با تجربه ترین معلم دنیا

قرآن مجید پس از آنكه داستان مفصل و مشروح حضرت یوسف و پدر و برادرانش را بیان مى كند و یک جمله هم راجع به تكذیب انبیا از زبان مردم آن روزگار نقل مى كند، به این جمله ى مباركه مى رسد:

یوسف:111: «در سرگذشت اینان بر خردمندان، عبرت و پند است.»

و نیز در سوره حج، اقوام و ملكى را كه پیغمبران خویش را تكذیب نمودند و در میان خود ستم كردند و هلاك شدند، ذكر مى كند و سپس مى فرماید:

حج 46: چرا در این سرزمین سیر نمى كنند تا دلهاى فهمیده و گوشهاى شنوا پیدا كنند.

على علیه السلام در خطبه مفصل قاصعه مى فرماید:

خطبه 234: و احذروا ما نزل بالامم قبلكم من المثلات بسوء الافعال و ذمیم الاعمال فتذكروا فى الخیر و الشر احوالهم و احذروا ان تكونوا امثالهم فاذا تفكرتم فى تفاوت حالیهم فالزموا كل امر لزمت العزه به حالهم و زاحت الاعداء له عنهم و مدت العافیه فیه بهم و انقادت النعمه له معهم و وصلت الكرامه علیه حبلهم من الاجتناب للفرقه و اللزوم للالفه و التحاض علیها و النواصى بها و اجتنبوا كل امر كسر فقرتهم و او هن متهم من تضاغن القلوب و تشاحن الصدور و تدائر النفوس و تخاذل الایدى...

بترسید از عذابها و سختى هایى كه در اثر زشتكاریها و بدكرداریها به امتهاى پیش از شما رسید و پیش آمدهاى آنان را در نیكى و بدى یاد آورید و بر حذر باشید از اینكه مانند آنان باشید و هر گاه در تفاوت دو حالت نیك و بد ایشان اندیشه كردید، اختیار كنید هر كارى را كه ایشان به سبب آن ارجمند گشتند و دشمنانشان دور گشت و تندرست ماندند و نعمت و آسایش بدست آوردند و بزرگوارى ریسمان ایشان را متصل كرد، مانند دورى نمودن از اختلاف و چسبیدن به الفت و ترغیب و سفارش درباره ى آن. دورى كنید از هر كارى كه كمر پیشینیان را شكست و قدرتشان را سست نمود مانند دل به كینه ى یكدیگر بستن و سینه را از دشمنى هم پر كردن و پشت كردن و پشت به یكدیگر نمودن و یارى نكردن دستها یكدیگر را.

همچنین در نامه یى به حارث همدانى مى نویسد:

نامه 69: و صدق بما سلف من الحق و اعتبر بما مضى من الدنیا ما بقى منها فان بعضها یشبه بعضا و اخرها لا حق باولها.

از گذشته آنچه حق بوده است، تصدیق كن و از گذشته ى دنیا براى باقیمانده ى آن، عبرت گیر زیرا بعضى از آن مانند بعضى دیگر است و آخرش پیوسته به اولش مى باشد.

على "علیه السلام" در نامه یى به پسرش امام حسن "علیه السلام" مى نویسد:

نامه 31: و اعرض علیه اخبار الماضین و ذكره بما اصاب من كان قبلك من الاولین و سر فى دیارهم و اثارهم فانظر فیما فعلوا و عما انتقلوا...

سرگذشت پیشینیان را بر دلت عرضه كن و آنچه به آنها رسیده است، به یادش آور و در منازل و آثارش كه از آنها باقى مانده، سیر كن، پس ببین چه كردند و از چگونه منازلى انتقال یافتند؟

در قسمت دیگر این نامه ى شریف، مى فرماید: اى بنى، انى- و ان لم اكن عمرت عمر من كان قبلى- فقد نظرت به اعمالهم و بكرت فى اخبارهم و سرت فى اثارهم حتى عدت كاحدهم بل كانى بما انتهى الى من امورهم قد عمرت مع اولهم الى اخرهم فعرفت صفو ذلك من كدره و نفعه من ضرره.

پسركم! اگر چه من مانند پیشینیان عمر دراز نكردم ولى در كردار ایشان نگریستم و در سرگذشت آنها فكر نمودم و در آثارى كه از آنها باقى مانده است، سیر كردم، چنانكه مانند یكى از آنها شدم بلكه به سبب آنچه از كارهاى آنها به من رسیده است، چنان شدم كه گویى از اول تا آخر با ایشان زندگى كردم و در نتیجه كارهاى خوب و پاكیزه ى آنها را از كردار زشت و تیره ى ایشان تمیز دادم و سودش را از زیانش شناختم.

در قسمت آخر این رساله مى فرماید:

استدل على مالم یكن ما قد كان فان الامور اشباه و لا تكونن ممن لا تنفعه العظه الا اذا بالغت فى ایلامه، فان العاقل یتعظ بالادب و البهائم لا تتعظ الا بالضرب.

از آنچه كه مى بینى و اتفاق افتاده است، به آنچه كه ندیده یى پى ببر و استدلال كن زیرا امور دنیا مانند یكدیگر است، و از كسانى مباش كه موعظه و اندرز سودشان ندهد مگر اینكه آنها را زیاد بیازارى، همانا خردمند، با ادب پند مى آموزد و چهارپایان جز با كتك پند نمى گیرند.

منبع :  رابطه نهج البلاغه با قرآن سید جواد مصطفوى