ساختن مسجد بر روی قبور حرام است؟(2)

در بخش پیشین  به یکی از اشکالات وهابیان به مساله ساخت و بنای مسجد  بر قبور یا اطراف آن، و  همچنین عبادت در آنها پرداخته شد. در گفتار گذشته به ریشه هایی که منشاء و محل ظهور این قبیل از اشکالات بوده اشاره شد و به فراخور شیوه طرح مساله، و بهره برداری از روایات، به اشکالات پاسخ داده شد. در این گفتار نیز بر آنیم تا  در ادامه گفتار گذشته، با بررسی آیات قرآن، به این دست از اشکالات پاسخ داده و سست و موهم بودن استدلال وهابیان را بر خوانندگان عزیز آشکار سازیم.

قرآن کریم، و نقض برداشت وهابیان

آیات نورانی کلام وحی به این مساله اشاره دارد ،که هر مکانی که در آن ذهن خداوند متعال رفیع گردد، مکانی مقدس است، اگرچه این مکان، در کنار مزار یا قبر یکی از بزرگان و انبیاء الهی  ساخته شده باشد:

1- بر این اساس، قرآن کریم در آیات خویش از خانه هایی  یاد  می کند که نزد پروردگار دارای جایگاهی رفیع و مقامی بلند هستند و در آن خانه ها نام  و یاد پروردگار هر صبح و شام  بر زبانها جاریست. چنانکه می فرماید: (فی بُیُوت أذِنَ اللّهُ أنْ تُرْفَعَ وَیُذْكَرَ فِیها اسْمُهُ یُسَبّحُ لَهُ فِیهَا بالغُدُوَّ وِالآصَالِ * رِجَالٌ لاَ تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَلاّبَیْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللّه)(1)

این در حالیست که ابن تیمیه در برخی گفته های خویش ،این آیه را صرفا دلیلی برای تکریم مساجد قرارداده  و مقدس شمردن اماکن دیگری نظیر زیارتگاههارا که در آنها نماز و ذکر پروردگار معمول است را جزء مصادیق آیه شریفه نمی داند . در حالیکه وی از این مساله مهم غفلت نموده که اطلاق کلام، و تصریح عبارت بیوت با مساجد کاملا متفاوت است چرا که خدای متعال نفرموده فی مساجد اذن الله ان ترفع، چنانکه از ترجمان لغت بیع در دائرة المعارف های لغت عربی مشهود است: «والبیت هو البناء الّذی یتشكّل من جدران أربعة وعلیها سقف قائم» بیت به بنایی گفته می شود که از چهار دیوار تشکیل شده و بر روی آن سقفی نهاده شده است، و سقف جزء لا ینفک و از مقوماتی است که موجب می شود تا عرب زبانها به سازه ای اطلاق بیت یا غیر آن را داشته باشند. به همین دلیل از دیرباز به کعبه بیت الله گفته شده و به صحن و حیاتهایی که آنرا در بر گرفته مسجد الحرام می گویند. بیت برای خود سقف لازم دارد تا ساكنان را از سرما و گرما حفظ كند در حالی كه در مسجد ، پوشش و سقف شرط نیست و احیاناً در مناطقی باز بودن سقف مستحب است. این بیان را آیات دیگر قرآن نیز تایید می نماید. چنانکه با توجه به برخی از آیات قرآن مشاهده می شود که در آن بیت به مکانی اطلاق گردیده که دارای سقف باشد چنانکه پروردگار می فرماید: (وَلَوْلاَ أنْ یَكُونَ النّاسُ أُمّةً وَاحِدَةً لَجَعَلْنَا لِمَنْ یَكْفُرُ بَالرَّحْمنِ لِبُیُوتِهِم سُقُفاً مِنْ فِضّة وَمَعارِجَ عَلَیْها یَظْهَرُون). (2)

اگر (تمكّن كفّار از مواهب مادى) سبب نمى‏شد كه همه مردم امت واحد (گمراهى) شوند، ما براى كسانى كه به (خداوند) رحمان كافر مى‏شدند خانه‏هایى قرار مى‏دادیم با سقفهایى از نقره و نردبانهایى كه از آن بالا روند.

سیوطی در تفسیر خویش، ذیل آیه 36 سوره نور می گوید : هنگامی که  این آیه نازل شد و پیامبر ( صلّی الله علیه وآله ) آن را در مسجد تلاوت كرد، مردی برخاست و از رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله ) پرسید: مقصود از این بیوت چه خانه هایی است؟ پیامبر (صلّی الله علیه وآله ) فرمود: خانه های پیامبران. ابوبكر در حالی كه به خانه علی ( علیه السلام ) و فاطمه زهرا(علیهاالسلام) اشاره می كرد پرسید: آیا این هم از همان خانه هاست؟ پیامبر (صلّی الله علیه وآله) فرمود: از برترین آنهاست.(3) این روایت ذیل آیه شریفه، در تفسیر ثعلبی نیز به چشم می خورد.(4)

از مجموع آنچه در ذیل توضیح دو آیه شریفه گذشت، چند مساله روشن می شود:

الف: مفهوم بیوت در کلام وحی غیر از مساجد  و نهایتا اعم از بیوت و مساجد می باشد

ب: شان نزول آیه شریفه نیز ریشه در آثار به جای مانده از انبیاء و صلحاء مانند خانه های ایشان دارد. از سویی مدفن و جایگاهی که این بزرگوار و صالحان دیگری در آن مدفونند  هم، در زمره آثار آن بزرگواران به شمار آمده، و در نزد پروردگار از جایگاهی ویژه برخوردار می باشد.

بنابراین عبادت در مکانهایی که از شعائر الهی و بندگان پاک و صالح پروردگار یاد می شود نه تنها حرام نیست ، بلکه  چون تحت مصداق (فی بیوت اذن الله ان ترفع) تعریف می شود، مورد تحسین و تایید پروردگار متعال نیز می باشد.

2- قرآن کریم در حکایت ماجرای تاریخی اصحاب کهف، چنین  نقل می کند که مردم پس از یافتن مزار اصحاب کهف در اینکه چگونه آنان را گرامى و یادشان را زنده بدارند و به سبب آنان تبرّک جویند اختلاف کردند. چنانکه قرآن می فرماید:

إِذْ یَتَنَـزَعُونَ بَیْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقَالُوا ابْنُوا عَلَیْهِم بُنْیَـنًا رَّبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قَالَ الَّذِینَ غَلَبُوا عَلَی أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِم مَّسْجِدًا.(5)

یکى مى گفت: بر روى قبرشان بنایى مى سازیم تا یادشان میان مردم جاودان بماند. دیگرى مى گفت: مسجدى بر قبرشان بسازیم که در آن نماز خوانده شود. خداوند هر دو پیشنهاد را نقل مى کند. بدون آن که یکى از آن ها را نکوهش و رد کند.

بر این اساس بسیاری از مفسرّان مى گویند: پیشنهاد نخست از آن غیر مسلمانان بوده است.

اما پیشنهاد دوم از سوی عده ای از موحدین مطرح شده که بر اساس سنت خویش  گفتند که قبور آنان را مسجد قرار دهیم و این پیشنهاد، براى تبرک جستن به جایى است که اجساد آن یکتاپرستان در آن به خاک سپرده شده بود.

چنانکه در تفسیر طبری  و برخی دیگر از تفاسیر اهل سنت آمده است:

«و قال المسلمون: بل نحن أحق بهم، هم منا، نَبْنِی علیهم مسجدا نصلی فیه و نعبد الله فیه.» (6)

مسلمانان گفتند: بر روی قبر اصحاب كهف، مسجد بنا می‌كنیم تا در آنجا نماز بخوانیم و خدا را  عبادت كنیم.

زمخشری نیز که از استوانه‌های تفسیری أهل سنت است، راجع به این آیه می‌گوید:

«لنتخذن» علی باب الكهف «مسجدا» یصلی فیه المسلمون و یتبركون بمكانهم ، مسجدی بر بالای قبور اصحاب كهف بنا می‌كنیم تا مسلمانان در آنجا نماز بخوانند و  به قبور اصحاب كهف تبرك بجویند.(7)

امام فخر رازی نیز عبارت (لنتّخذنّ علیه مسجداً) را به معنای بنای مسجد بر قبور اصحاب دانسته است که آن محلی برای عبادت پروردگار باشد.(8)

خلاصه سخن...

از مجموع این آیه و تفاسیر اهل سنت در ذیل آن آشکار می شود که  وقتی قرآن کریم پیشنهاد ساخت بنا بر قبور اصحاب کهف را بى آنکه نقد یا ردّ کند نقل مى کند، به این معناست که چنین کارى نزد خداوند مقبول بوده است . ساخت یادمان و مسجد بر قبور این جوانا ن پاک و صالح مورد تایید درگاه الهی است،از سویی شأن ذو مرتبه  انبیاء و ائمه بالاتر و رفیع تر از شان این جوانان صالح بوده است . پس هنگامی که اجازه ساخت مسجد، و نمازگزاردن بر قبور این بندگان از ناحیه پروردگار تایید شود ، به طریق اولی این جواز نسبت به انبیاء الهی و ائمه امت اسلامی نیز وجود داشته و بلا مانع است.

پی نوشتها:

1-    سوره نور، آیه 36-37

2-    سوره زخرف، آیه 33

3-    الدر المنثور،ج 5 ،ص50

4-    تفسیر الثعلبی، ج7، ص107

5-    سوره کهف ،آیه 21

6-    جامع البیان للطبری، ج15، ص278، ح17308 و ص281، ح17317ـ الدر المنثور للسیوطی، ج4، ص217 ـ فتح القدیر للشوكانی، ج3، ص277

7-    الكشاف عن حقائق التنزیل، ، ج2، شرح ص477- تفسیر النسفی، ج3، ص8

8-    تفسیر الکبیر،ج11، ص 106