هفت تپه، یادگار تمدن ایلام

تمدن ایلام

ایلامیان یا عیلامی‌ها مجموعه اقوامی بودند که از هزاره چهارم تا هزاره نخست پیش از میلاد، بر بخش بزرگی از مناطق جنوب غربی ایران فرمانروایی داشتند. بر اساس تقسیمات جغرافیایی امروز، ایلام باستان سرزمین‌های خوزستان، فارس، ایلام و بخش‌هایی از استان‌های بوشهر، استان کرمان، لرستانو کردستان را شامل می شد.

ایشان نه آریایی بودند و نه سامی و زبان ایلامی زبانی تکخانواده است. بعنی خویشاوندی آن با هیچ خانواده زبانی در جهان اثبات نشده است. ولی برخی از دانشمندان زبان آنها را با زبان دراویدیان هند هم‌خانواده میدانند.

پادشاهی ایلام در اوج برتری‌اش، بر بخش‌هایی از میانرودان (بین النهرین) سیادت داشته و حتی تمامی پهنه سرزمین ایران آن روزی را هم شامل نمیشده است. پادشاهی ایلام اتحادی از ایلات و طوایف منطقه را شامل میشد، اما چنین اتحادی لزوما" به معنی امپراتوری نبوده. هرگاه ایلامیها قدرت یافته‌اند، نقشی در سیاست میانرودان ایفا نموده‌اند و حتی بر بخش‌هایی از آن سرزمین، اگر چه کوتاه مدت، فرمان راندند.

پروفسور گیرشمن عقیده دارد که محل کنونی مسجد سلیمان قدیم‌ترین پایتخت پادشاهی هخامنشی بوده است. پیش از کورش بزرگ شش پادشاه از خاندان هخامنشی در ایلام حکومت کرده‌اند.

تمدن ایلامیان از راه دریایی و بلوچستان با تمدن پیرامون رود سند هند و از راه شوش با تمدن سومر مربوط می‌شده است.

به قدرت رسیدن حکومت ایلامیان و قدرت یافتن سلسله عیلامی پادشاهی اوان در شمال دشت خوزستان مهم ترین رویداد سیاسی ایران در هزاره سوم پ. م. است. تا پیش از ورود مادها و پارسها حدود یک هزار سال تاریخ سرزمین ایران منحصر به تاریخ سیاسی ایلام است.

تمدن ایلام به دست آشور بانیپال ، پادشاه قدرتمند آشور منقرض شد. دیرینه ایلام، پس از هزاران سال مقاومت در برابر اقوام نیرومندی‌ چون سومریها، اَکَدی ها، بابلی‌ها و آشوری‌ها از دشمن خود آشور شکست خورد و از صفحه روزگار محو گردید.

از مهمترین مراکز تمدن عیلام می توان به شوش، سرپل ذهاب، انشان، چغازنبیل و هفت تپه اشاره کرد.

هفت تپه

پایگاه حفاظت و مرمت چغازنبیل و هفت‌تپه در سال 1998 میلادی (1377 خورشیدی) برای جلوگیری از تخریب هر چه بیشتر این شهر کهن طی توافق به عمل آمده بین سازمان میراث فرهنگی ایران، یونسکو، بنیاد اعتباری ژاپن و همکاری موسسه کراتر فرانسه (موسسه بین‌المللی حفاظت از بناهای خشتی) طرح مطالعاتی حفاظت و مرمت محوطه تاریخی چغازنبیل را در زمینه‌های مختلف علمی آغاز کرد.

محوطه باستانی هفت تپه حدود 15 کیلومتری جنوب شرقی شهر شوش واقع شده و همان طور که از نام آن پیدا است از تپه‌های متعددی تشکیل شده ‌است. گستردگی این محوطه باستانی به مراتب باعث جلب توجه کاوشگران مختلف قرار گرفته‌ است. اولین عملیات حفاری به سرپرستی دکتر عزت‌الله نگهبان در سال 1344 در این محل آغاز گردید که تا سال 1357 ادامه یافت. بررسی‌های سطح الارضی که قبلاً مَک آدامز (Robert McC Adams) در این ناحیه انجام داده بود گویای این مساله بودند که این محوطه گسترده باستانی فقط در دوره محدودی مسکونی بوده‌ است.

کاوش‌های باستان‌شناسی هفت تپه از نظر کشف متون کتیبه‌دار یکی از حفاری‌های نادری است که در کشور ما انجام شده، حفاری‌های هفت تپه تاکنون چند کتیبه سنگی بزرگ متجاوز از هزاران گل نوشته را به خط میخی و زبان اکدی عرضه نموده است.

مهرهای مکشوفه از هفت تپه به صورت مسطح یا استوانه‌ای و از مواد مختلفی چون سنگ و گل پخته و بدل چینی ساخته شده‌اند. اثر مهرها دارای نقوش مختلف و با صحنه‌هایی همچون پیش کشی هدایا به خدایان و نیایش و غیره بوده و بیشتر بر روی پوشش گلی زده می‌شدند که برای مسدود کردن دهانه محفظ‌ها یا تنگ‌های سفالی به کار می‌رفته است.

این ظروف به صورت ساده و یا منقوش و در اشکال مختلفی همچون کوزه‌های کف گرد و نوک تیز، ساغرهای پایه دکمه‌ای، خمره‌هایی با کف مسطح و کاسه‌های کوچک و بزرگ و غیره دیده می‌شوند. ظروف ساده عمدتا نخودی رنگ بوده و سفال‌های منقوش با نقش‌های ساده هندسی به رنگ‌های قهوه‌ای روشن و تیره تزیین شده‌اند.

پیکرک‌هایی که در این منطقه کشف شدند به دو دسته انسانی و حیوانی تقسیم می‌شوند. پیکرهای انسانی خود شامل انواع مختلفی است که عبارتند از پیکرهای مرد و زن و و نوازندگان. این پیکرها غالبا به روش قالب‌گیری ساخته شده و سپس در کوره پخته شده‌اند. پیکرک‌های حیوانی بیشتر به شکل گاو کوهاندار است که به صورت مسبک با کوهان‌های بزرگ ساخته شده است. این اشیا عمدتا مفرغی بوده که خنجرها، تبرها، پیکان‌ها، اسکنه‌ها، مغارها، درفش‌ها، سوزن‌ها، دکمه‌ها، سرنیزه‌ها، قلاب‌ها، میخ‌ها و غیره مهمترین آنها هستند.

در ضمن کاوش‌های هفت تپه آثاری از نقاشی دیواری به صورت قطعات گلی منقوش به طور پراکنده به دست آمده است که احتمالا در هنگام ویرانی بنا فروریخته‌اند. بیشتر نقوش هندسی و به رنگ‌های آبی، نیلی، قرمز، نارنجی، زرد، خاکستری و سیاه و سفید است. سه نمونه جالب از این اشیا که شامل سردیس یک مرد و زن ایلامی و ماسک چهره یک مرد می‌باشد از حفاری‌های هفت تپه به دست آمده است. تابوت‌هایی که در این منطقه کشف شده است در ابعاد و اندازه‌های مختلف و جنس آنها سفالی است.

همچنین انواع تیغه‌ها و ابزار سنگی و حلقه‌های سنگی و سنگ وزنه‌ها و سرگرزها و ظروف سنگی از مهمترین آثار سنگی مکشوفه از هفت تپه است. آثار تزیینی که در این منطقه کشف شده تنها جنبه تزیینی داشته و توسط هنرمندان این دوره ساخته شده است که از جمله مهمترین اشیای تزیینی مکشوفه گردن‌بندهایی از جنس سنگ‌های نیمه قیمتی چون عقیق و بدل چینی و سنگ سلیمان و پلاک‌های منقوش از جنس گل و مفرغ و یا قیر طبیعی و دکمه‌های تزیینی به اشکال مختلف دایره‌ای و چهارگوش و از جنس بدل چینی و یا استخوان و قطعات موزاییک با نقوش هندسی هستند.