما را امر نموده است که تنها در برابر خدا پیشانی برخاک بساییم. زیرا تنها معبود حقیقی خدای تبارک و تعالی است. از این رو نه فقط انسان بلکه همه ی مخلوقات و موجودات تنها باید در برابر او سجده بر خاک نهند و در برابر او به خشوع و خضوع و عبادت بپردازند.

سجده فرشته ها بر غیر خدا؟!

با آن که تنها معبود حقیقی خداوند متعال است ولی در ابتدای خلقت انسان، فرشتگان الهی مأمور به سجده بر آدم ابوالبشر (علیه السلام) شدند! به راستی اگر تنها خداوند متعال شایسته ی عبادت و پرستش و سجده است چرا فرشتگان که ذاتاً معصومند و خطا و گناهی از آن ها سر نمی زند در مقابل آدم ابوالبشر (علیه السلام) سر به سجود نهادند؟!

هدف از سجود ملائکه!

در واقع باید گفت مقصود از سجده ی ملائکه برای آدم (علیه السلام) از آن نظر که به امر و فرمان خدا بوده است، خودش عبادت حضرت حق است به علاوه از سوی دیگر هدف از سجود فرشتگان ، پرستش آدم (علیه السلام) نبود که شرکی جلی در عبادت است، بلکه مقصود از آن تکریم و تعظیم آدم (علیه السلام) بوده است که خدای متعال در خلقت او چیزی می دانست که ملائکه از آن بی خبر بودند: «إنّی اعلم ما لا تعلمون» (بقره/ 30)

سجده پیامبران!

بنابراین آنچه شرک به شمار می رود سجده از سر پرستش است که در این صورت قرار دادن شریک در عبادت برای حضرت حق می باشد امّا سجده از سر تعظیم و تکریم به خاطر خدا و یا به امر خدا خود عین عبادت خدای سبحان است و جز این نمی تواند باشد! چنانچه قرآن کریم موضوع سجده ی حضرت یعقوب (علیه السلام) و فرزندانش را برای حضرت یوسف (علیه السلام) نقل نموده است: إذ قال یوسف لأبیه یا ابت انّی رایت احد عشر کوکباً و الشمس و القمر رأیتهم لی ساجدین؛ یاد کن آن گاه را که یوسف به پدرش گفت: ای پدر! من در خواب دیدم یازده ستاره با خورشید و ماه برای من سجده می کنند.» (یوسف/4) براساس این بیان شریف حضرت یوسف (علیه السلام) در رویای صادقانه ای سجده بر خویش را مشاهده کرد که خبر از مقامی بس بزرگ برای او در آینده می داد. پس از چهل سال که از آن زمان گذشت و حوادث متعددی که در زندگی یوسف نبی (علیه السلام) رخ داد، خواب او به حقیقت پیوست و پدر و مادر و برادران یوسف (علیه السلام) در مقابل او به سجده افتادند: «و خرّوا له سجّداً» (یوسف/100)

چرا سجده بر نبی؟!

حال باید گفت سجده حضرت یعقوب (علیه السلام) نبی الهی و فرزندانش در مقابل یوسف (علیه السلام) به هیچ عنوان به معنای عبادت و پرستش یوسف نبوده است زیرا این شرک مسلّم است و حضرت یعقوب و حضرت یوسف که هر دو از پیامبران بزرگ الهی بودند ممکن نبوده که رضایت به شرک بدهند و آن گاه خداوند متعال نیز این کار را تأیید کرده و در قرآن کریم از آن یاد نماید. بلکه بدیهی است که سجده ی آن ها سجده ی شکر به درگاه خدا و تعظیم و تکریم حضرت یوسف (علیه السلام) بوده است. بر این اساس سجود فرشتگان برای حضرت آدم (علیه السلام) و نیز سجده ی یعقوب نبی (علیه السلام) بر حضرت یوسف (علیه السلام) هیچ کدام به معنای پرستش غیر خدا و شرک در عبادت نیست بلکه در همه ی آن ها تعظیم و تکریم الهی و با محوریت امر پروردگار مطرح بوده است.

سجده بر کعبه!

همچنین است حال ما مسلمانان که به هنگام نیاز موظفیم به سمت کعبه بایستیم و رو به کعبه، سجده نماییم ولی روشن است که ما کعبه را عبادت نمی کنیم بلکه چون خداوند متعال به پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) و ما پیروان آن حضرت دستور داده که: «فول وجهک شطر المسجد الحرام و حیث ما کنتم فولّوا وجوهکم شطره؛ (تو ای رسول) روی خود را به سمت مسجد الحرام بگردن و شما هم (ای امت  اسلامی) در هر جا که هستید روی خود را به سمت آن بگردانید... .» (بقره / 144)

از این رو ما برای اطاعت امر خدا در موقع نماز رو به کعبه و مسجد الحرام می ایستیم و سجده می کنیم و خدا را عبادت می کنیم و قهراً تعظیم و تکریم کعبه و مسجد الحرام نیز تحقق می یابد. در واقع کعبه قبله ی ماست نه  معبود ما. یوسف (علیه السلام) هم قبله ی پدر و برادرانش شد نه معبود آن ها. آدم ابوالبشر (علیه السلام) نیز قبله ی ملائکه واقع شدند نه معبود آن ها!

سخن پایانی...

براساس آموزه ی دینی ، توحید حقیقی تنها از آن خداوند است و از این رو در عبادت و پرستش نیز تنها خدای تبارک و تعالی شایسته ی عبادت و سجود است. اگر خداوند در ابتدای خلقت ملائکه را امر به سجده بر آدم (علیه السلام) نمود و یا آن که حضرت یعقوب (علیه السلام) بر حضرت یوسف (علیه السلام) سجده نمود و یا عبادت ما مسلمانان به تأسی از رسول اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) به سوی کعبه و مسجدالحرام همگی به معنای تعظیم و تکریم و اطاعت امر الهی بوده است و همه ی این مسجودها تنها قبله یعنی جایی که رو به سوی آن می کنیم هستند ،نه معبود حقیقی ما که جز خداوند متعال هیچ کس نخواهد بود!

منابع و مآخذ:

1- صفیر هدایت (تفسیر آیه ی 98 سوره اسراء)- آیت الله سید محمد ضیاء آبادی- شماره ی 41

2- تفسیر نمونه- زیر نظر آیت الله مکارم شیرازی

3- تفسیر المیزان- علامه طباطبائی (رحمه الله)- ج1

4- تسنیم- آیت الله جوادی آملی (رحمه الله)