پای درس معلم بزرگ بشر

خوشرفتاری با مردم

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ :اتّق اللَّه حیثما كنت و أتبع السّیّئة الحسنة تمحها و خالق النّاس بخلق حسن.

هر كجا هستى از خدا بترس؛ به دنبال گناه، كار نیك انجام بده تا آن را محو كند و با مردم خوش اخلاق و نیكو رفتار باش.[1]

محبوب ترین بنده در پیشگاه الهی

أحبّ عباد اللَّه إلى اللَّه أحسنهم خلقا.

بهترین بندگان در پیش خدا كسى است كه خلقش نیكتر باشد.[2]

اجتناب از ظلم به دیگران

ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ  قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ‏:اتّقوا الظّلم فإنّ الظّلم ظلمات یوم القیامة. [3]

از ستمگرى بپرهیزید كه ستمگرى مایه تاریكى روز رستاخیز است. [4]

                       این چنین گفت مقتداى بشر                                   هست بیداد، ظلمت محشر

یعنى هر كه ظلم و بیداد كند روز قیامت در تاریكى بماند و راه از پیش و پس نداند و متحیّر و سرگشته شود، و هیچ كس بفریادش نرسد؛ قال اللَّه تعالى: و ما لِلظَّالِمِینَ مِنْ حَمِیمٍ وَ لا شَفِیعٍ یُطاعُ‏ (سوره مۆمن،آیه 18)یعنى ظالمان را هیچ خویشاوند بفریاد نرسد و هیچ شفیعى شفاعتش نكند.[5]

ترس از نفرین مظلوم

اتّقوا دعوة المظلوم و إن كان كافرا فإنّها لیس دونها حجاب.

از نفرین مظلوم بترسید اگرچه كافر باشد، زیرا در برابر نفرین مظلوم(برای استجابت) پرده و مانعى نیست.[6]

قبول دعوت و هدیه

أجیبوا الدّاعی و لا تردّوا الهدیّة و لا تضربوا المسلمین.

دعوت را بپذیرید، هدیه را رد مكنید و مسلمانان را نزنید.[7]

اعتدال در دوستی و دشمنی

قَالَ حَدَّثَنَا الأشبح [الْأَشَجُ‏] قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ یَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ یَقُول‏:

أحبب حبیبك هونا ما عسى أن یكون بغیضك یوما ما و أبغض بغیضك هونا ما عسى أن یكون حبیبك یوما ما. [8]

در دوستى میانه نگهدار كه شاید دوست روزى دشمن تو شود و در دشمنى راه افراط مسپار كه شاید دشمن روزى دوست گردد.[9]

نیکی به همسایه

أحبب للنّاس ما تحبّ لنفسك تكن مۆمنا و أحسن مجاورة من جاورك تكن مسلما.

آنچه براى خود مى‏خواهى براى مردم بخواه تا مۆمن باشى و با همسایگان نیكى كن تا مسلمان باشى.[10]

حفظ زبان

أحبّ الأعمال إلى اللَّه حفظ الّلسان.

بهترین كارها در پیش خدا نگه دارى زبان است.[11]

بهترین سخن

أحبّ الحدیث إلىّ أصدقه.‏ در نظر من بهترین سخنان آنست كه راست‏تر باشد.[12]

بهترین خانه

أحبّ بیوتكم إلى اللَّه بیت فیه یتیم مكرّم.

محبوبترین خانه‏هاى شما در نظر خدا خانه ایست كه در آن یتیمى محترم باشد.[13]

دوراندیش ترین مردم

أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَال‏:أحزم النّاس أكظمهم للغیظ. [14]

آنكه در فرو بردن خشم از دیگران پیشتر است از همه كس دوراندیش‏تر است. [15]

حفظ رابطه با پدر

احفظ ودّ أبیك لا تقطعه فیطفی اللَّه نورك.

دوستى پدر خویش را حفظ كن و رشته آن را مبر كه خداوند نور تو را خاموش می كند.[16]

خیانت کردن در امانت به هیچ وجه

أدّ الأمانة إلى من ائتمنك و لا تخن من خانك.

با كسى كه تو را امین میداند به امانت رفتار كن و با كسى كه به تو خیانت كرده است خیانت مكن‏.[17]

اخلاق نیک، ملاک مناسب ازدواج

إذا أتاكم من ترضون خلقه و دینه فزّوّجوه إن لا تفعلوا تكن فتنة فی الأرض و فساد عریض.

وقتى كسى كه خلق و دین وى مایه رضایت است بخواستگارى مى آید به وى زن بدهید و اگر چنین نكنید فتنه و فساد در زمین فراوان خواهد شد. [18]

احترام کردن بزرگ خاندان

إذا أتاكم كریم قوم فأكرموه.

وقتى بزرگ طایفه ‏اى پیش شما آمد او را بزرگ شمارید.[19]

سفارش پیامبر به تواضع

رسول اكرم صلی الله علیه و آله فرموده است: خداوند متعال وحى كرده است مرا كه تواضع كنید تا یكى از شماها بر دیگرى فخر و مباهات ننماید و كسى بر فرد دیگر ظلم و تعدى نكند، و فروتنى نمى‏كند شخصى براى خدا و در راه او مگر آنكه خداوند متعال او را عزت و بلندى مقام مى‏دهد.

و رسول اكرم صلی الله علیه و آله هر گاه در عبور خود به بچه‌‏اى بر مى‏خورد، او را سلام مى‏داد، از جهت نهایت تواضع خداوند متعال گرامى‏ترین بنده و عزیزترین فرد خلق خود رسول اكرم صلی الله علیه وآله را به موضوع تواضع امر فرموده است كه: در مقابل بندگان مۆمن فروتنى و نرمى را شیوه خود قرار بده، و با كمال مهربانى و صفا با آنان رفتار بكن.[20]

گذشت عزت آفرین است

رسول‏ خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: بر شما باد بگذشت، زیرا گذشت‏ جز عزت بنده را نیفزاید، از یك دیگر بگذرید تا خدا شما را عزیز كند.[21]

سپاس از مردم

لا یشكر اللَّه من لا یشكر النّاس‏.

پیامبر فرمود: كسى كه از نیكى مردمان سپاسگزارى نكند سپاس خداى را نیز نگذارد.[22]

                        تارك شكر بندگان خداى‏                             كى بشكر خدا قیام كند

همچنین میفرماید كه: هر كه با شما نعمتى دهد باید كه او را دعا و ثنا گوئید.[23]

پی نوشت:

1. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول صلى الله علیه و آله)، دنیاى دانش - تهران، چاپ: چهارم، 1382ش، ص163

2. همان؛ ص169

3. كلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الكافی (ط - الإسلامیة)، دار الكتب الإسلامیة - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق. ج‏2 ؛ ص332

4.نهج الفصاحة؛ ص164

5.قضاعی، محمد بن سلامة، شرح فارسى شهاب الأخبار(كلمات قصار پیامبر خاتم)، مزكز انتشارات علمی و فرهنگی - تهران، چاپ: اول، 1361 ش. ص38

6.نهج الفصاحة؛ ص164

7.همان، ص167

8.كراجكى، محمد بن على، كنز الفوائد،دارالذخائر - ایران ؛ قم، چاپ: اول، 1410 ق. ج‏2 ؛ ص151

9-11.نهج الفصاحة؛ ص168

12.همان؛ ص169

13.نهج الفصاحة؛ ص170

14. ابن بابویه، محمد بن على، معانی الأخبار، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم - قم، چاپ: اول، 1403 ق.ص195

15.نهج الفصاحة؛ ص171

16.همان ؛ ص172

17.نهج الفصاحة؛ ص175

18.همان ؛ ص177

19.نهج الفصاحة؛ ص178

20. منسوب به جعفر بن محمد علیه السلام، امام ششم - علامه مصطفوى، حسن، مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة / ترجمه مصطفوى، انجمن اسلامى حكمت و فلسفه ایران - تهران، چاپ: اول، 1360ش، ص243و 244

21.كلینى، محمد بن یعقوب - مصطفوى، سید جواد، أصول الكافی / ترجمه مصطفوى، كتاب فروشى علمیه اسلامیه - تهران، چاپ: اول، 1369 ش، ص167

22. باقرى بیدهندى‏،ناشر: كتاب فروشى و نشر روح‏، مكان چاپ: قم‏، سال چاپ: اول‏1363 ش‏، گنج حكمت یا احادیث منظوم،ص : 342

23. قاضى قضاعى، شهاب الأخبار با ترجمه، ناشر: مزكز انتشارات علمى و فرهنگى‏، مكان چاپ: تهران، سال چاپ: اول‏1361 ش‏، ص339

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان