تاج بندگی

عبادت به معنای اظهار ذلت و بندگی، عالی ترین نوع تذلل و كرنش در برابر پروردگار است. در اهمیت آن همین بس كه در قرآن كریم هدف از آفرینش انسان و بعثت أنبیاء، عبودیت و بندگی پروردگار ذكر شده است.«وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیعْبُدُونِ ( ذاریات/ 56) جن و انس را نیافریدم مگر اینكه مرا پرستش كنند.»

در مسیر بندگی خدا حركت كردن و عبادت پروردگار امری است كه بدون آن بشر به كمال واقعی خود نخواهد رسید و پله های سعادت را نخواهد پیمود، لكن باید توجه داشت كه اگر چه انسان برای عبادت آفریده شده ولی این عبادت كوچكترین نفعی برای خالق او ندارد و تنها موجبات ترقی و صعود این موجود خاكی را به سوی مراحل عالیه كمال و قرب پروردگار، فراهم می نماید،

 از این رو مولای متقیان در نهج البلاغه می فرمایند: «فان الله (سبحانه وتعالی) خلق الخلق حین خلقهم غنیا عن طاعتهم، آمنا من معصیتهم...»‌خداوند سبحان هنگام آفرینش خلق از طاعت و بندگیشان بی نیاز و از معصیت و نافرمانی آنها در امان بود.(1)

از آنجا كه بر طبق آیات قرآن كریم هدف از خلقت بشر و بعثت انبیاء عبادت و بندگی پروردگار است، اولیاء خدا و علماء راستین همواره چون عبدی ذلیل در برابر خالق خویش بوده و لحظه ای از عبادت و راز و نیاز و مناجات با معشوق غافل نبوده اند.

روح عبادت و بندگی بر تمام اعمال آنها حاكم بوده به طوری كه آنها را تابع محض اوامر پروردگار گردانیده و هوای دوست را بر خواسته های خویش ترجیح داه اند، زیرا لازمه ی بندگی خدا، خالص كردن خود از قید بتها و معبودهای ظاهری و باطنی است و هر چه انسان خود را از قید هواها و بتهای نفسانی برهاند به همان میزان توفیق بندگی خدا را می یابد.

شیخ اشراق عبادت و بندگی را از جمله راههای كمال نفس می دانند «ومن الطّرائق العباده الدائمه، مع قرائه الوحی الالهی والمواظبه علی الصلوات فی جنیح اللیل ـ والناس نیام ـ والصّوم واحسنه ما یۆخّر فیه الافطار الی السّحر، لتقع العباده فی اللیل علی الجوع وقراءه آیات فی اللیل مهیجه لرقه و شوق...»‌.

«از جمله راههای كمال نفس، عبادت با مداومت است؛ همراه خواندن قرآن و نماز شب، در آن لحظات كه مردم در خوابند، و روزه، كه بهترین نوع از روزه آن است كه تا به هنگام سحر افطار نكند تا عبادات او در شب با شكم سبك انجام پذیرد.

همچنین باید در دل شب پاره ای چند از قرآن بخواند، آیه هایی كه صفای دل و هیجان روح را زیاد می كند...»(2)

از منظر حضرت آیت الله العظمی بهاء الدینی(ره) نیز « جهان، عرصه عبودیت حق و عبودیت شیطان است. كسانی كه بنده خدا هستند، عبودیت حق و اطاعت از فرمان الهی می كنند....

نبوت ،ولایت ، صلح و صفا و صمیمیت، قدرت غلبه بر قوای طبیعت، تصرف در ماده ی كائنات به اذن خدا، از آثار بندگی و اطاعت حق است .... علی (علیه السلام) حاكم بر خورشید است ، خورشید به فرمان اوست؛ چون بنده ی محض خداست. احیای موتی ، از جریان انداختن آب و همه معجزات انبیاء و اولیاء (علیه السلام) در پرتو بندگی خداست :«العبودیه جوهره كنهها الربوبیه»(3)

علما بزرگوار شیعه و مقربان درگاه الهی مقام بندگی را، بالاترین مقامی می دانند كه انسان می تواند به آن دست پیدا كند. آیت الله قاضی (ره) در اهمیت عبادت و بندگی خدا می فرماید « اما نماز شب پس هیچ چاره ای و گریزی برای مۆمنین از آن نیست، و تعجب از كسی كه می خواهد به كمال دست یابد و در حالی كه برای نماز شب قیام نمی كند و ما نشنیده ایم كه احدی بتواند به آن مقامات دست یابد مگر به وسیله ی نماز شب. برشما باد به قرائت قرآن كریم در شب باصدای زیبا و غم انگیز پس آن نوشیدنی و شراب مۆمنان است.»(4)

و لذا سیره علما و بزرگان دین مملو از عشق به عبادت و بندگی خدا بوده است . در احوالات امام راحل (ره) نقل نموده اند كه « از اوائل جوانی تا زمان رحلت ایشان اصلاً ترك نشد. ایشان در هرحال، در صحت در زندان، در خلاصی، در تبعید، حتی بر روی تخت بیمارستان قلب هم نماز شب می خواند.(5)

حضرت امام (رحمه الله علیه) همواره برنامه ی منظمی در امر زیارت، عبادات، اعمال مستحب و تلاوت قرآن داشتند هیچ گاه از اذكار و نوافل و مستحبات غافل نمی ماند و حتی در حال قدم زدن تسبیح در دست ذكر و زیارت می خواندند.

 فرزند امام می گفت : شبی در ماه رمضان من در پشت بام خوابیده بودم، بلند شدم دیدم كه صدا می آید و بعد متوجه شدم كه آقاست، كه در تاریكی در حال نماز خواندن است و دستهایش را به طرف آسمان دراز كرده و گریه می كند... »(6)

بزرگان دین در مسیر بندگی، جلوه هایی از شوق به لقاء الهی را ظاهر نموده اند كه هر ناظر منصفی را به شگفتی وا می دارد « مرحوم ملكی (ره)، شبها كه برای تهجد و نماز شب به پا می خاست، ابتدا در بسترش مدتی صدا به گریه بلند می كرد؛ سپس بیرون می آمد و نگاه به آسمان می كرد و آیات «ان فی خلق السموات والارض...» (194 / آل عمران)

را می خواند و سر به دیوار می گذاشت و مدتی گریه می كرد و پس از تطهیر نیز كنار حوض مدتی پیش از وضو می نشست و می گریست و خلاصه از هنگام بیدار شدن تا آمدن به محل نماز و خواندن نماز شب چند جا  می نشست و بر می خواست و گریه سر می داد و چون به مصلایش می رسید دیگر حالش قابل وصف نبود.(7)

با توجه به آنچه گفته شد و با تأمل در سیره بزرگان علم و معنویت، درمی یابیم این واصل شدگان به حریم قدس، روزگار خود را به عبادت خداوند گذرانده و نیک دریافته اند که برای عبادت خدا آفریده شده اند و راه رسیدن به یقین و مدارج عالی معرفت، عبادت خداوند است، لذا به پیروی از اهل  بیت (ع) ، اینان نیز به عبادات و مستحبات، اهمیت بسیار داده، و با وجود آنکه عامل نجات را فضل و رحمت خداوند می دانسته اند، از وظیفه بندگی، غافل نمی شدند.

پی نوشت‏ها:

1.    علینقی فیض الاسلام ،نهج البلاغه فبض الاسلام، قم، انتشارات فیض الاسلام ـ 1366ـ خ184، ص611

2.    رضا مختاری ، سیمای فرزانگان، قم؛  دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم ، ص158

3.    احمد لقمانی ، حاج آقا رضا بهاء الدینی ؛ آیت بصیرت ،قم، چاپ قدس ، ص 158 ـ 159

4.    صادق حسن زاده ، اسوه عارفان (گفته ها و ناگفته ها درباره ی عارف كامل علامه سید علی آقا قاضی تبریزی )، قم؛ انتشارات مۆمنین ، ص137 و 138

5.   مصطفی وجدانی ، سرگذشتهای ویژه از زندگی حضرت امام خمینی(رحمه الله علیه) ،قم، انتشارات پیام آزادی، ج2، ص51

6.    رضا مختاری، همان  ص159

7.    همان ، ص222.

منابع:

قرآن کریم

نهج البلاغه

تهیه و فراوری: فربود، گروه حوزه علمیه تبیان