راه درمان ناهمگونی چشم كودك

استرابیسم یا انحراف چشم، مشکلی چشمی است که در آن، چشم‌ها وضع ناهمگونی نسبت به یکدیگر داشته و نگاه آن‌ها به جهات مختلف است.

این ناهمگونی ممکن است واضح بوده یا آن که فقط بعضی اوقات به دلیل کم خوابی، خستگی و گرسنگی ایجاد شود. به بیان دیگر، وقتی هم‌راستایی دو چشم در جهت یک هدف به هم بخورد، انحراف چشم به وجود می‌آید.

البته در بسیاری موارد، استرابیسم جنبه ژنتیکی یا ارثی دارد، اما در موارد دیگر به نقص‌های مادرزادی ساختمان چشم، عصب بینایی و شبکیه باز می‌گردد؛ ولی نکته بسیار مهم در همه این موارد درمان زود هنگام انحراف چشم برای بازگرداندن دید دو چشمی (دید سه‌بعدی که از طریق آن شخص قادر به دیدن عمق تصاویر اطراف خود است) به کودک است.

انحراف چشم در کودکانی که زمینه ژنتیکی این بیماری را دارند، چهار تا پنج برابر بیشتر از دیگر کودکان دیده می‌شود؛ اما نکته مهم در درمان این بیماری تشخیص زود هنگام آن است، چرا که استرابیسم اگر زودهنگام تشخیص و درمان نشود، نه تنها در کودکان به تنبلی چشم منجر می‌شود؛ بلکه به تدریج امکان بازیابی دید دوچشمی در کودک را غیرممکن می‌کند.

چرا چشم‌ها منحرف می‌شود؟

بیماری انحراف چشم یا استرابیسم به دلایل مختلفی به وجود می‌آید که بیشترین دلیل آن مادرزادی بوده و در سنین کودکی دیده می‌شود؛ اما این مسئله به آن مفهوم نیست که چشم پدر یا مادر کودک باید حتماً انحراف داشته باشد، بلکه ژن این بیماری ممکن است از نسل‌های قبل‌تر نیز به کودک منتقل شود.

بیماری‌های مغزی، ضربه و تصادف نیز می‌تواند به انحراف چشم منجر شود، البته نقص مادرزادی ساختمان چشم، عصب بینایی، ضایعات شبکیه و آب مروارید مادرزادی نیز می‌تواند منجر به کاهش شدید بینایی و در ادامه، انحراف چشم کودک شود. با این حال، شیوع انحراف چشم در جوامع مختلف 5 تا 11 درصد افراد جامعه را درگیر می‌کند.

انحراف چشم بین سه ماهگی تا پنج سالگی بروز پیدا می‌کند، اما شایع‌ترین سن بروز آن بین دو تا سه سالگی است که می‌تواند دائمی یا گهگاه دیده شود، اما در هر صورت تشخیص و درمان سریع آن مانع از بروز تنبلی چشم در کودکان و مهم‌تر از آن از دست رفتن امکان بازیابی دید دو چشمی (دید عمقی) از سوی کودک می‌شود.

نکته مهم در درمان این بیماری تشخیص زود هنگام آن است، چرا که استرابیسم اگر زودهنگام تشخیص و درمان نشود، نه تنها در کودکان به تنبلی چشم منجر می‌شود؛ بلکه به تدریج امکان بازیابی دید دوچشمی در کودک را غیرممکن می‌کند.

اول اصلاح بینایی و انحراف با عینک سپس جراحی

بنا بر تاکید متخصصان چشم، نوع درمان در استرابیسم مادرزادی با استرابیسم اکتسابی متفاوت است. انحراف چشم می‌تواند به سمت داخل، خارج یا عمودی باشد که این موارد هم در درمان موثر است. همچنین در مواردی انحراف چشم ممکن است بلافاصله بعد از تولد مشاهده شود، اما معمولاً در سن بالاتر از دو سالگی ایجاد می‌شود که بیشتر به دلیل عیوب انکساری است، کودکانی که دوربین هستند بیشتر در معرض استرابیسم قرار دارند که با اصلاح عیوب انکساری از طریق عینک انحراف شان درمان می‌شود.

مهم‌ترین اقدام درمانی در انحراف چشم، فراهم آوردن شرایط دید دو چشمی برای کودک است؛ چرا که با تأخیر در درمان، انحراف و بزرگ شدن کودک، قابلیت بازیابی دید دوچشمی توسط مغز کمتر می‌شود.

اگر کودک قابلیت دید عمقی یا سه‌بعدی را از دست بدهد در آینده با محدودیت‌های اجتماعی و شغلی مواجه خواهد شد؛ یعنی قادر به انجام مشاغلی مانند رانندگی، خلبانی و پزشکی نخواهد بود. البته نداشتن دید عمقی همیشه با انحراف چشم همراه نیست، بلکه تنبلی چشم نیز می‌تواند مانع از وجود دید سه‌بعدی در کودک شود. درمان تنبلی چشم، چه همراه با انحراف باشد، چه نباشد، طول درمان بیشتری می‌طلبد. حال اگر درمان‌های طبی انجام شود؛ اما انحراف باقی بماند از جراحی استفاده می‌شود.

دقت به چشمان کودک از 6 ماهگی

بسیاری از متخصصان چشم معتقدند اگر انحراف چشم بین شش تا 9 ماهگی مشاهده شود، می‌تواند تحت عمل جراحی قرار گیرد چون مغز به چشم صاف عادت می‌کند و می‌تواند دید سه‌بعدی را احیا کند.

تمرکز دید کودک از حدود شش ماهگی کامل می‌شود، پس توصیه می‌شود کودکانی که از نظر بینایی در سلامت نیز به سر می‌برند، طی 6 ماهگی تا یک سالگی تحت معاینه چشم قرار گیرند و معاینه‌های بعدی شان نیز بین سه تا سه‌ونیم سالگی و همین طور پیش از ورود به دبستان صورت بگیرد. بی‌شک هر زمان که والدین متوجه انحراف چشم کودک خود شوند باید برای درمان آن و در نقطه شروع به رفع عیوب انکساری چشم‌ها از طریق عینک یا بستن چشم اقدام کنند.

برخی انواع انحراف چشم در کودک با آموزش روش‌های حرکتی چشم به والدین و کودک و فراهم شدن امکان کنترل انحراف چشم برای کودک قابل درمان است. البته درمان انحراف چشم، ‌بسته به نوع، میزان و سن کودک متفاوت است و والدین نباید انتظار درمان‌های مشترک و کوتاه مدت را برای فرزندان شان داشته باشند. نکته مهم در مورد جراحی انحراف چشم آن است که نتایج این نوع عمل جراحی هیچ‌گاه صد درصد قابل پیش‌بینی نیست و در هر جراحی احتمال تکرار عمل برای رسیدن به اصلاح کامل‌تر وجود دارد. والدین نباید فراموش کنند که امکان مشاهده انحراف کاذب در کودکان که پل بینی‌شان پهن‌تر است، وجود دارد؛ اما هیچ نگرانی از بابت این نوع انحراف‌ها که به سادگی توسط متخصص قابل تشخیص است، وجود ندارد.

جام جم

دکتر رضا عرفانیان - متخصص چشم