تبیان، دستیار زندگی
برخی از خصوصیات و منش های انسانی نه تنها به شخص زیان می رساند، بلكه جامعه را نیز با خسارت های جبران ناپذیری مواجه می سازد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تنبل همیشه خوابه!


برخی از خصوصیات و منش های انسانی نه تنها به شخص زیان می رساند، بلكه جامعه را نیز با خسارت های جبران ناپذیری مواجه می سازد. از جمله این خصلت ها می توان به تنبلی اشاره كرد كه در آیات و روایات اسلامی از آن به عنوان یك رذیلت اخلاقی و نا هنجاری رفتاری یاد شده است.

تنبل همیشه خوابه!

چیستی تنبلی؟

در حقیقت تنبلی را نوعی سستی و عدم اهتمام به كار تعریف كرده اند. این كه كاری را اصولا شروع نمی كنید و یا آن را به وقت دیگری می گذارید و یا در نیمه های كار، آن را رها كرده و به سوی كار دیگری می روید، همه این ها نشانه هایی از وجود تنبلی در شخص است.

عواملی مانند عدم تمایل به قبول زحمت و یا ناراحتی، ترس از شكست، ترس از موفقیت، عزت نفس كم، ملالت، خجالت و موانع شناختی مانند اطلاعات ناكافی، مشخص نبودن اولویتها، تردید، ناتوانی در درك اقدام به جا و به موقع و شرایط محیطی مانند سردرگمی، سروصدا، فشار كاری بیش از اندازه و موانع جسمانی مانند خستگی و استرس و... به بروز تنبلی كمك می كند.

تنبلی از كجا شروع می شود؟

روان شناسان معتقدند تنبلی وقتی به وجود می آید كه امكان برنامه ریزی برای آینده وجود داشته باشد. آن چیزی كه باعث می شود به انجام كار ادامه دهیم، آینده نگری است. بعضی آدم ها آینده نگرترند. آنها بدون اینكه گرسنه یا تشنه باشند، با انگیزه زیادی كار می كنند. این آدم ها به بقیه می گویند تنبل. بعضی روزها ما برای رسیدن به اهداف بلند مدت مان، مجبور می شویم از لذت های ساده روزانه مان بگذریم؛ آن وقت است كه احساس می كنیم مورد ظلم واقع شده ایم چون ذهن ما به انگیزه های آنی پاسخ می دهد. خوابیدن، كار نكردن، نشستن و تماشای برنامه های تلویزیون برای ما خوشایندتر از كارهایی هستند كه قرار است چند ماه یا چند سال بعد نتیجه اش را ببینیم.

تنبلی آسیب نیست؛ در واقع یك حس عدم تمایل به مصرف انرژی وجود دارد. اما در دوره ای كه ما در آن زندگی می كنیم و لازم است كارایی مان بالا باشد، تنبلی باعث آسیب و ناراحتی می شود.

چرا از انجام كار طفره می رویم؟

طفره رفتن و از زیر كار در رفتن وقتی پیش می آید كه تصور كنیم كارها خیلی سخت و دشوار است؛ آن وقت است كه با خودمان می گوییم بهتر است این كار را فردا انجام دهیم. كارشناسان علوم رفتاری می گویند ما كارهایی را كه زودتر جواب می دهند ترجیح می دهیم. درس خواندن برای امتحانی كه ماه ها بعد قرار است برگزار شود، به اندازه بازی شطرنج برای ما لذت بخش نیست. ما نمی توانیم درباره آینده باز خورد آنی داشته باشیم چون ممكن است اطمینان مان را نسبت به توانایی انجام كار از دست بدهیم، احساس كنیم تلاش برای رسیدن به اهداف بلندمدت كاری سخت و غیرقابل تحمل است و بعد هم فكر كنیم بد نیست زندگی عادی مان را ادامه دهیم. در واقع همین تمایل ما به سكون، باعث می شود تصور كنیم این كار، كار سخت و دشواری است و نمی توانیم از عهده آن بر بیاییم.

در حقیقت تنبل كسی است كه از مسئولیت های واقعی و نقش های اجتماعی و فردی خود می گریزد و می كوشد تا با دوری از كار كردن، لذت های زودگذر را به دست آورد

دانش آموزی كه درس نمی خواند و به فوتبال و بازی با رایانه و یا اموری از این دست علاقه نشان می دهد، در حقیقت تصویر روشنی از هدف و فلسفه زندگی و یا دست كم دانش آموزی ندارد؛ زیرا به نظر وی اهدافی چون دكتر و مهندس شدن اهداف واهی و خیال پردازانه است كه نمی تواند جایگزین لذت های آنی او شود.

بنابراین اگر ریشه تنبلی را بخواهیم از لحاظ روان شناسی بررسی كنیم به این نكته می رسیم كه تصویر ذهنی درست برای كاری كه به شخص محول شده وجود ندارد و او به سبب همین نمی تواند آن را هدف خویش قرار دهد و انگیزه حركتی وی را برانگیزد.

بنابراین می بایست برای هر كاری، تصویر ذهنی با اهداف و كاركردها و كمالات آن وجود داشته باشد تا انگیزه ها و اراده و اشتیاق و عزم جدی برای انجام كار نیز پدید آید.

فقدان اراده، علت تنبلی ها

برای تنبلی علل و عوامل مختلفی در روان شناسی مطرح شده است كه یكی از آن ها عدم وجود اراده و عزم جدی برای انجام كاری است. علل و عوامل بی ارادگی و عزم جدی را می بایست در امور زیر جست وجو كرد.

كمال گرایی: كمال گرایی موجب میشود كه كاری را بدون عیب و نقص انجام دهیم، لذا با مشاهده كوچكترین نقطه ضعفی، از كارمان دست كشیده آنرا رها میكنیم و به حساب بی ارادگی می گذاریم.

هیجان مداری به جای عقل مداری: بیشتر افراد عادت دارند در لحظات برانگیختگی هیجانی و عاطفی مثل خشم، ترس، شهوت، اضطراب، غم، شادی و... تصمیم های افراطی بگیرند. لذا با پایان یافتن آن هیجان زودگذر، انرژی لازم برای ادامه كار نیز از بین می رود و فرد از ادامه كار باز می ماند. در عوض اگر فرد، تصمیم گیری خود را به وقت مناسبی موكول كند كه باتوجه و تمركز و بصورت مستدل و همه جانبه تصمیمی را اتخاذ كند، آنگاه باتوجه به نقاط ضعف و قوت تصمیم خود برنامه ای عملی را، در جهت رسیدن به آن اهداف پیش بینی می كند و این به ثبات عمل وی كمك خواهد كرد.

تنبل همیشه خوابه!

تاثیرپذیری از مشوق های بیرونی و ضعف انگیزه (درونی):شاید تجربه كرده باشید كه تحت تاثیر یك سخنران حرفه ای یا یك كتاب به انجام كاری برانگیخته شده اید. ولی پس از مدتی همه را كنار گذاشته اید و خود را بی اراده خوانده اید. در حالیكه مشوق های بیرونی وقتی میتوانند تاثیر پایدار بر فرد بگذارند كه فرد، انگیزه لازم و كافی را جهت انجام كاری داشته باشد. همچنین سایر شرایط فراهم باشد.

به عنوان مثال شاید فردی را دیده باشید كه برای یكساعت مطالعه هزار بهانه می گیرد و خوابش می برد، همین فرد در همان زمان در یك پارتی شبانه حاضر میشود و گاهی تا صبح بیدار میماند. این به خاطر آن است كه فرد انگیزه های آنی لذت طلب خود را سیراب می كند. در حالیكه انگیزه های دیگر وی دور از دسترس و نسیه میباشند.

خلاصه این كه: قبل از اقدام به یك فعالیت، باید از انگیزه واقعی خودآگاه باشیم و ببینیم منظور ما از آن فعالیت، كسب چه هدف و به چه منظوری است.

رعایت نكردن علل زیر بنائی اراده: برای بوجود آمدن اراده، نیاز به علل زیربنائی آن است، چون كه اراده معلول است نه علت. اگر اراده تان سست و شكست پذیر است و از آن در رنجید پس به دنبال علل آن مثل عدم انگیزه، بی برنامگی، اعتیاد راحتی و سایر علل باشید.

تنبلی، عامل فقر

همان گونه كه كار و تلاش عاملی اصلی دارایی و ثروت در همه زمینه های كمالی، مادی و معنوی و دنیوی و اخروی است، تنبلی عامل اصلی فقر و نداری در همه این عرصه ها و حوزه هاست. كسی كه تلاش می كند، به مقامات كمالی می رسد و از نواقص وجودی و عیوب رهایی می یابد. در زندگی با تلاش و كوشش به ثروت و دارایی می رسد و در دنیا علم و دانش كسب می كند و راه های بهره گیری از هر چیز و وسیله ای را می آموزد و از آن برای امنیت و آسایش خویش سود می برد.

امیرمۆمنان علی(ع) می فرماید: هنگامی كه موجودات جفت شدند تنبلی با ناتوانی با هم جفت و زوج شدند كه فرزند آن ها فقر است. (كافی، ج5، ص 86)

فقدان ایمان كامل موجب می شود تا شخص نسبت به تكالیف سخت و دشوار واكنش مثبتی نشان ندهد و با برخورد سرد خود، آن را به كناری نهد؛ زیرا كسانی كه به خدا و آخرت ایمان دارند، می كوشند تا به آموزه های دستوری خدا و قرآن و پیامبران عمل كنند. شك و تردید در خدا و یا آخرت موجب می شود تا تكاهل و تسامح و تنبلی را پیشه خود قرار دهد و با جان و مال به دفاع از دین خدا و آموزه های آن نپردازد.(توبه آیه 54 و 64)

راه رهایی از تنبلی

با نگاهی به آیات قرآنی می توان دریافت كه ریشه تنبلی عدم درك درست از شرایط و وضعیت و موقعیت فرد است. این مسئله اختصاص به حوزه دین ندارد و هر كسی كه درباره مسئله و یا موضوعی دچار تنبلی شود و اقدام به كار و عملی نمی كند و در گوشه ای می خزد، او در حقیقت شرایط و وضعیت خود را درك نكرده است. دانش آموزی كه فایده درسی را درك نكرده است نسبت به آن واكنش درستی نشان نمی دهد و حاضر نیست تا آن را بیاموزد و این گونه نسبت به آن و یا همه دروس تنبلی می كند. بنابراین ایجاد انگیزه و تغییر در نگرش دانش آموز می تواند وی را نسبت به موقعیت خود و موضوع آگاه سازد. قرآن مسئله را به سمت و سوی ایمان می كشد و به این نكته اشاره می كند كه ریشه و خاستگاه تنبلی را می بایست در تحلیل نادرست بینشی و نگرشی فرد دانست.

بنابراین تغییر نگرش و بینش می تواند موجب شود تا شخص از تنبلی رهایی یابد و به آدمی سخت كوش و پرتلاش تبدیل گردد

والدین و اولیا و مربیان نوجوانان نیز می بایست به مسئله تغییر نگرش آنان توجه داشته باشند و با ایجاد علاقه و انگیزه آنان را به سوی تلاش و كوشش سوق دهند. می توان به جای سركوفت و هشدار و تهدید، با تغییر نگرش و با ابزار درونی و مهار باطنی، شخص را به موضوع علاقه مند كرد تا انگیزه درونی، وی را وادار به تلاش نماید.

مسئله دیگری كه قرآن به آن توجه می دهد مسئله رفاه طلبی است. دنیا زدگی و رفاه زیاد شخص را تنبل می كند. بسیاری از خانواده ها درباره كودكان دچار اشتباهی فاحش می شوند و آنان را در رفاه زیاد پرورش می دهند كه موجبات تنبلی را فراهم می آورد و نوجوانان را از تلاش بازمی دارد.

فرآوری: نوریه نوچمنی

بخش خانواده ایرانی تبیان


منبع:کتاب قرآن و روانشناسی. ترجمه عباس عرب

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.