شهید مدرس در نگاه دیگران

امروز سیاستمداران، نخبگان، روحانیون، علما، بزرگان، دانشمندان و رهپویان علم و معرفت، همواره از شجاعت، شهامت، صراحت لهجه، ساده زیستی، بی رغبتی او به دنیا، دانش و سیاست وی سخن گفته و خواهند گفت. به عبارت دیگر می توان بر این نکته تأکید داشت که «مدرّس از مجلس دوم مشروطه تا امروز پیوسته در تاریخ حضور داشته» و خواهد داشت، در صورتی که از هم عصران او این گونه یاد نمی شود.

در این نوشتار بر آنیم تا دیدگاه های سایر بزرگان را در رابطه با شخصیت ایت الله مدرس بررسی کنیم.

دیدگاه مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای

"چشناخت رضاخان و پیش بینی عاقبت شومی که سلطه و سلطنت او می توانست به بار آورد، در آغاز برای همگان آسان نبود، کمتر کسی می توانست از برای آن همه تظاهر و ادعا که همچون نقابی صورت کریه رضاخان را پوشانده بود، چهره او را تشخیص دهد."

در میان آن گروه معدودی که صاحب چنین تشخیص بودند کمتر کسی این شهامت را داشت که آنچه را دانسته برملا کند و از همان ابتدای امر قد علم کرده، با او به مخالفت برخیزد. در چنین حالی مدرس کسی بود که با فراست خویش هم ماهیت ضد اسلامی و ضد مردمی رضاخان را تشخیص داد و هم با شجاعت کم نظیری با او به مبارزه پرداخت.

مدرس به عنوان یک روحانی که از چشمه فیاض دین رهایی بخش و انسان ساز اسلام سیراب بود در انجام تکلیف الهی و شرعی خویس – که مبارزه با ظلم و فساد و اختناق را سرلوحه احکام خویش دارد – تنها بودن را بهانه سکوت قرار نداد و چه بسا که در بسیاری از جریانات سیاسی کشور تنها یک فریاد بود که پرده خفقان حاکمه را می درید و آن فریاد خروش دشمن شکن مدرس بود .... مدرس بحق افتخار جامعه روحانیت – بخصوص در قرن حاضر – و نمونه ای از مقاومت جامعه روحانیت در همه زمانهاست ... پرچم مبارزه ای که شهید مدرس برافراشت هیچ گاه بر زمین نیفتاد، مبارزه بی امان مدرس علیه هر آنچه غیرخدایی است هنوز در جامعه ما ادامه دارد.

آیت ا... مرعشی نجفی

ایشان به عنوان بزرگترین مرجع تقلید شیعیان درباره ی شهید مدرّس گفته است:

مرحوم آقای میر سیّد حسن مدرّس قمشه ای از اجلای علمای عصر و از رجال نامی ادوار اخیر بوده اند. معظم له پس از پایان تحصیل سطوح عالیه و شطری از خارج در اصفهان به عتبات مشرف شده، سنین عدیده در جلسه ی درس مرحومین آیات اعظام آقای آخوند، ملا محمّد کاظم خراسانی، آقای سیّد محمد فشارکی، آقای سیّد محمّد کاظم یزدی و آقای شریعت، تحصیل خود را به پایان رسانیدند و هم مباحثه های ایشان مرحومین آیت ا... آقا سیّد ابوالحسن اصفهانی و آقا سیّد علی کازرونی بودند. طرف عصر در مقبره ی مرحوم آیت ا... علّامه مذاکره داشتند مدّت قلیلی هم با مرحوم والد حقیر، آیت الله نسابه، آقای سیّد محمود مرعشی حسینی مذاکره داشتند.

مهدی بامداد

وی نویسنده ی کتاب «شرح حال رجال نامی ایران است» و درباره ی مدرّس نوشته است:

مرحوم مدرّس نماینده ای بود ناطق، شجاع و با جرأت مجلس شورای ملّی که تا آخر عمر علناً و جهاراً با سلطنت پادشاه وقت، رضاشاه پهلوی مخالفت می کرد. مدرّس زندگی ساده ای داشت و چندان به قید خوراک و پوشاک نبود... بسیار درست، با هوش، حاضرالذهن، حاضر جواب و وارسته بود ...»

حسن علی راشد

«اگر شهرت جهانی و محبوبیت ملّی و حبس و شهادت مدرّس را خودم ندیده بودم، داستان جدّش موسی بن جعفر (ع) را باور نمی کردم، چه صرف نظر از مقام امامت، شهرت و هواخواهان مدرّس زیادتر از اهمیّت ظاهری آن حضرت بود و دیدیم که چگونه رفتند، بردند، زندانی نمودند، کُشتند و ما همه تماشا کردیم .» مدرّس از نظر دکتر میلسیو دکتر «میلسیو» مستشار مالیه و رئیس خزانه داری، که در سال 1351 ق در استخدام دولت ایران بود، در کتاب مأموریت آمریکایی ها در ایران مدرس را این طور معرفی می کند:

مشخص ترین چهره و رهبر روحانیون در مجلس مدرّس می باشد. شهرت مدرس بیشتر در این است که برای پول اصلاً ارزشی قائل نیست.  او در خانه ای ساده زندگی می کند، لباس روحانیان را می پوشد و مردی فاضل شمرده می شود. در ملاقات با او محال است که کسی تحت تأثیر ساده زیستی، هوش و قدرت رهبری او قرار نگیرد. در فعالیت هایِ روزانهْ مردی ثابت قدم و پرجرأت است.

مدرس در شعر ملک الشعرای بهار

شهادت جانسوز مدرس، احساسات و عواطف شعرای ایران را برانگیخت و قلوب حساس بسیاری از این بزرگْ مردان را جریحه دار کرد. یکی از این شاعران دردمند که در وصف شهید مدرس شعر سرود، ملک الشعرای بهار بود. وی این گونه سُرود:

آن کس که تو را کشت و نه دلسوزی کرد     نه فکر مکافات و سیه روزی کرد

گویند که «کاظم جهانسوزی» بود!              خون تو مدرسا جهانسوزی کرد

یگانه سید عالی نسب که در افواه             مدرسش لقب و نام نیک بود حَسَن

گذشت از سر دنیا و پافشاری کرد               ز شاهراه شریعت به آب و خاک وطن

چو ماند مدتی آن مرغ بال وپربسته            به آشیانه مُقیّد چو جان به قالب تن

ز آشیانه به منقار خود کشید و ببرد           به آن دیار که او را بود از ازل مدفن

به خود ببال اَیا خاک کاشمر از آنک            نهان به خاک تو شد زاده رسولِ زَمَن

تویی همان بلد طیّبی که جز طیّب             به کس نداد پناه و نشد به کس مسکن

منابع : 1-مرکز اسناد / 2- حوزه / 3- زندگی سیاسی شهید مدرّس، سید صدرالدّین طاهری