آرمان امامت و مهدویت از منظر صحیفه سجادیه
دعا، نردبان تقرب به سوی خدای سبحان و نهر همیشه جاری شستشو دهنده گناهان آدمیان است. دعا ارتباط آگاهانه، خالصانه و خاشعانه با پروردگار است. دعا قبل از آن كه ابزار زندگی باشد، ابزار بندگی است و بیش از آن كه خواهش تن را ادا كند، حاجت دل را روا می‌كند و برتر از آن كه سفره نان را فراخی بخشد، گوهر جان را فربه می‌كند.
در بوستان نیایش و دعا، صحیفة سجادیه امام سجاد علیه السلام جذبه خاص خود را دارد، این كتاب از طرف دانش‌مندان برجسته ما «أخت القرآن»(1) «انجیل اهل بیت علیهم السلام» و «زبور آل محمد صلی الله علیه و آله»(2) لقب گرفته است. جالب آن‌كه مولّف تفسیر طنطاوی پس از دریافت نسخه‌ای از این كتاب در قاهره چنین می‌گوید:
«این از بدبختی ماست كه تاكنون بر این اثر گرانبهای جاوید كه از مواریث نبوت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن می‌نگرم، آن را از كلام مخلوق برتر و از كلام خالق پائین تر می‌یابم.»(3)
دوره‌ای كه امام سجاد علیه السلام در آن زندگی می‌كرد، دورانی بود كه ارزش‌های دینی دستخوش تحریف و تغییر قرار گرفته بود، در سایه چنین شرائطی كه تربیت دینی مردم تنزّل كرده و ارزش‌های جاهلی احیاء شده بود، حضرت در صدد پیوند مردم با خدا به وسیله دعا بود، از دیدگاه حضرت دعا یك بعدی نیست كه فقر مادّی را در نظر بگیرد و یا نیاز معنوی را، بلكه دعا به طور كلی از جامعیت خاصی برخوردار است، هم دنیایی است و هم آخرتی، هم نیازهای معنوی را مطرح می‌كند و هم خواسته‌های مادّی را.
امامت در صحیفه سجادیه
از شیوه‌های تبلیغی و مبارزاتی امام سجاد علیه السلام تبیین معارف اسلام در قالب دعا است. یكی از مضامین مهم سیاسی ـ دینی صحیفه، طرح مسئله امامت است، مفهوم امامت به صورت یك مفهوم شیعی، كه علاوه بر جنبة احقّیت برای خلافت و رهبری، جنبه‌های الهی عصمت و بهره‌گیری از علوم انبیاء و مخصوصاً حضرت رسول اكرم صلی الله علیه و آله را در حدی والا نشان می‌دهد. بازكاوری مفهوم امامت در صحیفة سجادیه از دو سو حائز اهمیت است از یك سو معرفت حقیقی به امام جز از راه امام ممكن نمی‌باشد و از سویی دیگر نیاز هر چه بیشتر ما به شناخت جایگاه امامت امام است كه امروز امام زمان ما حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف می‌باشد.
«خداوندا به وسیلة ولیّ خویش (آن امامی كه در هر زمان است و زمان خالی از او نیست) كتاب و قوانین و شرایع و سنت‌های رسولت صلی الله علیه و آله را برپادار و به واسطة او آن چه را از نشانه‌های دینت كه ستمكاران آن ها را نابود كرده‌اند، دوباره احیا كن و به واسطة او تعرض ستم پیشگان نسبت به راهت را از میان بردار و مشقت و سختی طریقت را توسط او برطرف ساز
1. پیامد‌های غصب خلافت
به راستی چه كسی است كه صدای آن حضرت را در كلمات استوار «صحیفه سجادیه» و با دیده حق بین در نیابد كه چه كسی شایسته خلافت الهی است. حضرت می‌فرماید:
«خداوند این مقام ارجمند كه از آن جانشینان و برگزیدگان توست و این مرتبة امناء تو كه از درجات بلندی است كه به آنان اختصاص داده‌ای مورد غصب و دستبرد قرار گرفته است، ... و سرانجام برگزیدگان و جانشینان تو مغلوب و مقهور و مورد غضب قرار گرفتند و می بینند كه فرمان تو تبدیل یافته و كتاب تو مورد دستبرد قرار گرفته و احكام تو از راههای شریعت تو منحرف گشته و سنت‌های پیامبرت ترك شده است».(4)
حضرت علیه السلام در این فراز ضمن اشاره به غصب مقام خلافت توسط دشمنان اهل بیت علیهم السلام، تغییر احكام الهی، مهجوریت و دستبرد به قرآن و ترك سنت‌های پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله را از پیامد‌های غصب مقام امامت برمی‌شمارد.
2. اختصاص امامت به فرزندان رسول خدا صلی الله علیه و آله
امام سجاد علیه السلام در دعاهای خویش بر ولایت پیشوایان از اولاد رسول خدا صلی الله علیه و آله كه استوارترین اركان هدایت و محكمترین دستگیره‌های ایمان است؛ تاكید می‌كند:
«رب صل علی اطائب اهل بیته الذین اخترتهم لامرك و جعلتم خزنته علمك، و حفظة دینك، و خلفائك فی أرضك».(5)
«پروردگارا! بر پاكیزگان از خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله درود فرست؛ آنان كه برای امر دین انتخابشان كرده‌ای و ایشان را خزانه‌دار علمت و حافظان دینت و جانشینان خویش در زمین، قرار داده‌ای». 3. امامان، گنجینه داران معارف قرآن
«بارالها! آن گونه كه قلب‌های ما را حامل علوم قرآن قرار دادی و فضل و شرافت قرآن را به لطف خویش به ما شناساندی بر محمد صلی الله علیه و آله كه هماره زبانش به قرآن گویا بود، درود فرست، و همچنین بر خاندان محمد صلی الله علیه و آله كه گنجینه‌داران قرآن و علوم قرآنند».
4. خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله پاكیزگان از گناه
«و طهّرتهم من الرّجس و الدّنس تطهیرا بارادتك»(7)
«پروردگارا! خاندان پیامبرت را به اراده خویش از هر پلیدی و ناپاكی منزّه ساختی».
5. تداوم امامت در همه زمان‌ها
«خدایا تویی كه دینت را در هر دوره‌ای به وسیله پیشوایی كه او را برای بندگانت راهنما و در شهرهایت مشعول هدایتی قرار دادی، تأیید و كمك كردی، پس از آن كه پیمان وی را به پیمان خود، پیوسته و او را سبب خشنودی خویش گردانیدی و فرمانبردی از او را واجب ساختی و از مخالفت فرمان او مردم را بر حذر داشتی و به امتثال فرمان او و ترك منهیّاتش دستور فرمودی و به این كه كسی از او پیشی نگیرد و از او پس نماند، فرمان دادی».(8)
دوره‌ای كه امام سجاد علیه السلام در آن زندگی می‌كرد، دورانی بود كه ارزش‌های دینی دستخوش تحریف و تغییر قرار گرفته بود، در سایة چنین شرائطی كه تربیت دینی مردم تنزّل كرده و ارزش‌های جاهلی احیاء شده بود، حضرت در صدد پیوند مردم با خدا به وسیلة دعا بود، از دیدگاه حضرت دعا یك بعدی نیست كه فقر مادّی را در نظر بگیرد و یا نیاز معنوی را، بلكه دعا به طور كلی از جامعیت خاصی برخوردار است، هم دنیایی است و هم آخرتی، هم نیازهای معنوی را مطرح می‌كند و هم خواسته‌های مادّی را
از این فراز دعای امام سجاد علیه السلام فلسفه ضرورت تداوم امامت و رهبری دینی استفاده می‌شود، زیرا به فرموده آن امام بزرگوار، هر روزگاری نیازمند پیشوا و امامی الهی است. و آن رهبران باید منتسب به خداوند و تأیید شده از سوی او باشند تا بتوانند با نور هدایت خویش خلق را به سوی ارزش‌های دینی دعوت كنند.
6. آرمان انتظار
«خداوندا به وسیلة ولیّ خویش (آن امامی كه در هر زمان است و زمان خالی از او نیست) كتاب و قوانین و شرایع و سنت‌های رسولت صلی الله علیه و آله را برپادار و به واسطه او آن چه را از نشانه‌های دینت كه ستمكاران آن ها را نابود كرده‌اند، دوباره احیا كن و به واسطة او تعرض ستم پیشگان نسبت به راهت را از میان بردار و مشقت و سختی طریقت را توسط او برطرف ساز.(9)
7. سلام و درود الهی بر منتظران
«اللهم وصل علی اولیائهم المعترفین بمقامهم، المتبعین منهجهم، المقتفین اثارهم، المجتهدین فی طاعتهم، المنتظرین أیامهم، المادّین الیهم أعینهم، الصلوات المباركات الزاكیات النّامیات الغادیات الرائحات».(10)
«خداوندا درود فرست بر دوستان امامان كه معترف به مقام والای آن‌هایند و راه آن‌ها را می‌پیمایند و در پی آثار آن‌ها می‌رورند ... و در طاعت آن‌ها می‌كوشند و در انتظار روز حكومت آن‌ها هستند و چشم امید به سوی آنان دارند، درودهایی مبارك و پاك و فزاینده در بامداد و شامگاه».
امام سجاد علیه السلام حاكمیت مقدس معصومان علیهم السلام را به نسل‌ها با زبان نیایش تعلیم داده و تلقین كرده است و میام محبت و عمل و آرمان پیوندی ژرف پدید آورده است. حضرت اگرچه به تجهیز قوای رزمی علیه حاكمیت‌های جائز زمانش نپرداخته ولی در تعالیم خود بنیان اندیشة ظلم ستیزی و اعتقاد به حاكمیّت دین و ضرورت رهبری پیشوای الهی را پی ریخته است.
پی‌نوشت:
1 . شیخ آغا بزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، الطبعة الثانیة، بیروت، دارالاضواء، 1378هـ ق، ج15، ص18.
2 . سید علیخان مدنی، ریاض السالكین فی شرح صحیفه سید الساجدین، مقدمه عبدالرزاق الموسوی المقدمه، قم، دارالشبستری للمطبوعات.
3 . صحیفة سجادیه، ترجمه صدر الدین بلاغی، تهران، دارالكتب الاسلامیّه، مقدمه، ص37.
4 . همان، دعای48، فراز9: «اللهم ان هذا المقام لخلفائك و أصفیائك و مواضع أمنائك فی الدرجة الرفیعة للتی اِخْتَصَصْتَهُمْ بها قد ابْتَزُّوها، ... یرون حكمك مبدلا و كتابك منبوذا، و فرائضك مُحّرّفةً عن جهات أشراعك، و سنن نبیك متروكة».
5 . همان، دعای 47، فراز56.
6 . همان، دعای42، فراز6.
7 . همان، دعای47، فراز56.
8 . همان، دعای47، فراز60: «اللهم انك أیدت دینك فی كل اوانٍ بامام اقمته علما لعبادك، و مناراً فی بلادك بعد ان وصلت حبله بقبلك، و جعلته للذریعة الی رضوانك، و افترضت طاعته، و حذّرت معصیته، و أمرت امتثال اوامره، و الانتهاء عند نهیه، و الّا یتقدمه متقدم و لا یتأخر عنه متأخر».
9 . همان، دعای47، فراز62: «و أقم به كتابك و حدودك و شرائعك و سنن رسولك ـ صلواتك اللهم علیه و آله ـ و اَحی به ما اماتَهُ الظالمون من معالم دینك و اجْلُ به صداءَ الجور عن طریقتك و أبن به الضّراء من سبیلك و أزل به الناكبین عن صراطك و امحق به بغاة قصدك عوجاً.
10 . همان، دعای47، فراز64.
بخش مهدویت تبیان
منبع: مجله امان شماره 18
امیر محسن عرفان
