چند ویژگی درس خارج مقام معظم رهبری
جناب آقای دكتر محسن اسماعیلی، رئیس دانشكده‌ی معارف اسلامی و حقوق دانشگاه امام صادق علیه‌السلام از طلاب شرکت کننده در درس خارج مقام معظم رهبری هستند و وی از خصوصیات بارز درس خارج معظم له این گونه می گوید:
درس‌هایی مبتنی بر تحقیقات قبلی
یكی از خصوصیات درس آیت‌الله خامنه‌ای این است كه از قبل، رئوس اصلی درس‌ها را می‌نویسند و من یادم هست كه «كتاب‌الجهاد» را كه درس می‌دادند، نوشته‌های خودشان همراهشان بود.
به‌طور خاص یادم هست كه در مباحث جهاد به مناسبتی ایشان بحث از صابئین كردند كه آیا صابئین جزء اهل كتاب هستند یا نیستند؟ این از مباحث مشكله‌ی فقهی است.
ایشان به‌طور بسیار مفصلی این بحث را مطرح كردند و این نشان از تسلط بر مبانی فقهی و تاریخی و مطالعات عمیق گذشته‌ی ایشان دارد.
نكته‌ی دیگر آن‌كه درس‌های ایشان از یك پیوستگی معنی‌دار منطقی برخوردار است و ترتیب بحث‌های ایشان ابتكاری بوده است.
پایبندی به فقه جواهری
پایبندی ایشان به فقه جواهری بسیار جدی است. ایشان در مباحثی كه ارائه می‌كنند و اظهار نظرها كاملاً مقیدند كه به همان روش قدما بحث كنند.
در واقع ایشان به فقه سنتی پایبند هستند و به سنّت اجتهاد تقید دارند.
بعضی‌ها نظریات جدیدی را مطرح می‌كنند، اما نظرات آن‌ها از روحیه‌ی فقهی لازم برخوردار نیست. ایشان كاملاً به رعایت اصول و مبانی سنت اجتهاد پایبندی از خودشان نشان داده و تلاش می‌كنند كه تمام نظریاتی كه دارند، تنها در چهارچوب فقه جواهری ارائه شود.
البته ایشان بارها هم طلاب جوان را سفارش و نصیحت كرده‌اند به این‌كه در ارائه‌ی نظریات جدید شجاعت بیشتری از خودشان به خرج دهند. می‌گفتند شما طلبه‌های جوان حتماً در چهارچوب ضوابط و اصول شناخته‌شده‌ی فقط جواهری كار كنید، اما اگر در این چهارچوب فكر و تحقیق كردید، از ارائه‌ی نظر جدید إبایی نداشته باشید.
حتی به خاطر دارم آن موقعی كه قرار بود مجله‌ای به صورت فارسی منتشر شود و تحقیقات فقهی طلاب جوان را به زبان فارسی و به زبان جدید ارائه كند، بسیاری از دوستانی كه در این زمینه مسئولیت داشتند و به دنبال راه‌انداختن این جریان بودند، نوعی نگرانی داشتند از این‌كه چه واكنش‌هایی را در حوزه خواهند دید.
رهبر معظم انقلاب اما سفارش می‌كردند كه نگرانی نداشته باشید و از ایجاد چنین كرسی‌های آزاداندیشانه‌ای حمایت كردند تا شكل گرفت.
ایشان می‌فرمودند كه حالا شما خیال نكنید كه هر نظری كه می‌دهید، باید منجر به صدور فتوا شود. شما یك مطلبی را می‌گویید و نفرات بعدی می‌آیند و آن را نقد و تحلیل و تكمیل می‌كنند تا إن‌شاءالله در آینده بتواند مبنای صدور فتوا قرار بگیرد.
این ترویج آزاداندیشی و نوگویی در عین تقید به ضوابط و اصول سنت شناخته‌شده‌ی اجتهاد از خصوصیات درس ایشان بود و جرأت اظهار نظر جدید را به شاگردان شان القا می‌كردند.
مبانی اجتهادی در علم رجال
از ویژگی‌های دیگر درس خارج فقه رهبر معظم انقلاب كه كمتر به آن توجه می‌شود، «مبانی رجالی» ایشان است.
اجتهاد در رجال كمتر صورت می‌گیرد، ولی من این را در دروس ایشان دیده‌ام. یعنی كاملاً محرز است كه ایشان در علم رجال متبحر بوده و دارای مبانی خاص هستند.
به عنوان نمونه در بحث پذیرش یا عدم پذیرش اصحاب اجماع، قاعده‌ی مشهور (أجمعت العصابة على تصحیح ما یصحّ عنهم) یكی از مباحث دنباله‌دار علم رجال است، به این معنی كه آیا حرف فلان‌شخص (لا یرسل و لا یسند الّا عن ثقة) را می‌پذیریم یا نه؟ و آیا توثیق او و روایت او كافی است یا نه؟
من مكرراً می‌دیدم كه ایشان بر اساس مبانی كارشده‌ی علمی، اظهار نظر ثابتی راجع به اصحاب اجماع و برخی از كتب مورد بحث مثل جعفریات، اشعثیات و ... داشتند و معلوم بود كه كار عمیق و جدی در این حوزه‌ها كرده‌اند و اظهار نظرهای روشنی در این زمینه داشتند.
واكنش در برابر سۆالات و اشكالات
نوع تدریس ایشان نیز جالب توجه است. بالأخره ممكن است كه در میانه‌ی درس كسی سۆالی بپرسد كه چه‌بسا بی ربط و نابجا باشد.
این موضوع همیشه در درس‌های حوزوی اتفاق می‌افتد. اتفاقاً یكی از جذاب‌ترین بخش‌های درس نیز همین‌جا است كه استاد چه واكنشی از خود نشان می‌دهد.
اولاً ایشان با سعه‌ی صدر كامل با نظر مخالف برخورد می‌كردند و با آرامش ویژه‌ای به سۆال‌كننده توجه می‌كردند كه خود این موضوع جرأت سۆال‌كردن و انتقادكردن در درس را به انسان می‌داد.
البته در این گفت‌وشنودهای طلبگی از مطایبه‌ها و شوخی‌هایی كه در میان علما مرسوم است، زیاد صورت می‌گرفت و این خودش درس را باطراوت، شنیدنی و جذاب می‌كرد.
یادم هست كه یكی از دوستان در درس حاضر می‌شد اما معمولاً مطالعه نكرده سۆالاتی مطرح می‌كرد. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به سۆالات پاسخ می‌دادند.
چند بار كه سۆالات رد و بدل می‌شد، به عنوان مزاح می‌گفتند: «حالا شما اجازه بدهید من آنچه را كه مطالعه كردم بگویم و شما چیزی را كه مطالعه نكردید باشد برای جلسه‌ی بعد.»
یا به خاطر دارم كه در موردی به یك نفر گفتند: «حالا شما به حرف‌هایی كه من زدم فكر كنید، شاید خدا به دلتان انداخت كه حرف حق را بپذیرید.» یا مثلاً كسی اگر یك حرف خیلی عجیب و غریبی پای درس می‌گفت كه تا به حال فقها نگفته بودند و با موازین فقهی خیلی سازگار نبود، ایشان می‌گفتند: «اجماع همه‌ی فقها با فرمایشی كه آقای فلانی داشتند، شكسته شد» و این‌طور درس را شیرین و جذاب‌تر می‌كنند.
توجه به مسائل اخلاقی
از دیگر نكات مهم دیگر، توجه ایشان به مسائل اخلاقی و معنوی است. معمولاً درس ایشان با یك حدیث اخلاقی و یك موعظه یا نصیحت رفتاری شروع می‌شود. توجه ایشان به این مسأله بسیار مهم است.
همیشه آغاز درس را به بیان تذكرات بسیار مهم اخلاقی و حوزوی اختصاص می‌دهند. فكر می‌كنم جمع‌آوری آن‌ها می‌تواند یك منشور طلبگی و حوزوی باشد.
منابع:
پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سیدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)
تهیه و فرآوری : مهدی صدری ، گروه حوزه علمیه تبیان
