الحاق کعبه زرتشت به پرونده تخت جمشید

مسعود علویان‌صدر اظهار کرد: اهمیت محوطه‌ها و بناهای باستانی در استان فارس باعث شد تا پرونده‌های این آثار را به‌عنوان الحاق به تخت جمشید آماده کنیم.

وی با اشاره به سهمیه‌های سالانه‌ی یونسکو برای ثبت آثار تاریخی ادامه داد: از آنجا که در کشور، آثار متعددی برای ثبت در فهرست جهانی وجود دارند، کارشناسان برجسته‌ی معاونت میراث فرهنگی در حال مشاوره با یونسکو هستند تا پرونده‌های تهیه‌شده را به‌صورت الحاق به تخت جمشید اضافه کنند، چراکه تلاش داریم دو سهمیه‌ی سالانه‌ی کشورمان را برای سایر آثار ثبت‌نشده قرار دهیم.

معاون میراث فرهنگی بیان کرد: کعبه زرتشت، نقش رستم، نقش رجب، شهر پارسه، شهر استخر، کوه‌های رحمت و کوه‌های حسین‌آباد از جمله آثار مهمی هستند که برای الحاق آن‌ها به پرونده‌ی تخت جمشید تلاش می‌کنیم.

او افزود: از چهار سال پیش، اقدامات مطالعاتی، پژوهشی و باستان‌شناسی این محوطه‌ها آغاز شده است و با توجه به گستردگی پهنه‌ی ثبت و تکمیل پرونده، حداقل به دو سال دیگر زمان نیاز داریم. اکنون در حال بررسی روش‌های مختلف هستیم تا با ثبت این آثار ارزشمند، سهمیه‌های سالانه را از دست ندهیم. ضمن این‌که این مجموعه‌های بی‌بدیل تاریخی را نیز به فهرست آثار جهانی اضافه می‌کنیم.

لازم به ذکر است که کعبهء زرتشت نام بنای سنگی چهارگوش و پله‌داری در محوطهء نقش رستم در کنار روستای زنگی‌آباد شهرستان مرودشت فارسدر ایران است. محوطهء نقش رستم علاوه بر بنای مذکور، یادمان‌هایی از عیلامیان، هخامنشیان و ساسانیان را نیز در خود جای داده‌است.

فاصلهء کعبهء زرتشت تا کوه، 46 متر است و دقیقاً روبه‌روی آرامگاه داریوش دوم قرار دارد و شکلش مکعب مستطیل است و تنها یک در ورودی دارد. جنس مصالح این بنا از سنگ آهک سفید می‌باشد و بلندی آن حدود 12 متر است که با احتساب پله‌های سه‌گانه به 14,12 متر می‌رسد و ضلع هر قاعدهء آن، حدود 7,30 متر درازا دارد. در ورودی آن به وسیلهء پلکانی سی پله‌ای از جنس سنگ به درون اتاقک آن راه می‌یابد. قطعات سنگ‌ها به صورت مستطیلی شکل است و بدون استفاده از ملات، روی هم گذاشته شده‌اند که اندازهء سنگ‌ها از 0,48أ—2,10أ—2,90 متر تا 0,56أ—1,08أ—1,10 متر متفاوت است و با بست‌های دُم‌چلچله‌ای به‌هم وصل شده‌اند. این بنا در دورهء هخامنشی ساخته شده و از نام بنا در آن دوران اطلاعی در دست نیست ولی در دورهء ساسانی به آن بُن خانک گفته می‌شده و نام محلی این بنا هم، کُرنای‌خانه یا نقاره‌خانه بوده و اصطلاح کعبهء زرتشت در دوران اخیر و از حدود قرن چهاردهم میلادی به این بنا اطلاق شده‌است.

دربارهء کاربرد این اتاقک، دیدگاه‌ها و تفسیرهای متفاوتی ارائه شده‌است و نمی‌توان هیچ‌کدام از آن‌ها را به قطعیت پذیرفت؛ چنانکه برخی این برج را آتشگاه و آتشکده می‌دانند و معتقدند که این بنا، مکان روشن کردن آتش مقدس و محلی برای عبادت بوده‌است اما عده‌ای دیگر با ردّ آتشگاه بودن آن، این بنا را به دلیل شباهتش به آرامگاه کورش بزرگ و برخی از آرامگاه‌های لیکیه و کاریا، آرامگاه یکی از شاهان یا بزرگان هخامنشی می‌دانند و برخی دیگر از ایران‌شناسان این اتاقک سنگی را بنایی جهت نگهداری اسناد و کتاب‌های مقدس دانسته‌اند اما اتاقک کوچک کعبهء زرتشت برای نگاهداری کتابهای دینی‏ و اسناد شاهی بسیار کوچک است. البته نظریات دیگری همچون معبدی برای ایزد آناهیتا و یا تقویم آفتابی هم ذکر شده‌است که کمتر مورد توجه هستند.

بر بدنهء شمالی، جنوبی و خاوری این برج، سه کتیبه به سه زبان پهلوی ساسانی، پهلوی اشکانی و یونانی در دورهء ساسانیان نوشته شده‌است که یکی به شاپور اول ساسانی و دیگری به موبد کرتیر تعلق دارند و چنانکه والتر هنینگ گفته‌است، «این کتیبه‌ها مهم‌ترین سند تاریخی از دورهء ساسانی می‌باشند. ساختمان کعبهء زرتشت از نظر تناسب اندازه‌ها، خطوط و زیبایی خارجی، بنای زیبایی است که از نظر اصول معماری نمی‌تواند مورد ایراد قرار گیرد.

این بنا امروزه بخشی از محوطهء نقش رستم است و در اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران قرار دارد که از طریق جادهء شیراز به اصفهان قابل دسترسی است و دسترسی محلی آن از طریق جادهء قدیمی حاجی‌آباد-زنگی‌آباد و جادهء تخت جمشید-نقش رستم امکان‌پذیر است.

افکار نیوز

ایسنا