رمز و راز عزیز بودن و عزیز ماندن

خداوند متعال" عزیز" است ،و" انسان" اشرف مخلوقاتش را هم آمیخته با عزت و بزرگی آفریده است ، و خشنود می شود از بندگانی که شأن خود را شناخته و "انسان" باشند و انسانیتشان را ارج بنهند،و از عواملی که او را بی عزت و بی مقدار کند بر حذر باشند.

در این مجال می خواهیم ببینیم عوامل عزت آفرین و ذلت آفرین چه مواردی هستند؟

قال امام على (علیه السلام):

«یا کُمَیْلُ! اَحْسَنُ حِلْیَةِ الْمُۆْمِنُ التَّواضُعُ، وَ جَمالُهُ التَّعَفُّفُ، وَ شَرَفُهُ التَّفَقُّهُ، وَ عِزُّهُ تَرْکُ الْقالِ وَ الْقیلِ»

«اى کمیل! بهترین زینت انسان باایمان تواضع و فروتنى است، و زیبایى و جمال مۆمن در عفّت و پاکدامنى است، و شرافت او در آگاهى است، و عزّت او در ترک قیل و قال و گفت و گوهاى بى ثمر است!»( بحار الانوار، جلد 74، صفحه 413)

شرح و تفسیر

در روایتى از امام على (علیه السلام)مى خوانیم: «ثَمَرَةُ التَّواضُعِ اَلَْمحَبَّةُ وَ ثَمَرَةُ الْکِبْرِ اَلْمَسَبَّةُ میوه درخت تواضع محبّت و دوستى و جلب قلوب است و میوه درخت تکبّر و خود برتربینى، کینه و عداوت و دشمن سازى است»( غرر الحکم، حدیث 4614ـ 4613).

تواضع، که معناى آن ترک خودبرتربینى مى باشد، براى همه، خصوصاً اهل علم و کسانى که الگوهاى جامعه محسوب مى گردند، بسیار مهمّ است. یکى از نشانه هاى تواضع ابتدا به سلام است، طبق برخى روایات پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) همواره ابتدا به سلام مى کرد(منتهى الآمال، جلد اوّل، صفحه 54) و بدین طریق قلب مردم را به سوى خویش جلب مى کرد. چرا ما از چیزى که این قدر کم هزینه و پراستفاده است، بهره بردارى نمى کنیم؟!

عوامل عزت آفرین عبادت، تقوا، جهاد، ناامیدی از مردم، توکل، عمل به احکام، تواضع، عفو، حفظ زبان، صبر، قناعت و چشم پوشی از خشم را می توان از عوامل و موجبات پیدایش عزت و عظمت نام برد. آن چه مهم است این است که همواره باید انسان عزت مند و شرافت مند در رشد و تکامل خود کوشا باشد تا این صفت زیبا را در وجود خود عینیت بخشد. در این جا به برخی از این عوامل می پردازیم.

عوامل عزت آفرین

1. اطاعت و بندگی خدا اطاعت و پرستش خدا موجب عزت انسان می شود. حضرت حق به حضرت داود(علیه السلام) فرمود: وضعت العز فی طاعتی؛ عزت را در طاعتم قرار دادم).1 امام علی(علیه السلام) می فرماید: اگر در جست وجوی عزت هستید آن را در اطاعت از خدا بیابید: (اذا طلبت العز فاطلبه بالطاعة).2

2. تقوا و خویشتن داری از گناه، موجب عزت و آزادگی روح می شود. اساساً هنگامی که نور تقوا در وجود انسانِ با ایمان نورافشانی کند عزت و شرافت رخ می نماید. پس هرکس که بخواهد عزیز باشد باید تقوا پیشه کند. پیامبر(ص) فرمود: (من اراد ان یکون اعزّ الناس فلیتق الله عزوجل کسی که می خواهد عزیزترین افراد باشد باید تقوا و پرهیزکاری را پیشه خود قرار دهد). امام علی(علیه السلام) نیز می فرماید: (هیچ عزت و شرافتی بالاتر از تقوا و پرهیزکاری نیست.)3

3. جهاد کسانی که در راه حفظ دین خدا شمشیر می زنند و سر از تن نمی شناسند تا به تکلیف خود جامه عمل بپوشند، حقیقتاً شایسته عزت و شرافت اند، زیرا جهادگر با جهاد در راه خد، به اسلام شوکت و به جامعه اسلامی عظمت می دهد و خداوند به پاس داشت این جهاد، او را عزیز می دارد و ایشان را از دری از درهای بهشت که به جهاد نام گذاری شده، به بهشت برین وارد می کند.

4. استغنای از خلق انسان با ایمان نبایستی در زندگی خود به خواست های کم ارزش توجه ویژه ای داشته باشد، زیرا اهمیت دادن به این موارد، انسان را ذلیل و خوار می کند در حالی که انسان مۆمن، کرامت و شرافت دارد. امام علی(علیه السلام) می فرماید: (از چیزهای پست چشم پوشی، و قدر و منزلت خود را آشکار کنید).4

امام حسین(علیه السلام) در پاسخ فردی که از ایشان سۆال کرد: عزت مرد در چیست؟ فرمود: (عزت مرد در این است که به مردم احساس احتیاج نکند.)

امام علی(علیه السلام) نیز فرمود: (عز المۆمن غناه عن الناس عزت مومن در بی نیازی اش از مردم است)، زیرا درخواست و تقاضا از مردم برای دست یافتن و رسیدن به چیزی، ذلت آور است. شهید مطهری می گوید: (اگر حاجت خودتان را با دوست و رفیقی مطرح می کنید تا آن جا که شرافتشان و عزت نفس تان و سلامت نفس تان پایمال نشود، مانعی ندارد.)5

عوامل ذلت آفرین

1. درخواست از دیگران متأسفانه بعضی انسان ها برای برطرف کردن نیازهای زندگی و منافع مادی، خواری و ذلت را به خود می خرند و شرافت و کرامت انسانی خود را لکه دار می کنند. حال این سۆال مطرح است که آیا برای رسیدن به زندگی مرفه و پر زرق و برق دنیا و به دست آوردن منافع مالی می توان تن به ذلت و خواری داد؟

پاسخ این پرسش را امام علی(علیه السلام) بسیار روشن بیان فرموده است: (یک ساعت تن به ذلت و خواری دادن با عزت تمام روزگار برابری نخواهد کرد.)6

2. گناه و ناپاکی به عزت آدمی آسیب جدی وارد می کند و بذر ذلت و خواری را در باطن انسان می افشاند و هرچه بیشتر مرتکب گناه گردد به همان مقدار خواری و پستی در وجودش پدیدار می شود.

انسانی که به شرافت و کرامت و عزت نفس و سعادت خود علاقه مند است، هرگاه از روی نادانی و یا به دلیل دوست ناباب و عوامل اجتماعی گرفتار گناه شد، هرچه زودتر به خود آمده، با امید به رحمت و فضل خد، راه توبه را به روی خود می گشاید و طلب بخشایش می کند تا خود را از ورطه بدبختی و عذاب برهاند و روح عزت، عظمت و کرامت انسانی را در خود زنده کند.

دورویی، چاپلوسی، دروغ گویی و حرص و طمع از دیگر عوامل ذلت هستند که تفصیل آن را بر عهده شما پژوهش گران می گذاریم.

پی نوشت ها:

1 ـ بحارالانوار، ج78، ص453.

2ـ غررالحکم و دررالکلم، حدیث4056.

3 ـ نهج البلاغه، حکمت371.

4ـ تحف العقول.

5ـ فلسفه اخلاق، همان.

6ـ غررالحکم و دررالکلم، ص394.

منابع : سایت رسمی آیت الله مکارم شیرازی

مرکز مجلات تخصصی حوزه