سهمیه‌بندی بنزین، قاچاق سوخت را کاهش داد؟

ایران کشوری است که به‌عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت در جهان شناخته می‌شود اما این موضوع کافی نبود تا با مشکل کمبود بنزین مواجه نباشد و سالیانه مبالغ کلانی جهت واردات بنزین هزینه نکند. البته این موضوع از اوایل دهه 80 شکلی جدی‌تر به خود گرفت و اینگونه بود که بنزین تولیدی پالایشگاه‌های داخلی کفاف مصرف رو به افزایش کشور را نمی‌داد و ایران تبدیل به واردکننده بنزین شد. موضوع تا جایی پیش رفت که طی سال‌های اخیر بحث سهمیه‌بندی بنزین نیز پیش آمد و اجرایی شد.

سهمیه‌بندی از کجا کلید خورد؟

بحث بر سر سهمیه‌بندی بنزین که از همان ابتدای مطرح شدنش نیز بیم‌هایی را ایجاد کرد و همگان از همکاری نکردن با آن نگران بودند، اولین بار به صورت جدی در سال 1383 مطرح شد و قرار بر این بود که در صورت افزایش مصرف و تمام شدن منابع ملی، سهمیه‌بندی از سال 1384 شروع شود، اما این کار صورت نگرفت چراکه مسوولان وقت بیم‌هایی را از اجرای آن داشتند از این رو دولت نهم در تبصره 13 قانون بودجه سال 86 با صراحت اعلام کرد که در نیمه نخست همان سال سهمیه‌بندی را آغاز می‌کند. علاوه بر این، براساس برنامه پنج ساله توسعه دولت موظف شد که سهمیه‌بندی را اجرا کند.

با تشکیل دولت نهم، رییس جمهوری اتخاذ راه‌حل‌های غیر قیمتی برای مهار مصرف بنزین را که نظر مجلس هم بود، پذیرفت و در نتیجه، گسترش و به‌سازی حمل و نقل عمومی و گازسوز کردن خودروها با اجرای تبصره 13 آغاز شد. البته با اتخاذ این تصمیم روشن است به تدریج واردات 5/5 میلیارد دلاری بنزین محدود و سپس قطع شود.

البته با آغاز کار و پیشرفت آن، مشخص شد که نگرانی‌ها درباره اجرای طرح و تبعاتی که می‌توانست داشته باشد، بی مورد بوده است و کار تولید و توزیع 10 میلیون کارت هوشمند به خوبی پیش رفت و مردم نیز به خوبی با آن همراهی کردند.

سهمیه‌بندی، قاچاق سوخت را کاهش داد؟

با توزیع سراسری بنزین بوسیله کارت هوشمند سوخت و اجرای سهمیه بندی با این ابزار، منافع برخی افراد با خطر مواجه شد. ابتدا گروهی که این روزها هم نامشان را زیاد می‌شنویم «قاچاقچیان عمده سوخت»، کسانی که بنزین بسیار ارزان را از مسیر توزیع رسمی منحرف و به سمت بازارهای خارج مرزها هدایت می‌کردند. قاچاقی که بسیاری معتقدند از قاچاق موادمخدر پرسودتر است بنابراین گرایش به ارتکاب آن نیز بیشتر است. البته بسیاری هم مدتی بعد از سهمیه‌بندی و صدور کارت سوخت عنوان کردند راه نامشروع پول درآوردن این عده، عملا مسدود شده است چراکه با ادغام آمار کلیه پمپ بنزین‌های سراسر کشور، به تدریج آمار قطعی کلی بنزین تحویل داده شده به خودروها مشخص می شود و به همان ترتیب از این پس اگر بنزین از مخازن اصلی کشور از مسیر تحویل به پمپ بنزین‌ها و بعد صاحبان خودرو منحرف شود، به راحتی عاملان این نوع قاچاق کلان شناسایی می شوند.

ناگفته نماند که این روزها نیز برخی انتقاداتی را در زمینه قاچاق سوخت مطرح کردند و معتقدند که با توجه به اینکه امروز با فناوری کارت هوشمند عملاً می توان فهمید روزانه چقدر بنزین در خودروها وارد می شود و بر اساس این اطلاعات، مقادیر واقعی سوخت تولید داخل یا وارداتی در اختیار شرکت پالایش و پخش گذاشته می‌شود پس عملا می‌توان دست قاچاقچیان را کوتاه کرد و اگر امروز آماری از قاچاق سوخت اعلام می‌شود نشانه فرار از قانون در جاهایی را دارد.

نباید از نظر دور داشت که سهمیه بندی بنزین و سپس اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها باعث شده است که بخش بزرگی از قاچاق این حامل انرژی از مرز‌های مختلف شرقی و غربی متوقف شود. این قاچاق که به دلیل اختلاف قیمت شدید سوخت در ایران و همسایگان انجام می‌شد پس از اجرای هدفمندی به گازوئیل منتقل شد.

وزیر اقتصاد در این باره گفته است: "در مصرف گازوئیل نسبت به قبل از هدفمندی صرفه‌جویی خیلی مناسبی انجام شده، اما هنوز بخش عمده‌ای از قاچاق مربوط به گازوئیل است که از مرزها خارج می‌شود.

او تاکید کرده است که دولت ظاهرا منابع کشور را به صورت یارانه در حامل‌های انرژی پرداخت می‌کند، اما افراد معدودی این حامل‌ها را قاچاق می‌کنند. برای مقابله با قاچاق مجبور هستیم به وسیله نیروی انتظامی، سپاه و ارتش با قاچاقچیان مقابله کنیم و هر سال تعدادی شهید می‌شوند."

البته رئیس سابق ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز ـ دی ماه سال گذشته گفته بود: "حجم قاچاق مواد سوختی در مرزهای شمال غرب، سواحل جنوب و مرزهای شرقی در سالهای گذشته روزانه 10 میلیون لیتر برآورد شده که در حال حاضر این میزان به 3 میلیون لیتر کاهش یافته است."

این درحالی بود که بررسی‌های یک نهاد نظارتی نشان می‌دهد تنها در بخشی از مرز‌های جنوب شرقی کشور روزانه 6 میلیون لیتر سوخت به خارج از کشور قاچاق می‌شود. بر اساس بررسی‌های این نهاد ارزش این تجارت کثیف روزانه بالغ بر میلیاردها تومان بالغ می‌شود.

با وجود موفقیت اجرای قانون سهمیه بندی بنزین در کشور و همراهی مردم، باید نهادهای نظارتی با تشدید نظارتهایشان از پدیده قاچاق سوخت که عوایدی زیادی را برای عده‌ای دارد، جلوگیری کرده و این سرمایه ملی را مدیریت کنند.