وقف کاملترین و ماندگارترین صدقه
وقف بیش و پیش از آنكه خیر و فایدهای برای دیگران داشته باشد، واقف را دگرگون و مستعد دریافتهای معنوی میكند؛ زیرا جان او را از وابستگی میرهاند و باران تزكیه و وارستگی را بر سر او جاری میكند.
همچنین، سرمایه او را كه به قیمت صرف عمر بهدست آورده است جاودانه میكند و روح آزادگی را در او میدمد. بدین رو وقف در كنار هزاران فایدة مادی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و علمی برای همه طبقات جامعه، آثار فراوانی بر میزان معنویت و زیست اخلاقی جامعه دارد. این تأثیر، مستقیم و از لحظة نیت واقف شروع میشود و تا ظهور ثمرات عینی وقف ادامه دارد .
اهمیت و ارزش وقف
وقف از کامل ترین مصادیق صدقه
1. مهمترین هدف بعثت، تزكیه نفوس و تعلیم كتاب آسمانی و حكمت است. نمونههای وافری از هر دو رشته علمی و عملی در قرآن مجید بیان شد.
یكی از بارزترین مصداق تزكیه، همانا تأدیه صَدَقه میباشد و كاملترین مصداق صدقه، وَقف است كه اصل آن ثابت و فرع آن با دوام اصل مزبور، جاری خواهد بود و هیچ صدقه چون وقف، چنین مزیّت جاودانه را واجد نیست. اطلاق صدقه بر وقف، حبس، سُكنا، عُمرا، رُقبا، و نیز بر زكات مال و زكات فطر و نظایر آن، برای آن است كه امور مزبور نشانه صداقت ایمان و صدق مُتَصدّق و واقف میباشد.
خدا دریافت کننده صدقه
2. فضیلت صَدَقه كه وقفْ مصداق بارز آن است، در این است كه خداوند شخصاً او را میپذیرد و دریافت مینماید؛ چنانكه فرمود: (ألَمیَعْلَموا أنّ الله هو یقبل التوبة عن عباده و یأخذ الصدقات) [1]؛
3. چون صدقه كه وقفْ فردِ كاملِ آن میباشد، پاک کننده روح و نفس از ناپاکی ها و پلیدی هاست ، امید آن خواهد بود كه چنین پاکی، توانای ادراك صحیح وحی الهی باشد.
چون اثرِ نافِع صَدَقه كه وقف مصداق روشن آن میباشد، همانند دیگر واقعیت های دینی، هنگام احتضار ظاهر میشود، محرومان از چنین فیض فوز آوری، درخواست بازگشت به دنیا را برای جبران این مافات مطرح میكنند
بطلان صدقه بر اثر منّت و اذّیت
4. از آن جهت كه صدقه و وقف كه مصداق بارز آن است، بسیار ظریف و شفّاف میباشد، با اندک غبار منّت و گرد اَذیّت، غبارین شده و شایسته صعود به بارگاهی كه جز اعمال خالص، چیزی به اوج عروج آن بار نمییابد نخواهد بود؛ لذا ندای قرآن مجید چنین است: (یا أیّها الذین امنوا لاتبطلوا صَدَقاتِكم بالمَنِّ و الأذی).[2]
5. چون صدقه جاری از آثار سودمند میباشد و تا برقرار است، روح صاحب آن در دار القرار، مرهون رحمت و عنایت خداوند متعال قرار خواهد گرفت همانگونه که فرمود : (... و المتصدّقین و المتصدّقات ... أعَدّ الله لهم مغفرةً و أجراً عظیماً)
6. چون اثرِ نافِع صَدَقه كه وقف مصداق روشن آن میباشد، همانند دیگر واقعیت های دینی، هنگام احتضار ظاهر میشود، محرومان از چنین فیض فوز آوری، درخواست بازگشت به دنیا را برای جبران این مافات مطرح میكنند.
پیشگامی پیامبر و اهل بیت(علیهم السلام) در عمل به وقف
7. از آن جهت كه اهل بیت طهارت و عصمت صلوات الله علیهم اجمعین قرآن ناطقند و در تمام حسنات، امامت امّت را به عهده دارند و قبل از دیگران به وحی الهی مۆمن و به حِكَم آن معتقد و به اَحكامِ آن عاملند، لذا رسول گرامی(صلّی الله علیه وآله وسلّم)و اهل بیت معصوم آن حضرت(علیهمالسلام) اقدام به وقف كردهاند.
حضرت صدیقه كبرا، فاطمه زهرا صلوات الله علیها اموالی را وقف فرموده و تولیت آن را به حضرت امیر المۆمنین(علیهالسلام) آنگاه به امام مجتبی حسن بن علی(علیهماالسلام) سپس به سیّد شهداء حضرت حسین بن علی(علیهماالسلام) و بعد از آن حضرت به فرزند بزرگتر كه علوی و فاطمی باشد، نه علوی محض سپرد.[3]
یكی از بارزترین مصداق تزكیه، همانا تأدیه صَدَقه میباشد و كاملترین مصداق صدقه، وَقف است كه اصل آن ثابت و فرع آن با دوام اصل مزبور، جاری خواهد بود و هیچ صدقه چون وقف، چنین مزیّت جاودانه را واجد نیست. اطلاق صدقه بر وقف، حبس، سُكنا، عُمرا، رُقبا، و نیز بر زكات مال و زكات فطر و نظایر آن، برای آن است كه امور مزبور نشانه صداقت ایمان و صدق مُتَصدّق و واقف میباشد
همچنین از سایر معصومین(علیهمالسلام) رسیده است كه مال خود را به عنوان وقف، صدقه جاری قرار دادهاند؛ حتی در باره حضرت سید شهداء(علیهالسلام) رسیده است كه نواحی قبر شریف خود را از اهل نینوا و غاضریّه به شصت هزار درهم خریداری فرمود و آن را بر ایشان تصدّق نمود.
ملعون بودن هادم وقف
9. همان طوری كه وقف، فضیلت فراوان دارد، هدم آن به فروختن، هبه كردن، ارث بردن و مانند آن، رذیلت وافری را به همراه دارد .
10. شرح صدر، سِعَه نظر، جامعیت اسلام و همگانی و همیشگی بودن آن، ایجاب مینماید كه جهانی بیندیشد و سراسر گیتی را مشمول لطف خود قرار دهد؛ چنانكه رسول گرامی چنین دینی، رحمة للعالمین معرفی شد؛ لذا وقف بر جامعه بشری، اعم از مسلم و كافر، ذمی و حربی، مادامی كه اعانت بر عصیان و تعاون بر اثم نباشد، جایز است و آیه مبارک و كریم (لا ینهاكم الله عن الذین لم یقاتلوكم فی الدین و لم یخرجوكم من دیاركم أن تبرّوهم و تقسطوا إلیهم إنّ الله یحبّ المقسطین) [4] گواه آن میباشد.
پی نوشت ها :
[1] ـ سوره توبه، آیه 104.
[2] ـ سوره بقره، آیه 264.
[3] ـ كافی، ج 7، ص 48.
[4] ـ سوره ممتحنه، آیه 8.
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع: موسسه تحقیقاتی اسراء