ایران چقدر نفت دارد؟

صنعت‌ نفت‌ ایران‌ بیش‌ از دیگر صنایع‌ به‌ سرمایه ‌گذاری‌ خارجی‌ متکی‌ است‌ و هنوز از تامین‌ سرمایه‌ مورد نیاز این‌ صنعت‌ به دلیل ورود درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت به بودجه عمومی و جاری دولت وارد شده و از سرمایه گذاری برای نسل های بعد غفلت شده است.

بعد از 34 سال که از انقلاب اسلامی می گذرد، هنوز خام‌ فروشی‌ نفت‌ ادامه‌ دارد و این‌ صنعت‌ که‌ بزرگ ‌ترین‌ منبع‌ درآمد ارزی‌ کشور است‌، اشتغال‌ بسیار ناچیزی‌ ایجاد کرده است؛ در حالی که جوانان‌ ما بیکارند. در واقع، خام‌ فروشی‌ بدون‌ ارزش‌ افزوده‌ موجب‌ رشد ناچیز، بیکاری‌ و توسعه ‌نیافتگی‌ شده است. صنعت‌ نفت‌ ما در حال‌ حاضر حدود 22 درصد تولید کشور را شامل‌ می ‌شود؛ ولی اشتغال‌ آن‌ زیر هفت درصد است‌.

قراردادهای‌ نفتی‌ ما هنوز از مشکل‌ آفرین ‌ترین‌ قراردادهای‌ جهان‌ هستند. قراردادهای‌ بیع‌ متقابل‌ نه‌ به‌ نفع‌ شرکت ‌های‌ خارجی‌ است و نه‌ به‌ نفع‌ کشورمان. این قراردادهای‌ بد، روند جذب‌ سرمایه‌ و تکنولوژی‌ و انتقال‌ آن‌ را کند کرده‌ است‌. برخی معتقدند قراردادهای‌ بد فقط‌ به‌ نفع‌ کشورهای‌ رقیب‌ ما در منطقه و جهان‌ خواهد بود.

با آنکه‌ در 15 سال‌ گذشته‌ کاهش‌ حجم‌ تصدی ‌گری‌ دولت‌ و واگذاری‌ امور اقتصادی‌ به‌ بخش‌ خصوصی‌ مد نظر بوده‌ و این‌ سیاست‌ در کلیه‌ برنامه‌ ها به‌ صراحت‌ اعلام‌ شده‌ است‌، ولی‌ روند خصوصی ‌سازی‌ در صنعت‌ نفت‌، بیش‌ از حد کسالت ‌بار بوده است‌. به عنوان شاهد مثال آن می توان این سوال را مطرح کرد که چرا یک‌ شرکت‌ ایرانی‌ خصوصی‌ قابل‌ ملاحظه‌ در صنعت‌ نفت‌ ایران‌ وجود ندارد.

در حالی که در سال های بعد از جنگ، دولت ها همواره بر طبل کاهش وابستگی اقتصاد و بودجه به نفت، گسترش پایه مالیاتی و بهبود محیط کسب و کار تاکید کرده و کارشناسان اقتصادی داخلی نیز با این شعارها هم صدا بوده اند، در عمل شاهد آن بوده ایم که افزایش بهره وری نیروی کار، افزایش اشتغال و تولید ملی، رشد مالیات ها، افزایش امنیت سرمایه گذاری و رشد صادرات غیرنفتی نه تنها جایگزین درآمدهای نفتی نشده است، بلکه وابستگی اقتصاد به نقت هم بیشتر شده است.

افزایش وابستگی اقتصاد کشور در سال های اخیر باعث کاهش تولید، افزایش بیکاری، افزایش فساد حاصل از رانت نفتی و دولتی و عدم پاسخ گویی دولت به مردم و نمایندگان آنان شده است. برخی از کارشناسان علاوه بر مسائل فوق، وابستگی به دنیای غرب به دلیل حجم بالای واردات را نیز از مشکلات این مسئله در آینده کشور می دانند. در شرایط فعلی عراق نیز به عنوان رقیب جدی دیگر ایران نیز مطرح است. چراکه این کشور نیز طی سالهای گذشته فعالیت چشمگیری در عرصه کشف ذخایر نفتی داشته است.

یک بررسی آماری ساده

با این حال براساس مطالب درج شده در ترازنامه انرژی کشور در سال 1389، ایران در جایگاه سوم از لحاظ ذخایر نفتی قرار گرفته و اگر بخواهیم ذخایر غیرمتعارف کانادارا نیز محاسبه کنیم این جایگاه به مقام چهارم نزول خواهد یافت.

این درحالی است که پیش از این نماینده ویژه ایران در هیات عامل اوپک تاکید کرده بود که ذخایر ونزوئلا شامل ذخایر غیرمتعارف می شود.(نفتی که وقتی به روی زمین می آید به صورت جامد است)

به گفته خطیبی ذخایر غیرمتعارف ونزوئلا به عنوان ذخایر نفتی محاسبه نمی شود و علاوه بر اینکه ایران این نکته را رد می کند اوپک نیز با رایزنی های ایران در پی تشکیل کمیته ای جهت بررسی ذخایر این کشوراست.

براساس اظهارات این مقام مسوول، در قوانین اوپک تاکید شده که ذخایر غیرمتعارف شامل حال کل ذخایر نفتی نمی شود. این درحالی است که از آن پس هر بار که از نماینده ویژه ایران در هیات عامل در خصوص وضعیت مذاکرات ایران برای حفظ جایگاه خودمان در اوپک می پرسیدیم وی از ادامه داشتن مذاکرات خبر می داد.

در بخش دوم ترازنامه انرژی سال 1389 در صفحه 58 آن آمده است: مجموع ذخایر قابل استحصال نفت خام و میعانات گازی کشور در پایان سال 1389 با احتساب کشف منابع جدید، 154.58 میلیارد بشکه بوده که نسبت به سال قبل از آن، به میزان 3.41 میلیارد بشکه و معادل 2.3 درصد افزایش نشان می دهد. در طی سالهای 87-1383، میزان ذخایر قابل استحصال کشور سالانه رشدی اندگ و گاه منفی داشته، که این امر در سالهای 1388 و 1389 با افزایش فعالیت های اکتشافی و کاهش سطح تولید، روند صعودی قابل ملاحظه ای را به دنبال داشته است. عمر ذخایر هیدروکربوری مایع کشور در سال 1389 حدود 107 سال برآورد شده که طی 6 سال گذشته عملا 20 سال اضافه شده است.

ایران با این میزان ذخیره نفت خام و میعانات گازی متعارف، پس از عربستان سعودی و ونزوئلا در رتبه سوم جهان قرار گرفته است.

لازم به ذکر است که این شرایط بدون لحاظ کردن ذخایر سرشار ماسه های قیری در کشور کانادا است. با لحاظ کردن این ذخایر غیرمتعارف، رتبه ایران در جهان از مقام سوم به چهارم تنزل می یابد.

بنابراین از آنجا که ارتقای جایگاه ایران در بازارهای بین المللی نفت و گاز و گسترش اکتشاف این دو منبع انرژی به عنوان پشتوانه تولید نفت و گاز کشور از جمله راهبردهای کلان توسعه است، لذا ایران با در نظر گرفتن صرفه های اقتصادی طرح های مربوطه، باید در سالهای آتی ضمن توجه بیشتر به فعالیت های اکتشافی خود برروی ذخایر متعارف، به ذخایر غیرمتعارف خود در مناطق البرز جنوبی، قالی کوه و زرد کوه استان لرستان و دشت مغان آذربایجان نیز توجه کند.

ایجاد اشتغال کم در کشور در صنعت نفت، نیز یکی از مسائلی است که باید به آن توجه زیادی کرد. برخی کارشناسان معتقدند در یک‌ جهش‌ با استفاده‌ از نیروی‌ کار جدید و سرمایه گذاری داخلی، به‌ آسانی‌ می ‌توان‌ ارزش‌ افزوده‌ را به‌ 40 درصد و اشتغال‌ را به‌ 20 درصد افزایش‌ داد.

بسیاری از کارشناسان پاسخ گویی دولت را یکی از اصلی ترین شرایط توسعه و پیشرفت در کشور دانسته اند که نفت در ایران این موضوع را تحت شعاع قرار داده و با وابستگی روز افزون دولت به نفت این پاسخ گویی کمتر نیز خواهد شد.

به عبارتی گاهی به نظر می رسد که پدیده در دسترس بودن منابع نفتی برای مدت طولانی باعث می شود مسئولین به این ثروت خدادادی غرّه شوند و آن را به عنوان نقطه قوتی برای اقتصاد کشور بدانند. غافل از آنکه ان چه می تواند به قدرت اقتصادی منجر شود، نحوه استفاده از این منابع خدادادی و توجه به توسعه پایدار است. یعنی نگه داشتن بخشی از این منابع برای نسل های آینده.

چقدر نفت داریم؟

رستم قاسمی در چهارمین همایش ارتقاء توان تولید داخل تجهیزات صنعت نفت که در پژوهشگاه صنعت نفت برگزار شد، گفت: هم اکنون شاهدیم که توان تولید داخل در کشور نسبت به سال‌های گذشته رشد فزاینده‌ای داشته است.

وزیر نفت ادامه داد: خوشبختانه با راه‌اندازی سامانه کدینگ که هم اکنون پیشرفت 20 درصدی دارد حدود 600 قلم کالا و تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت شناسایی شد که با اتمام آخرین مراحل راه‌اندازی این سامانه می‌توان تمام تجهیزات و کالاهای مورد نیاز صنعت نفت را شناسایی کرد.

وزیر نفت در ادامه با اشاره به تحریم‌ کشورهای ابرقدرت علیه صنعت نفت ایران گفت: این کشورها اهداف مختلفی را از تحریم صنعت نفت ایران دنبال می‌کردند که مهمترین این اهداف توقف توسعه صنعت نفت و دیگری فراهم کردن شرایطی بود که جمهوری اسلامی ایران در بازارهای جهانی جایی نداشته باشد.

وی افزود: به همین دلیل در اولین قدم آنها علاوه بر تحریم صادرات نفت ایران به تحریم بیمه نیز روی آوردند و حتی نگذاشتند که بتوانیم با استفاده از پرچم کشورهای دیگر نفت خود را صادر کنیم.

وزیر نفت با اشاره به تشکیل دو هاب جدید پتروشیمی در منطقه لاوان و چابهار گفت: هم اکنون از سرمایه‌گذاران داخلی دعوت می‌کنم تا برای پیشرفت صنعت پتروشیمی دست به کار شوند تا بتوانیم این دو هاب پتروشیمی را نیز هر چه زودتر راه‌اندازی کنیم.

وزیر نفت خاطر نشان کرد: خوشبختانه در ایران 600 میلیارد بشکه نفت در جا وجود دارد که با ضریب بازیافت 25 درصدی از میادین می‌توان 150 میلیارد بشکه نفت را تولید کرد که با این حساب حدود 150 سال دیگر ذخیره نفت در کشور وجود دارد و ایران می‌تواند در این مدت و با توجه به نیاز 80 درصدی بازار جهانی یکی از صادرکنندگان اصلی منابع هیدروکربوری باشد.

با این همه می توان این گونه نتیجه گرفت که برای رسیدن به اهداف سند چشم انداز و برنامه پنجم توسعه باید خیلی زود به وابستگی اقتصاد به نفت خاتمه داده شود.

به نظر می رسد توجه به راهکارهای اقتصاد مقاومتی برای عدم خام فروشی نفت، در کنار جدی گرفتن برداشت صحیح و مناسب از میدان های مشترک نفت و گاز از مهمترین مشخصه های تصمیم سازی درست نفتی است. باید به گونه ای عمل کنیم که از بند وابستگی نفت رها شویم. چرا که این ثروت عظیم ملی به جای اینکه به شکوفایی اقتصادی منجر شود، دارد به زمینه ای برای انفعال اقتصادی منجر می گردد. مهم این نیست که ایران چقدر نفت دارد، مهم این است که از این منبع عظیم تا چه حد در جهت رشد و شکوفایی استفاده می کند.

فرآوری: ریحانه حمیدی فر

بخش اقتصاد تبیان

منابع: افکار/ خبرآنلاین/ایسنا