شکارچی با حوصله

پول بهترین طعمه شیطان

بحث ما راجع به تربیت، یعنی روش رفتاری و گفتاری دادن به غیربود. انسان معمولا در چهار محیط روش می گیرد؛ اول محیط خانوادگی، بعدهم محیط آموزشی تحصیلی، سوم محیط رفاقتی و چهارم محیط شغلی.

بحث ما در جلسه گذشته، درباره محیط چهارم یعنی «محیط شغلی» بود. در محیط شغلی، روش گرفتن انسان در سه رابطه مطرح است؛ اول، نسبت به نفس شغل است که خود شغل فی نفسه، روی انسان اثرگذار است و ممکن است اثر تخریبی یا سازندگی داشته باشد. دوم، محیطی است که انسان در آن، اشتغال به امور معیشتی دنیایی اش دارد و سوم، روابط انسان نسبت به مراجعین شغلی است.

بحث ما در مورد رابطه دوم بود. ما نفس شغل و اثرگذاری آن را بحث کردیم و گفتیم که به طور کلی شغل ها دوگونه هستند: شغل هایی که در ابعاد گوناگون انسانی و معنوی، بر روی انسان نقش سازندگی دارند و شغل هایی که نقش تخریبی دارند. مسئله نفس محیط را هم در جلسه گذشته مطرح کردم و به روایات متعددی اشاره کردم که یک بحث کلی بود و ما همه مطالب را از روایات استفاده کردیم.

بازار، محل فراموشی و غفلت

آن بحث کلی این است که محیط و فضایی که انسان در آن است، روی انسان موثر است. اگر در نظرتان باشد، آخر جلسه روایتی از پیغمبراکرم نقل کردم که حضرت فرمودند: «السوق دار سهو و غفله»؛ بازار، محل فراموشی و لغزش است. حضرت تعبیر به «سوق» فرمودند که مراد همان فضای محل کسب است، فضایی که انسان در همان فضا قرار می گیرد و به سوی مادیت می رود.

ما این مطلب را به طور کلی داریم و من، همانند نفس شغل که دو گونه بود، فضای شغل انسان را هم به دو گونه سازنده و مخرب تقسیم می کنم. ممکن است که خود شغل خوب باشد، اما فضا، فضای مسمومی باشد و یا بالعکس. به تعبیر ساده تر، بحث ما جو غالب و فضای حاکم بر محیطی است که انسان در آن مشغول به کار است.

فرصت طلبی شیطان

اگر این جو و این فضا، فضای مادیت باشد، از نظر طبیعی این طور است که آن عوامل درونی انسان که با امور دنیوی و مادی مرتبط است، زنده می شوند. این، در درون ما وجود دارد و هیچ شبهه ای نیست. به طورکلی، هواهای نفسانی، وهمی، شیطنت و همه اینها در ما وجود دارد. اگر فضای حاکم، فضای مادی باشد، هواهای نفسانی درون من را زنده می کند و این را بدانید که شیطان، چه درونی و چه بیرونی، فرصت طلب است. در روایت داریم که شیطان فرصت طلب است. این فرصت طلبی در هر فضایی برای انسان کاربرد ندارد. اگر فضا با اهداف شیطانی، مساعد باشد، این فرصت طلبی خوب کاربرد دارد. اما اگر مساعد نباشد، آنجا شیطان به زحمت می افتد.

روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است که حضرت فرمودند: «ان الشیطان یدیر ابن آدم فی کل شیء» در بعض روایات به جای «یدیر»، «یدبر» هم دارد. آنهایی که اهلش هستند، به اصول کافی مراجعه کنند. آنجا هم «یدیر» دارد و هم «یدبر». «فاذا أعیاه جثم له عند المال فأخذ برقبته». (کافی/2/315) شیطان در هر چیزی دور انسان می چرخد تا او را به دام اندازد و هنگامی که خوب خسته اش کرد، او را به سینه روی زمین می خواباند و گردنش را می گیرد.

شیطان، شکارچی باحوصله

اگر متن روایت، «یدیر» باشد، یعنی شیطان، انسان را دور می زند و دنبال فرصت برای شکار است. فرض کنید صیادی، می خواهد شکاری را صید کند، دنبال فرصت می گردد تا درنهایت، صید خود را به دام بیندازد. شیطان این قدر دور انسان می گردد تا خسته اش کند.

در پرنده ها این مطلب، خیلی روشن است. شکارچی به دنبال صید که می رود، بالا می رود، پایین می رود، این طرف می رود، آن طرف می رود، شکار را رها نمی کند. وقتی که خسته اش کرد، آنجا است که او را می گیرد و با سینه به زمین می کوبد. در قرآن هم دارد که «فأصبحوا فی دارهم جاثمین». (اعراف/ 78) یعنی اینها در خانه هاشان صبح کردند درحالی که سینه هایشان بر روی زمین بود.

این فرصتی که شیطان به دست می آورد، چه وقتی است؟ حضرت فرمودند: «فاذا أعیاه» یعنی وقتی که خسته اش کرد، «جثم له عند المال» او را به سینه روی زمین می خواباند. وقتی بحث پول و مال است، بهترین فرصت است. در این زمان «فأخذ برقبته» از پشت، گردنش را می گیرد و دیگر او نمی تواند تکان بخورد، همان جا شکارش می کند.

در فضا و محیطی که جو آن مادیت است، در فضایی که تو برای کسب معیشت رفتی و می خواهی کار کنی و زندگی ات را بگذرانی، چون بحث مال مطرح است، بهترین فرصت برای شیطان است. محیط شغلی بهترین محیط است برای این که تو صید شیطان باشی. شیطان اینجا صیدت می کند. هر جا نتوانست تو را از پا دربیاورد، اینجا تو را از پا درمی آورد. لذا جو حاکم بر محیط که جو مادیت است، خود به خود زمینه ساز است برای این که انسان اسیر شیطان شود.

پس آیا بگوییم حالا که این طور است، نمی رویم کار کنیم؟ نخیر؛ سنگر را که نباید خالی کنی، باید بایستی. اصلاً دینداری کار مشکلی است. دینداری خیلی کار مشکلی است، ظاهرسازی کار آسانی است اما دینداری کار مشکلی است.

منبع: پایگاه اندیشه

تهیه و تنظیم : محمد حسین امین ، گروه حوزه علمیه تبیان