پژوهش در حوزه

بررسی نظام پژوهشی حوزه و دیدگاه رهبری(1)

یکی از جنبه های مراکز علمی پژهش است که بیش از همه، باید مورد توجه قرار بگیرد.

حوزه نیز از این قاعده مستثنا نیست و پژوهش و تحقیق مهم ترین بخش آن را تشکیل می دهد.

پژوهش و تحقیق همیشه و از قدیم الایام یکی از برنامه های مهم حوزه های شیعی بوده است و در کنار تحصیل و مباحثه، پژوهش یکی از ارکان حوزه ها بوده و می باشد.

" شما نگاه كنید درآن روز ، علمای ما چقدر محصول علمی وفقهی وكلامی برای مردم زمان خودشان دارند."[1]

محصول های علمی و فقهی جدید مستلزم پژوهش و تحقیق جدید است و این روند همیشه در حوزه ها وجود داشته است.

هم اکنون نیز پژوهش باید یکی از برنامه های مهم حوزه و حوزویان باشد. برای تحول ساختار حوزه باید پژوهش مجددا رونق یابد و تحقیقات علمی بروزرسانی شود.

حوزه باید تحقیق در مسایل علمی را جزء برنامه های اصلی خود قرار داده و در راستای تحول نظام پژوهشی حوزه و تقویت روند تحقیق بکوشد.

مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند:

"كار سوم تحقیق و تالیف در مسایل علمی است؛ چه كارهایی كه از بیرون به حوزه عرضه می‌‌شود و چه كارهایی كه متعلق به خود حوزه است و به محققان و مولفانی كه كتابهایی بنویسند احتیاج دارد و چه كتابهایی كه برای بیرون حوزه لازم است.

و چه كتابهایی كه حاوی تحقیقات جدید در مسایل فقهی است و شیوه نوین استنباط را بیان می‌‌كند… و چه كتابهای درسی ."[2]

بعلاوه تحقیقات علمی به روز و پژوهش های جدید است که می تواند نیاز های جامعه و حتی نیازهای خود حوزه را برآورده سازد.

حوزه باید با تقویت پژوهش و پژوهش محوری، نیاز های جامعه و مردم را بشناسد و با تحقیقات جدید به آن ها پاسخ دهد. بدون پژوهش نمی توان پاسخ گوی نیاز های جامعه بود، چراکه موضوعات جامعه به سرعت در حال تغییر است؛

"به نظر ما ، آن قشرهای انسانی كه فرآورده‌های حوزه اند در درجه اول، فقهای بزرگ هستند. ... در درجه دوم ـ كه اهمیتش كمتر از این نیست ـ  محققان و اساتیدند كه در داخل حوزه‌ها می‌‌ما‌نند؛

برای اینكه علم را پیش ببرند و تحقیقات جدید بكنند. ای بسا ، كسی كه مرجع تقلید است، یا عالم بزرگ یك شهر است، كارهای جنبی و مردمی و سیاسی دارد.

این، لزوماً همه آنچه را كه در ذهن و عمل دارد با آن محققی كه در حوزه نشسته و فقط برای پیش برد علم كار می‌‌كند، كه اگر ما یك مشكل علمی پیدا كنیم، به او بدهیم تا گاه و ماهی تحقیق كند و فرآورده خودش را در اختیار حوزه علمیه بگذارد، برابر نیست."[3]

اهداف سیستم پژوهشی در حوزه

مهم ترین مسئله در ابتدای راه، تعیین هدف است. اگر اهداف یک فعالیت و برنامه مشخص نباشد در بین راه دچار آفات خواهد شد و برنامه به اتمام نخواهد رسید.

در حوزه هم باید اهداف نظام پروهشی تعیین گردد و در راستای آن اهداف، برنامه های متناسب اجرا شود.

در غیر اینصورت همانطور که این روزها شاهد هستیم، نوعی موازی کاری در پژوهش پیش خواهد آمد که علاوه بر اتلاف انرژی و سرمایه، هیچ گونه اثر و فاید ه ای هم ندارد.

کم کاری، پراکنده کاری از دیگر آفات بی هدفی یا عدم شناخت هدف در پژهش است.

از این رو در ادامه به برخی اهداف نظام پژوهشی حوزه اشاره می کنیم؛

1-   تعمیق تفکر دینی

پژوهش در حوزه باید به سمتی حرکت کند تا به تفکرات مذهبی مردم عمق بخشد، ساده انگاری های دینی را بزداید، قدرت تفکر دینی را افزایش دهد و در مجموع عقاید اسلامی مردم جامعه را تعمیق دهد.

تفکر های ارثی مردم مسلمان را به عقایدی استدلالی تبدیل کند و مسلمانی اجدادی را به مسلمانی عقلانی سوق دهد.

این هدف مستلزم تحول در نظام پژوهشی حوزه است.

حوزه باید در تک تک افکار مردم تحقیق کند و با بررسی عقاید آن ها راه های عمق بخشیدن به این تفکرات مذهبی را با پژوهش بیابد و تحقیقات علمی گسترده ای در این زمینه انجام دهد؛

"چیزی كه امروز در جامعه ما لازم داریم و باید در حوزه‌ها ، پایه ی آن گذاشته بشود عبارت از عمق بخشیدن به تفكر اسلامی در ذهن مردم است.

برادران عزیز! امروز جامعه ما، جامعه ای تقریباً یكپارچه اسلامی و انقلابی است... مساله رهبری اسلامی، جا افتاده؛ مساله جهاد، جا افتاده؛ مساله مبارزه با دشمنان اسلام، جا افتاده؛

مساله توحید به معنای عملی اش، جا افتاده و مردم اینها را قبول دارند. اما من از شما سوال می‌‌كنم، چند درصد از مردم ما هستند كه این مباحث، آن چنان در ذهنشان راسخ باشد كه با تشكیك و وسوسه زایل نشود؟

واقعاً روی این مساله ، فكر كرده اید؟

این همه جوان حزب اللهی جبهه برو، چند درصدشان كسانی هستند كه اگر دستهای گمراه كنند‌‌‌‌ه و وسوسه گر روی ذهن اینها شروع به كار كنند، نتوانند آنها را از خط صحیح فكری ـ كه امروز ، روی آن قرار دارند ـ منحرف كنند؟

من تصور می‌‌كنم، هر چه این درصد بالا باشد باز درصد بالای دیگری از كسانی كه ممكن است ، تحت تاثیر قرار بگیرند و این افكار در ذهنشان عمق نداشته باشد، وجود دارد. عمق گرفتن تفكر اسلامی، چیزمهمی است."[4]

پی نوشت ها:

[1]  سخنرانی در جمع فضلا و نخبگان حوزه ی علمیه قم، 14/9/74.

[2]  سخنرانی در جمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه قم، 7/9/68.

[3]  سخنرانی در آغاز درس خارج فقه، 21/6/72.

[4]  سخنرانی در جمع اساتید و طلاب حوزه علمیه مشهد، 10/6/67.

تهیه و فرآوری: احمد اولیایی، گروه حوزه علمیه تبیان