9تأثیر روانشناختی دعا

روزی پیامبر(صلی الله علیه و آله) به اصحاب فرمودند: "بر شما باد به سلاح انبیاء" پرسیدند: "یا رسول الله ! سلاح انبیاء چیست؟" فرمود: دعا .

دعا و نیایش با پروردگار جهان فقط خواستن حاجت از او نیست! همین ارتباط داشتن به تنهایی نوعی روش تربیتی است که خداوند برای رشد و تربیت انسان، قرار داده است و از اینرو به دعا امر کرده است پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: "خداوند کسانی را که در دعا اصرار می ورزند دوست دارد."

جایگاه دعا

دعا و نیایش جایگاه و منزلت والایی دارد و آثار زیادی برآن مترتب است.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: چون خدا برای بنده ای خیر بخواهد قلب او را به دعا متمایل می کند

در قرآن کریم آمده است: بگو اگر دعای شما نبود خداوند چه توجه و عنایتی به شما داشت؟

آثار روانشناختی دعا

ویلیام جیمز فیلسوف معروف می گوید: "دعا و نماز و یا به عبارت دیگر اتصال با روح عالم خلقت کاری است با اثر و نتیجه" و در بیان چگونگی این نتیجه می گوید: "نتیجه ی آن عبارت است از ایجاد یک جریان قدرت و نیرویی که به طور محسوس دارای آثار مادی و معنوی می باشد"

در ذیل به برخی آثار روانشناختی نیایش و دعا اشاره ای خواهیم داشت:

1- اطمینان و آرامش قلبی

قرآن کریم برای جلوگیری از اضطراب یاد خدا را تجویز می کند: "الذین آمنوا و تطمئن قلوبهم بذکر الله الا بذکر الله تطمئن القلوب." (سوره رعد/28)

در زمان هایی که فرد دچار اضطراب و به هم ریختگی درونی می شود گفتگو با دیگری می تواند اضطراب شدید او را تسکین دهد چه برسد که مخاطب خداوند بلند مرتبه باشد. مناجات با پروردگار دریچه ای از درون به عالم معنویت است انسانی که خود را متصل به غیب می داند آرامش خدایی می یابد اهل ذکر و نیایش نسیم رحمت خدا را احساس می کنند و خود را در کنف حمایت اقیانوسی بیکران می یابند که به آنها آرامش می بخشد.

2- ایجاد احساس نزدیکی و قرب

دعا و نیایش یعنی در عالم هستی تنها نیستیم و پروردگاری وجود دارد که صدایمان را می شنود و ما را می بیند و از درونمان آگاه است چنین احساسی نه تنها باعث می شود حس تنهایی نداشته باشیم بلکه علاوه برآن باعث احساس نزدیکی به شنوای بینا می شود علاوه برآن پاسخی به نیاز کمال جویی آدمی هم هست یعنی به بیکرانه وصل شدن!

3- اثرات درمانی

دعا در مداوای روان دارای نقشی اساسی است تا جایی که مقوله ای تحت عنوان " دعا درمانی" مقوله ای است که هم از پشتوانه ی علمی و معنوی برخوردار است و هم به لحاظ عینی آثار زیادی از خود بجای گذاشته است که قابل انکار نیست.

اصولا روان درمانی را در طب فقهی از سه طریق می دانند: توسط پرستاران- عیادت کنندگان- توسط دعا.

و نیز از جمله آثار سوره ی حمد را شفای بیمار ذکر کرده اند

الکسیس کارل نیز می گوید: "در همه ی اعصار، اثر درمانی دعا توجه آدمیان را به خود جلب کرده است.... البته درباره  بیمارانی که با دارو یا خودبخود درمان پذیرند شناختن اثر واقعی دعا دشوار است فقط در مورد بیماران که تمام تلاش های درمانی بی نتیجه مانده می توان درباره اثر درمانی دعا قضاوت کرد."

4- انس و پیوند اجتماعی

دعا و نیایش زمینه ای برای پیوند با مردم و احساس همدلی با آنان است زیرا در نظام تربیتی و اخلاقی اسلام ما موظفیم ابتدا برای دیگران دعا کنیم و آنگاه برای خود و این امر یعنی در عالم روح و روان نیز به جامعه پیوند خوردن!

در نماز نیز در قرائت سوره حمد، ضمایر راجع به کار می بریم نه تنها از طرف خودمان: "ایاک نعبد و ایاک نستعین، اهدنا الصراط المستقیم" یعنی این دعاها را برای هم می خواهیم که ما هم یکی از آنها به حساب می آییم

5- پشتوانه و حامی

یکی از مفاهیم عمیق نیایش، داشتن پشتوانه ای نیرومند و آگاه دردشواریها و تنگناهای زندگی است. فرد با درک چنین چیزی نیروی لازم را برای تحمل پیشامدها به دست می آورد زیرا دستی توانا و حامی را پشت خود احساس می کند. ألا إن اولیاء الله لاخوف علیهم و لا هم یخرفون: آگاه باشید که اولیای خدا را نه ترسی می رسد و نه اندوهگین می شوند.

6- ایجاد معنویت و عرفان

امام سجاد علیه السلام در مناجات المحبین – مناجات نهم از مناجات خمس عَشر – می فرمایند:

"خدایا کیست که شیرینی محبت تورا چشیده باشد و به دنبال غیر تو باشد"

نیایش مسیری روحانی و مکاشفه ای درونی است که در آن قلب می سوزد و به خداوند متصل می شود. دعا اذن دخول به این وادی با عظمت است. امام علی (علیه السلام) در وصیت خود به امام حسن (علیه السلام) می فرمانید: "خداوند کلید خزائنش را به دست تو نهاده به این که اجازه دعا به تو داده است پس هر گاه دعا کنی درهای نعمتش را می گشایی و از ابرهای رحمتش باران مغفرت طلب می کنی."

با دعا می توان ره صد ساله ی عقل و فلسفه را یک شبه طی کرد!

7- امید

اعتقاد به دعا و نیایش نگرش نیرومندی است که هرگونه پوچی زندگی را نفی می کند کسی که دعا می کند در پی رسیدن به ایده آل و آرمانی است که اکنون وجود ندارد ولی می خواهد به آن دست یابد و این در حقیقت همان "امید" است امید به شرایط، موقعیت، و زندگی برتر و والاتر یعنی فردی که دعا می کند امیدوار است که به تمایلات مادی و معنوی خود دست یابد و آن را از قادر متعال مسئلت می کند.

8- پرورش عواطف

استعداد عاطفی که از قلب نشأت می گیرد در انسان سرمایه های روحی و معنوی باارزشی است که می توان برای رشد الهی و معنوی خود سود فراوانی از آن برد. زیرا قلب مرکز احساس است و تاریکی، نور، خشم و محبت، .... را در خود جمع کرده و آن را درک می کند.

پس از آنکه با بصیرت و منطق و دلائل عقلی، اعتقاد پیدا کردیم لازم است که در تثبیت آن محبت قلبی نیز داشته باشیم. این محبت در درجه اول نسبت به خداوند و سپس بر پیامبر واهل بیت (علیه السلام) برقرار می شود: "الذین آمنوا أشد حبا لله "(سوره بقره/160)

به طور کلی دعاها در ایجاد روحیه و عواطف الهی و محبت به خداوند و اولیاء و همچنین درایجاد بغض و ناراحتی نسبت به دشمنان بسیار مۆثر است. در زیارت عاشورا هم از سلم و دوستی گفته شده و هم از کینه و دشمنی . "سلم لمن سالمکم و حرب لمن حاربکم و...." و این یعنی انسان چند بعدی است و دوستی با دوستان خدا و دشمنی با دشمنان خدا هردو لازم است.

9- کسب فضائل اخلاقی و مسیر صحیح زندگی

چگونگی برنامه های زندگی و آنچه به صلاح اوست یا آنچه که در شقاوت و سعادت او نقش دراد یا باید بیاموزد و یا ترک کند و .... همه و همه در دعا نهفته است در روایات اسلامی مکرر آمده است که شب قدر که مقدرات و سرنوشت یک سال انسان رقم می خورد و نوشته می شود بسیار دعا کنید و آن مقدرات و سرنوشت آینده را خودتان با دعا از خداوند در خواست کنید. یعنی آنچه در آن شب "دعا" کنید در یک سال بعد برایتان رخ خواهد داد. پس چه بهتر که از سعادت و فضائل مسئلت کنیم و از خداوند بخواهیم که از زشتی ها و پلیدیهای نفس پاکمان گرداند نسبت به مستمندان و فقیران همدلمان کند به یتیمان و کودکان دلسوز باشیم، و در کسب فضائل اخلاقی توفیق یابیم.

نتیجه گیری:

در معارف اسلامی از دعا به عنوان "مخ عبادت" یاد شده است که به معنای مغز و خالص آن است نفس دعا کردن به خودی خود حتی اگر بدون اجابت باشد، نتیجه و ثمره دارد و آن پیوند روحانی را برقرار کرده است و محرومیت از این ارتباط بزرگترین عقوبت الهی است در این مقاله گزیده ای از اثرات روانشناختی دعا و نیایش را بیان کرده ایم.

چکیده:

اگر تا بحال فقط برای به دست آوردن حاجتی دعا می کردید یا صرفا کلماتی را برزبان می راندید یا .... شاید خوب بوده باشد ولی اگر بدانید همان چند کلمه ای که با خداوند زمزمه می کنید چه اثراتی بر روانتان دارد طور دیگری به این مقوله نگاه می کنید!!

  فاطمه السادات رادفر                 

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان   

منابع :

1- قرآن کریم

2-وسائل الشیعه

3-صحیفه سجادیه

4-  دعا و تربیت – احمدی

5-تربیت اسلامی – شرفی