مكانیسم رشد اخلاق در عصر ظهور (2)

مقدمه

در قسمت قبل در مورد مفهوم اخلاق و دولت اخلاقی مطالبی بیان شد و اینك دنباله بحث:

از مجموع احادیث، استنباط می‌شود كه برای انسان، در دورة حكومت امام مهدی علیه السلام تمام ایده‌ آل ها و آرزوهای حقی كه دارد و ممكن است كه به آن‌ها دست بیازد، تحقق خواهد یافت و پیشرفت به گونه‌ای است كه بالاتر از آن قابل تصور نیست. از نظر علمی، اخلاقی، اقتصادی، امنیتی، آدمی به كمال مطلوب خود خواهد رسید و در این میان رشد اخلاق و ملكات حمیده در انسان‌ها در پرتو دولت كریمه كه بی‌شك دولتی اخلاقی و با كرامت است خیره كننده خواهد بود.

امام باقر علیه السلام در توصیف رشد اخلاقی در عصر مهدی می‌فرماید:

«اذا قام قائمنا و و ضع علی رۆوس العباد ...؛ اكمل به اخلاقهم»(1)؛ وقتی قائم ما قیام كند دستی بر سر بندگان ما می‌كشد و اخلاق‌شان را به كمال می‌رساند.

در احادیث مختلف گوشه‌ای از شیوه و برنامه‌های امام عصر علیه السلام در رشد اخلاقی و ارزشی انسان‌ها به تصویر كشیده شده است. ما با استفاده از این احادیث، برخی از كارهایی را كه امام عصر علیه السلام برای رشد اخلاق و تربیت معنوی انسان‌ها انجام می‌دهند اشاره می‌كنیم.

1. تعلیم از طریق عمل

كارآمدترین روش در تعلیم و تربیت انسان‌ها عامل بودن مربی به گفته های خود است. اساسا رمز توفیق انبیا و امامان معصوم علیهم السلام در امر تبلیغ دین شیوه رفتاری آن بزرگواران است. رفتار و حركات حضرت حجت علیه السلام نیز در آن دوران كه در معرض دید عموم قرار خواهد داشت، بالاترین آموزش و تعلیم عملی معارف قرآن و اهل البیت علیهم السلام به شمار می‌رود؛ زیرا وجود امام علیه السلام جلوه تمام عیار برنامه‌ها و دستورهای الهی است امام رضا علیه السلام در مورد ویژگی های امام زمان علیه السلام می‌فرماید:

«امام داناترین، حكیم‌ترین پارساترین، حلیم‌ترین، شجاع‌ترین و بخشنده‌ترین مردم است. او برای مردم از خودشان سزاوارتر، از پدر و مادرشان مهربان‌تر و در برابر خداوند از همه متواضع‌تر است. آن‌چه به مردم فرمان می‌دهد، خود پیش از دیگران به آن عمل می‌كند، و آن‌چه را كه مردم را از آن نهی كند، خود بیش از همگان از آن می‌پرهیزد».(2)

امام در حقیقت با عمل خود اخلاق را به مردم نشان خواهد داد و آنان اخلاق را عملاً خواند آموخت.

2. عدالت اخلاقی

یكی از معانی لغوی عدل، قرار دادن هر چیزی در جای خودش است.(3) معانی دیگر نیز در لغت برای عدل و عدالت آمده است. عدالت به یك معنا صفت فعل خداوند است و وقتی گفته می‌شود خدا «عادل» است مقصود این است كه هر چیزی را در جای خودش آفریده «و بالعدل قامت السموات و الارض».

در بحث اخلاقی مقصود از عدالت، اعتدال قوای نفس و تسلط عقل بر شهوت غضب و وهم است. لذا عدالت یكی از اوصاف مۆمنین حقیقی است و از اهداف تربیت اسلامی به شمار می‌رود كه با نفی ظلم در حوزه ارتباط با خدا، برای خویشتن و جامعه محقق می شود.

در حقیقت «عدالت اخلاقی» ملكه‌ای است كه اگر آدمی بدان آراسته شود، بی هیچ اكراه و اجباری همواره در برابر قوانین الهی متواضع خواهد بود و به جای قانون گریزی به قانون‌پذیری روی می‌آورد، كسی كه به عدالت متصل باشد كوچكترین ظلم یا خلاف ادب و اخلاق از او سر نمی‌زند و حتی دانه‌ای را از دهان مورچه‌ای بیرون نمی‌كشد. به همین خاطر تمام خلایق و موجودات از دست او در ایمنی‌اند و در واقع او مظهر بعضی از اسماء الهی مثل «یا امان» خواهد بود البته این معنا درجه بالای عدالت است كه تا رسیدن به عصمت دارای مراتبی است و این معنای بیان نورانی امام عصر علیه السلام است كه فرمود: «انی امان لأهل الارض».(4) امام عصر علیه السلام به عنوان حجت الهی با دارا بودن بالاترین ملكات اخلاقی، تندیس عدالت اخلاقی در بین مردم خواهد بود امام علیه السلام با تربیت و پرورش انسان‌ها آن‌ها را به صفت عدالت آراسته می‌گرداند امام علی علیه السلام درباره احیای عدالت توسط امام مهدی علیه السلام می‌فرماید: «فیریكم كیف عدل السیرة؛ پس ]مهدی علیه السلام‌[ عدالت واقعی را به شما نشان خواهد داد كه چگونه است ...».(5)

علی علیه السلام در خطبه ملاحم می‌فرماید:

«یعطف الهوی علی الهدی اذا عطفوا الهدی علی الهوی … فیریكم كیف عدل السیرة و یحیی میت الكتاب و السنة؛(6)

چون مهدی علیه السلام ظهور كند خواهش‌های نفسانی را به هدایت آسمانی بازگرداند، پس از آن كه رستگاری را به هوای نفس بازگردانده باشند.... مهدی علیه السلام به شما نشان خواهد داد كه روش عادلانه در حكومت چگونه است و آن‌چه را كه از كتاب و سنت متروك مانده، زنده خواهد ساخت».

پی‌نوشت:

1 . بحارالانوار، ج53، ص336.

2 . من لایحضره الفقیه، ج4، ص419.

3 . «وضع كل شیء موضعه».

4 . بحارالانوار، ج78، ص38.

5 . نهج البلاغه، خ138.

6 . روزگار رهایی، كامل سلیمان، 606.

منبع: مجله امان شماره 18

حامد اسلامجو