سخنان امام رضا (ع) در تفسیر عرش و کرسی
اگر پروردگار میخواست تمام کسانی که بر روی زمین زندگی میکنند و همگی ایمان میآوردند آیا تو میخواهی مردم را مجبور کنی تا مۆمن شوند؟ در حالی که هیچ کس ایمان نمیآورد مگر با اذن و اجازه خدا.
اباصلت هروی میگوید: مأمون از امام رضا علیهالسلام دربارهی این آیه سۆال کرد:
و هو الذی خلق السموات و الارض فی ستة ایام و کان عرشه علی الماء لیبلوکم ایکم احسن عملا (هود: 7)
اوست خدایی که آسمانها و زمین را در شش روز آفرید در حالی که عرش او بر روی آب بود. تا شما را بیازماید که کدام یک از شما اعمالتان بهتر است.
امام رضا علیهالسلام فرمود: خداوند تبارک و تعالی عرش، آب و ملایکه را قبل از خلقت آسمانها و زمین آفرید، و ملائکه با توجه نمودن به خود و عرش و آب، بر وجود خداوند استدلال میکردند. سپس خداوند عرش خود را بر روی آب قرار داد تا بدین وسیله قدرت خود را به ملائکه بفهماند، که خداوند بر هر کاری تواناست، سپس با قدرت و توانایی خویش عرش را بلند کرده و بر فراز آسمانهای هفتگانه قرا داد. آنگاه در حالی که بر عرش خود تسلط و استیلاء داشت، آسمانها و زمین را در شش روز آفرید، هر چند توانایی داشت که در یک چشم به هم زدن این کار را انجام دهد لکن آنها را در شش روز آفرید تا با این کار آنچه را که از آسمانها و زمین میآفرید کمکم و یکی یکی به ملائکه نشان دهد، تا بوجود آمدن و هر یک در هر مرتبهای، برای ملائکه دلیلی باشد بر خدا.و خداوند عرش را به خاطر نیاز، نیافریده است، زیرا او از عرش و تمام مخلوقاتش بینیاز است.
در مورد ذات اقدس او نمیتوان گفت که بر روی عرش نشسته است، زیرا او جسم نیست. خداوند بسیار بسیار برتر و والاتر از صفات مخلوقین است. اما دربارهی این قسمت از آیه که میفرماید:
«لیبلوکم ایکم احسن عملا»
«تا شما را بیازماید و ببیند عمل کدام یک از شما بهتر است.»
منظور این است، خدا آنها را آفرید تا به اطاعت و عبادت و تکالیف خود آنها را بیازماید، اما نه به عنوان امتحان و آزمایش، زیرا او همیشه همه چیز را میدانسته است.
سپس مأمون گفت: معنی این آیه چیست؟
«و لو شاء ربک لامن من فی الارض کلهم جمیعا افانت تکره الناس حتی یکونوا مۆمنین - و ما کان لنفس ان تۆمن الا باذن الله» (یونس: 99 - 100)
اگر پروردگار میخواست تمام کسانی که بر روی زمین زندگی میکنند و همگی ایمان میآوردند آیا تو میخواهی مردم را مجبور کنی تا مۆمن شوند؟ در حالی که هیچ کس ایمان نمیآورد مگر با اذن و اجازه خدا.
امام رضا علیهالسلام فرمود:مسلمانان به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله عرض کردند یا رسول الله! اگر آن کسانی را که بر آنها قدرت داشتی، مجبور میکردی که مسلمان شوند، تعداد ما زیاد میشد، و در مقابل دشمنان نیرومند میشدیم. حضرت رسول در جواب آنها فرمودند.: نمیخواهم با بدعتی که خداوند در مورد آن دستوری به من نداده است، خداوند را ملاقات کنم، و کسی نیستم که بخواهم در کاری که به من مربوط نیست، دخالت کنم. سپس خداوند آیه فوق را نازل فرمود و معنی آیه این است که:
اگر خدا میخواست همه را مجبور میکرد، در دنیا ایمان آورند، همانطور که در موقع دیدن سختیها در آخرت اظهار ایمان میکنند. اگر این کار را با آنها انجام میدادم دیگر مستحق مدح و ثواب از جانب من نبودند لکن من میخواهم مردم از روی اختیار و بدون اجبار و ایمان بیاورند، تا مستحق احترام و اکرام و نزدیکی به من و جاودانگی در بهشت برین باشند.
خدا میفرماید:
«افانت تکره الناس حتی یکونوا مۆمنین»
«آیا تو میخواهی مردم را مجبور کنی که ایمان آورند؟»
و اما این قسمت از آیه که میفرماید:
و ما کان لنفس ان تۆمن الا باذن الله.
«کسی نمیتواند ایمان آورد مگر با اذن و اجازه و خواست خدا»
به این معنی نیست که انسانها از ایمان آوردن محروم هستند، بلکه به این معنی است که بدون خواست خدا نمیتوانند ایمان آورند، و اذن و خواست خدا، عبارت است که از امر و فرمان او به ایمان آوردن مردم در دنیا است که محل تکلیف و تعبد است، و مجبور نمودن مردم به ایمان در موقعی است که تکلیف از آنها برداشته شود.
مأمون گفت: معنی این آیه را توضیح دهید:
«الذین کانت اعینهم فی غطاء عن ذکری و کانوا لایستطیعون سمعا» (کهف: 101)
«کسانی که چشمهایشان از یاد من در پرده و پوشش بود و توانایی شنیدن هم نداشتند.»
امام رضا علیهالسلام پرده و غطاء چشم، از یاد و توجه قلبی ممانعت نمیکند، و یاد و توجه با چشم دیده نمیشود ولیکن خداوند کسانی را که ولایت علی بن ابیطالب علیهالسلام را قبول ندارند، به افراد نابینا شبیه نموده است، زیرا توصیه و سفارش پیامبر صلی الله علیه و آله بر آنها سنگین و دشوار میآمد و نمیتوانستند به آن سخنان گوش فرا دهند (1)
پی نوشتها:
1- عیون، 271:1
منبع: كتاب امام رضا (ع) و قرآن
بخش حریم رضوی
