مقیاس های اندازه گیری
در مطالب پیشین با متغیرها و انواع آن ها آشنا شدیم. در گام بعدی پس از شناسایی متغیرها باید به سراغ اندازه گیری آن ها برویم. در حقیقت زمانی که متغیرهای تحقیق، شناسایی شدند، مشخص می‌گردد که اندازه‌گیری همه آن ها (مقیاس اندازه‌گیری) به یک صورت ممکن نیست. به همین خاطر از نظر میزان دقت اندازه گیری مقیاس ها به چهار دسته زیر تقسیم می شوند.
انواع مقیاس های اندازه گیری
مقیاس اسمی Nominal scale
مقیاس ترتیبی یا رتبه‌ای ordinal scale
مقیاس فاصله ای Interval scale
مقیاس نسبی Ratio scale
مقیاس اسمی Nominal scale
عبارت اسمی، یعنی نامگذاری کردن. در مقیاس اسمی، افراد همانند، از نظر یک صفت ویژه، در یک دسته قرار می‌گیرند. ملاک طبقه‌بندی در این نوع مقیاس، بر ویژگی‌های مشترک افراد یا رویدادها، مبتنی است و به عبارت دیگر، ویژگی‌ها، صرفاً در مقوله‌هایی رده‌بندی می‌شوند؛ بی آن که هیچ رابطه ریاضی بین مقوله‌ها ضرورت داشته باشد.
مثال: فرض کنید که محققی مایل است تا تعداد دانش آموزان شاد و غمگین را در یک کلاس بررسی کند. اگر وی پس از مصاحبه با هر کودک و با استفاده از قاعده ای خاص، او را در مقوله شاد و غمگین رده‌بندی کند، در این صورت، محقق از مقیاس اسمی استفاده کرده است. هیچ رابطه ریاضی یی بین شاد و غمگین فرض نمی‌شود و آن ها تنها دو مقوله متفاوتند. هر چند به این مقوله‌ها می‌توان 0 و 1 را نسبت داد، اما این دو عدد، هیچ رابطه‌ای با مقادیر صفت متغیر (شاد و غمگین) ندارند.
مقیاس ترتیبی یا رتبه‌ای ordinal scale
عبارت ترتیبی؛ یعنی ترتیب دادن. مقیاس رتبه‌ای، مقیاسی است که افراد یا اشیا را از لحاظ صفت ویژه، رتبه‌بندی می‌کند. در این مقیاس به تعداد افراد، رتبه وجود دارد. در مقیاس رتبه‌ای، اعداد فقط اطلاعاتی درباره سلسله مراتب یا به عبارتی، رتبه اشیاء یا افراد در طول مقیاس، فراهم می‌ورند؛ مثل «طبقه اجتماعی – اقتصادی».
در مقیاس رتبه ای نه تنها تفاوت كیفی متغیر ها مشخص می شود.( مانند مقیاس اسمی) بلكه برتری و یا كم تری مقدار و درجه ی صفت مورد بررسی نیز، نشان داده می شود. بدین معنا كه افراد مورد مطالعه از نظر صفت مورد نظر، از بیش ترین تا كم ترین مقدار آن صفت درجه بندی و مرتبه هر فرد نسبت به دیگران مشخص می شود.
فرض کنید که مشاهده گر در مثال قبلی ما، با تمام کودکان کلاس مصاحبه کرده و سپس آنان را بر حسب میزان شادی رتبه بندی نموده است. اکنون شادی هر کودک را می توان بر حسب رتبه مشخص کرده و سپس آنان را بر حسب میزان شادی رتبه بندی کرد. با مشخص کردن ترتیب دانش آموزان بر حسب شادی، مشاهده گر یک مقیاس ترتیبی به وجود آورده است.
مقیاس فاصله ای Interval scale
این مقیاس از مقیاس های قبلی كامل تر است. در این نوع اندازه گیری، نه تنها افراد از نظر صفت مورد مطالعه طبقه بندی می شوند و رتبه هر فرد تعیین می شود، بلكه تفاوت هر فرد با فرد دیگر را نیز می توان تعیین كرد. این مقیاس به ما اجازه می دهد، میانگین و انحراف معیار پاسخ های مرتبط با متغیر های مختلف را محاسبه كنیم.
به عبارت دیگر این مقیاس نه تنها قادر است افراد را با توجه به خصوصیت مشخصی گروه بندی كند و رتبه ها را درون گروه های مشخص سازد، بلكه قادر است مقدار این تفاوت را اندازه گیری و تفاوت بین اشخاص را مشخص سازد.
در حقیقت نه تنها ترتیب اشیا بلکه فاصله بین آن ها نیز مشخص می گردد. علاوه بر آن در این مقیاس مبدا صفر وجود ندارد.
برای مثال در یک آزمون نمره یک دانش آموز 20 و نمره دیگری 18 است.
بنابراین مقیاس فاصله ای با فراهم آوردن واحد ثابت اندازه گیری، به تفاوت بین اعداد، معنا می دهد.
مقیاس نسبی Ratio scale
مقیاس نسبی دقیق ترین مقیاس اندازه گیری است. خصوصیات ممتاز مقیاس نسبی داشتن نقطه ای دقیق برای شروع است كه آن را صفر مطلق می نامیم. و از این رو، نارسایی نقطه دلخواه برای شروع در مقیاس ترتیبی را جبران می كند. صفر مطلق مقیاسی معنا دار در یك مقیاس اندازه گیری است. این مقیاس قوی ترین مقیاس اندازه گیری بین چهار مقیاس موجود است.
نکته مهم این است که چنان چه متغیری را در مقیاس بالاتر، اندازه گیری کرده ایم می توانیم به مقیاس های سطح پایین تر تبدیل کنیم ولی عکس آن امکان پذیر نیست.
