آندومتریوز؛ رشد بافت رحم در خارج آن
آندومتریوز عارضه‌ای است که در آن بافت‌های شبیه رحم در جاهایی خارج از رحم رشد می‌کنند. این بافت‌های نابجا ممکن است به عنوان تومور خوش‌خیم، گره بافتی یا بافت کاشته‌شده مورد اشاره قرار گیرند.
آندومتریوز به معنی وجود بافت رحم در بیرون از رحم است. لگن شایع ترین محل بروز آندومتریوز است.
در این بیماری بافت اندومتر (لایه داخلی رحم) پرکار در بیرون از محل اصلی خود (رحم) تشکیل می‌شود. این بافت می تواند در تمام بافت‌های بدن به جز طحال به‌وجود آید، ولی رایج‌ترین محل پدیدآمدن آن، لگن است که در این قسمت هم، تخمدان‌ها بیشتر گرفتار اندومتریوز می‌شوند.
بنابراین همزمان با عادت ماهانه خانم‌ها، این نقاط خونریزی می‌کنند و دشواری‌های فراوانی برای فرد به‌وجود می‌آید.
شایع‌ترین مشکلات ناشی از آندومتریوز شامل اختلالات عادت ماهانه مثل دیسمنوره (قاعدگی دردناک)، نازایی و دردهای مزمن لگنی می‌باشد.
درمان پزشکی آندومتریوز بر پایه حاملگی (پروژستین‌ها به تنهایی یا در ترکیب با استروژن‌ها) یا یائسگی کاذب (مانند دانازول) می باشد.
درمان جراحی شامل برداشتن ضایعه یا سوزاندن آن است.
عوامل خطر ابتلا به آندومتریوز
- شروع قاعدگی در سنین پایین‌تر
- داشتن قاعدگی‌های شدید
- دوره قاعدگی‌های طولانی‌تر از هفت روز
- داشتن خویشاوند نزدیک مانند مادر، خواهر یا خاله‌ای که به این عارضه مبتلا باشند.
تشخیص آندومتریوز
- شرح حال و معاینه بدنی بیمار توسط پزشک متخصص
بررسی‌های تصویربرداری را نمی‌توان برای تشخیص آندومتریوز بکار برد، ولی می‌تواند در بیماران مبتلا به توده‌های لگنی یا ضمایم رحمی سودمند باشد.
سونوگرافی از راه واژن برای تعیین وجود آندومتریوز، بهترین روش تصویربرداری است.
ام آر آی (MRI) را باید در بیمارانی به کار برد که نتایج سونوگرافی آنها مبهم است و یا شک به آندومتریوز رکتوواژینال یا مثانه‌ای وجود دارد.
درمان آندومتریوز
پروژستین‌ها، دانازول، داروهای خوراکی ترکیبی پیشگیری از بارداری با دوره گسترده، داروهای ضدالتهابی غیراستروییدی و داروهای آگونیست هورمون آزاد کننده گنادوتروپین را می‌توان به عنوان درمان اولیه درد در زنان مشکوک به آندومتریوز بکار برد. با این حال میزان عود بعد از قطع دارو بالا است.
در صورت عدم موفقیت درمان اولیه، می‌توان لاپاروسکوپی تشخیصی جهت اثبات تشخیص پیشنهاد داد. همچنین می‌توان از درمان تجربی با یک داروی سرکوب کننده دیگر نیز استفاده نمود.
درمان تجربی با آگونیست GnRH به مدت سه ماه در موارد عدم موفقیت درمان اولیه با داروهای پیشگیری از بارداری خوراکی و داروهای ضدالتهابی غیراستروییدی اقدام مناسبی است. البته پاسخ به درمان تجربی، اثبات کننده تشخیص آندومتریوز نیست.
درمان عود آندومتریوز
در زنان دارای سابقه آندومتریوز که می‌خواهند قابلیت باروری خود را نیز حفظ نمایند می‌توان از داروهای ضدالتهابی غیراستروییدی یا داروهای پیشگیری از بارداری خوراکی ترکیبی برای درمان عود درد استفاده نمود. مدروکسی پروژسترون استات خوراکی یا بلند اثر نیز موثر می‌باشد.
در صورت عدم موفقیت هیچ کدام از این درمان ها می‌توان از پروژستین‌ها، آگونیست‌های GnRH و آندروژن‌ها سود جست.
استفاده از آی یو دی (IUD) آزادکننده لوونورژسترول سبب کاهش درد لگنی همراه با آندومتریوز می‌گردد، هر چند که عوارض جانبی آن مانند خونریزی نامنظم و افزایش وزن شایع است.
جراحی آندومتریوز
در زنان مبتلا به دردهای ناشی از آندومتریوز که می‌خواهند باروری خود را حفظ نمایند، با لاپاروسکوپی و برداشتن ضایعات، درد به صورت قابل توجهی در کوتاه مدت بهبود می‌یابد. هرچند همانند درمان طبی، عود درد شایع است.
به نظر می‌رسد که آندومتریوم‌ها به دنبال پیشرفت ضایعات تخمدانی تشکیل دهنده کیست رخ می‌دهند. این کیست‌ها می‌توانند سبب درد و ناباروری گردند و با افزایش خطر پیچ خوردگی و پارگی همراهند. با این حال به خاطر اتصال آنها به تخمدان و کورتکس تخمدانی که اووسیت‌ها از آنجا جوانه می‌زنند، برداشتن آندومتریوم‌ها با خطر براشتن بافت طبیعی همراه است.
در زنان فاقد سابقه آندومتریوز باید آندومتریوم‌ها را برداشت. تخلیه ساده آندومتریوم با میزان خطر بالای عود همراه است، بنابراین برداشتن آن توصیه می‌گردد. جراحی دوباره در زنان دچار آندومتریوم‌های عودکننده باید بر پایه تصمیم‌گیری خاص مورد صورت گیرد، زیرا ممکن است سبب کاهش یا حذف کارکرد تخمدان گردد.
درمان قطعی جراحی در زنانی که تمایلی به حفظ باروری ندارند و همچنین در زنانی که درمان محافظه کارانه طبی و جراحی ناموفق بوده است توصیه می‌گردد.
عموما هیسترکتومی و سالپنگواووفورکتومی دوطرفه درمان قطعی به شمار می‌آید. با این حال در زنانی که تخمدان‌های طبیعی دارند، هیسترکتومی با حفظ تخمدان و برداشتن ضایعات آندومتریومی را باید مد نظر داشت.
در یک مطالعه بر روی 120 بیمار که برای برداشتن آندومتریوم‌ها تحت هیسترکتومی با یا بدون اووفورکتومی قرار گرفته بودند، بیشتر بیماران حتی با وجود کارکرد طبیعی تخمدان نیاز به جراحی دوباره نداشتند.
درمان طبی بعد از جراحی
هورمون درمانی با استروژن بعد از هیسترکتومی (برداشتن رحم) و سالپنگواووفورکتومی دوطرفه جهت آندومتریوم‌ها منعی ندارد.
آندومتریوز، فارغ از استروژن‌درمانی بعد از عمل جراحی در زنان تا 15 درصد عود می‌نماید.
هورمون‌درمانی ممکن است سبب تحریک رشد باقیمانده بافت تخمدان و آندومتر بعد از هیسترکتومی کامل و سالپنگواووفورکتومی دوطرفه گردد.
همچنین نسبت به تغییر بدخیمی ناشی از استروژن در آندومتریوز باقیمانده نگرانی وجود دارد و این امر سبب می‌گردد تا برخی از پزشکان به صورت معمول افزودن پروژستین را به استروژن درمانی توصیه نمایند. هر چند که شواهدی در حمایت از این توصیه وجود ندارد.
درمان ناباروری ناشی از آندومتریوز
درمان سرکوب طبی مانند داروهای پیشگیری از بارداری خوراکی یا آگونیست‌های GnRH جهت درمان ناباروری ناشی از آندومتریوز تاثیری ندارند.
جراحی میزان بارداری را افزایش می‌دهد، هر چند که میزان بهبودی مشخص نیست. ممکن است برداشتن آندومتریوم‌های دارای گسترش عمقی تاثیر نامطلوب بر روی باروری بگذارد.
در صورت ناموفق بودن جراحی اولیه برای ناباروری ناشی از آندومتریوز، لقاح خارج رحمی (IVF) بر جراحی دوباره ترجیح داده می‌شود، مگر آن که درد همچنان باقی مانده باشد.
جراحی دوباره تخمدان بر روی پیامدهای آی وی اف (IVF) تاثیر نامطلوب قابل توجهی دارد.
فرآوری: نیره ولدخانی
بخش سلامت تبیان
منابع:
همشهری آنلاین
ویکی‌پدیا
هفته نامه سلامت - دکتر ساسان دبیری
مطالب مرتبط:
درمان بیماری اِندومتریوز در زنان
