وهابیت و حرمت سفر برای زیارت قبور

مسلمانان، قرن‏ها بر استحباب زیارت قبور مۆمنین، پیامبر (صلی الله علیه و آله) و پیشوایان دینى خویش اتّفاق نظر داشته‏، و  بلكه بر استحباب زیارت قبور اجماع كرده‏اند.در این میان فقط ابن تیمیّه و وهابیّان و سلفیان زیارت قبور و سفر براى آن را شرك پنداشته‏اند.

اولین کسی که برچم مخالفت با این سنت دیرینه اسلامی را برافراشت و آنرا بدعت و نماد مخالفت با شرع ،برشمرد ؛ ابن تیمیه از پایه گذاران فکری و معنوی وهابیت، و شیخ اعظم این فرقه گمراه است. چنانکه وی  با نقل حدیثى از پیامبر (صلی الله علیه و آله) به نقل از ابوهریره به مخالفت اجماع مسلمانان برخاسته و مى‏گوید:

«شیطان، كردار زشت را بر مردم نیك مى‏نماید و آنان از سفر، رضایت غیر خدا را مى‏جویند و به غیر او شوق مى‏ورزند و بار سفر به سوى قبر پیامبر یا صحابه و صالحان بر مى‏بندند.» (1).

در این گفتار برآنیم تا با ارائه دلایلی دقیق و متقن، مبنای ضعف استدلال  وبنیانهای پوچ و بی اساس آرایش استدلالی وهابیت نسبت به این موضوع را اثبات نموده و ضعف دیدگاه روایی و فقهی آنان را بر همگان روشن و آشکارا سازیم.

شد رحال

شبهه شدرحال یا سفر کردن برای زیارت قبور ، از جمله شبهاتی است که وهابیان با استمساک به آن رفتار امت اسلامی را به رفتار مشرکانه متهم ساخته و در نتیجه مسلمانان را مشرک،کافر و یا مرتد می خوانند. زیربنای این شبهه نیز مانند برخی از شبهات دیگر این گروه ، ریشه در کلیشه انگاری و تنگ نظری آنان در مواجهه با روایات و برخورد گزینشی و سلیقه ای نسبت به برخی از روایات ، و عدم التفات و طرح  برخی دیگر از روایات دارد.

از جمله این روایات که زمینه اشکال تراشی وهابیان را نسبت به امت اسلامی ایجاد نموده است،روایت شد رحال است که در کتب حدیثی اهل سنت با دو نقل متفاوت بیان شده است.

نقل اول روایت: «لا تَشُدُّو الرحالَ إلَّا إلى‏ ثَلاثَةِ مَساجِدَ: مَسجِدى هذا وَ مَسجدِالحرامِ وَ مَسجدِ الأقْصى.» (2) و نقل دوم روایت: «إنَما یُسافَرُ إلى ثلاثَةِ مساجِدَ: مسجدِ الكعبةِ و مسجدى و مسجدِ ایلمیا.» (3)

ابن تیمیه به ظاهر این عبارات استناد جسته و بر آن رفته است كه سفرهاى عبادى، تنها به سه جا روا است و زیارت قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله) در شمار آنها نیست و بدین روى نه تنها زیارت قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله) مستحب نیست، بلكه مشروعیّت نیز ندارد؛ زیرا در نهى همان حضرت وارد است.

وهابیان  بر مبنای استدلال ابن تیمیه  به این روایت بار سفر بستن به قصد زیارت پیامبر ( صلی الله علیه وآله ) را حرام می شمارند و سفر به چنین نیتی را سفر معصیت می دانند در حالی كه این استدلال به دلیل این كه بر مبنای فهم غلط نهاده شده ، مردود است و حدیث و استدلال آن را در ادامه این گفتار بیان خواهیم كرد .

پاسخ به اشکال مسافرت برای زیارت قبور

آنچه در توضیح و بررسی  این حدیث ضروری می نماید اینست که عبارت « لا تشدوا الرحال إلا إلی ثلاثة مساجد . . . » بر اساس  اسلوب معروف نزد اهل لغت ، به صورت استثنا آمده است . و اقتضای آن وجود مستثنی و مستثنی منه در كلام است . چنانکه مشهور و معمول است مستثنی بعد از « الاّ » و مستثنی منه قبل از آن ، به صورت ظاهری و یا تقدیری می آید ، و این از ساده ترین مسائل كتب نحوی است . با توجه به این قاعده ساده زبان عربی، هنگامیکه  به این روایت می نگریم ، مشاهده می کنیم كه با اینکه در عبارت تصریح به مستثنی شده است « ثلاثة مساجد »؛ اما ذكری از مستثنی منه قبل از الا نمی باشد ، بنابراین باید آن را تقدیر گرفت . بنابر این چند فرض را درباره  مستثنی منه می توان مطرح نمود:

1-         چنانچه بنابر نظر وهابیت اگر مستثنی منه مقدر را « قبر » بگیریم روایت منسوب به پیامبر ( صلی الله علیه وآله )  چنین می شود : « لا تشدوا الرحال إلی قبر إلاّ ثلاثة مساجد » و چنین سیاقی ناهماهنگ بوده و شایسته بلاغت نبوی نمی باشد ، چراكه مستثنی از زمره و جنس مستثنی منه نیست و اصل این است كه مستثنی از جنس مستثنی منه باشد که در این صورت جایز نیست كه قبر را به عنوان مستثنی منه منظور نماییم .

2-         چنانچه « مستثنی منه » مقدر را مطلق « مكان » فرض كنیم بنابراین فرض روایت چنین می شود : « لا تشدوا الرحال إلی مكان إلا إلی ثلاثة مساجد » كه معنی روایت چنین می شود كه برای هیچ چیزی چه تجارت ، چه علم ، چه انجام امور خیر بار سفر بستن جایز نیست و فقط برای این سه مسجد جایز است . و چنین تعبیری به گواه عقل و آیات قرآن نظیر ، باطل و مخدوش است .

3-         احتمال سوم اینست که مستثنی منه در این حدیث، مسجد باشد ، که در این صورت معنای حدیث چنین می شود. قسطلانی در ارشاد الساری(4)، تأکید دارد که مراد مسجد است. بنابراین، هیچ دلالتی بر حرمت قصد زیارت مشاهد متبرکه ندارد. ضمنا بر فرض تقدیر کلمه مسجد در عبارت نیز این حدیث در مورد خودش نیز مورد عمل نیست،چرا که مضمون این روایت مخالفتی آشکار با سیره و روش پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم گرامی دارد که به طور قطع هر شنبه به مسجد قبا می رفتند، مخالف است.

این در حالیست که این مضمون در کتابهای معتبر اهل سنت به صورتهای گوناگونی وارد شده است که با ارائه قرائنی عبارت فوق رانقض نموده و با تصریح به مستثنی منه محذوف در متن حدیث، دامنه مفهومی فرمایش پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را روشن و آشگار می سازد .از آن جمله روایتی كه امام احمد از طریق « شهر بن جوشب » نقل كرده است كه می گوید : نزد ابوسعید خدری از نماز در کوه طور سخن  گفتم ، او گفت از حضرت رسول ( صلی الله علیه وآله ) شنیدم : « لا ینبغی للمطی أن تشدّ رحالها إلی مسجد یبتغی فیه الصلاة غیر مسجدی هذا والمسجد الحرام والمسجد الأقصی » . (5)  سزاوار نیست كه بار سفر برای مسجدی كه نمازخواندن در آن سزاوار است بسته شود ، مگر سه مسجد : مسجدالحرام ، مسجدالأقصی و مسجد من .

احمد زینی دحلان  نیزبه نقل از ابن حجر عسقلانی (6) در باره این حدیث می گوید : مشهور این است كه حدیث حسن است ، اگرچه برخی ضعف ها در آن دیده شده است . (7)

از جمله احادیثی که موید مفهوم  صحیح این حدیث می باشد، روایتی از عایشه است كه می گوید پیامبر ( صلی الله علیه وآله ) فرمود : « أنا خاتم الأنبیاء ومسجدی خاتم مساجد الأنبیاء ، أحق المساجد أن یزار و تشدّ إلیه الرواحل : المسجدالحرام و مسجدی ، صلاة فی مسجدی أفضل من ألف صلاة فیما سواه من المساجد إلا المسجد الحرام » (8)

از همین رو بسیاری از علما و اندیشمندان بزرگ اهل سنت به استدلال غیر کارشناسانه  ابن تیمیه ، و نتیجه گیری غرض ورزانه وی نسبت به این روایت خرده گرفته و وی را مورد تخطئه و نکوهش قرا می دهند.

از آن جمله محمدبن احمد قسطلانی  از داشنمندان قرن هشتم و نهم هجری با خرده گیری به استدلال ابن تیمیه در این حدیث می گوید:

«قول ابن تیمیّة حیث منع زیارة قبر النبی(صلی الله علیه و آله) وَهُوَ مِن أبشع المسائل المنقولة عنه ».(9) گفتار ابن تیمیه در منع زیارت قبر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از بدترین مسائلی است که از او نقل شده است.

ابوحامد غزالی نیز در همین راستا با بیان سیره مسلمین و ذکر فتوای خویش می گوید:

«کلّ من یتبرک بمشاهدته(صلی الله علیه و آله) فی حیاته، یتبرک بزیارته بعد وفاته ویجوز شدّالرحال لهذا الغرض» .(10)

هرکس پیامبر را در حال حیات می دید و متبرک می شد، بعد از وفات ایشان نیز با زیارت حضرت از ایشان متبرک می شود و کوچ کردن به قصد زیارت پیامبر نیز جایز است .

نتیجه:

بنابراین سخن پیامبر ( صلی الله علیه وآله ) در مورد مساجد برای امت روشن می سازد كه سایر مساجد غیر از این سه مسجد در فضیلت برابر هستند بنابراین سختی كشیدن در سفر به آن مساجد فایده ای ندارد ، اما این مساجد دارای فضیلت هستند ؛ بنابراین استنباط مبتنی بر برداشت شخصی و بسط و قبض درنقل مضمون  در این دست ازروایات نوعی دروغ بستن بر رسول خداست .

پی نوشتها:

1-         اقتضاء الصراط المستقیم مخالفة اهل الجحیم، ص 457، به نقل از الجوامع و الفوارق بین السّنّة و الشّیعة، 277

2-         صحیح مسلم ،ج4، ص 126

3-         همان

4-         ارشاد الساری لشرح الصحیح البخاری،ج2، ص332

5-         مسند احمد، ج 3،ص 64

6-         فتح الباری ، ج3 ، ص65

7-         الدرر السنیه فی الرد علی الوهابیه ، ص 6

8-         مجمع الزوائد هیثمی ، ج4، ص3

9-         ارشاد الساری لشرح الصحیح البخاری، ج2، ص329

10-       احیاء العلوم، ج1، ص258