تبیان، دستیار زندگی
در بین گزارشهای بررسی شده آنچه که از کثرت و قدمت قابل توجه ای بین علمای شیعه برخوردار است گزارش شهادت امام مجتبی علیه السلام در روز 28 صفر است.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : امید پیشگر
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تحقیقی پیرامون دو بزرگداشت

امام مجتبی


روز هفتم صفر را برخی روز شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام می دانند و برخی سالروز ولادت امام کاظم علیه السلام. برخی هم این روز را مصادف با هر دو رخداد نوشته اند. آنچه سبب می شود در این باره بررسی دقیق تری به عمل آید و تکلیف مناسبت این روز را روشن کند اثر عملی آن در بین مردم دیندار است؛ همانها که در مناسبتهای گوناگون شعائر الهی را بزرگ می دارند و مراسم و بزرگداشتهایی متناسب با مناسبت آن روز برپا می کنند. اینها می خواهند بدانند که برای شهادت، مجلس عزا برپا کنند؟ و یا برای ولادت، مجلس سرور؟

برای پاسخ به این سوال، کاوشی در منابع تاریخی به عمل آمد که حاصل آن به قرار زیر است:

شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام

تعداد زیادی از منابع، تاریخ شهادت امام مجتبی علیه السلام را 28 صفر و برخی در پایان ماه صفر نقل کرده اند. ما این منابع را با ذکر عبارتی که در این باره به کار برده اند را به ترتیب قدمت زمانی می آوریم:

1.       الکافی ، شیخ کلینی ، م 329 ، 1/461: « مضی فی شهر صفر فی آخره ».

2.       كفایة الأثر فی النص على الأئمة الاثنى عشر ، على بن محمد خزاز، م قرن 4 ، ص229 : « ‏توفی فی یوم الخمیس فی آخر صفر ».

3.       مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد ، شیخ طوسی ، م 460 ، 2/790 : « وَ لِلَیْلَتَیْنِ بَقِیَتَا مِنْهُ ... كَانَتْ وَفَاةُ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ».

4.       تاج الموالید ، فضل بن حسن طبرسی، م 548 ، ص26: « لیلتین بقیتا من صفر ».

5.       إعلام الورى بأعلام الهدى‏ ، فضل بن حسن طبرسى،‏ م 548‏ ، 1/403: « و مضى إلى رحمة اللّه تعالى للیلتین بقیتا من صفر ».

6.       كشف الغمة فی معرفة الأئمة، الإربلی، م 692 ، 1/486 : « مضى إلى رحمة اللّه تعالى للیلتین بقیتا من صفر ».

7.       تحفة الأبرار فی مناقب الأئمة الأطهار علیهم السلام‏ ،  عماد الدین حسن بن على طبرى‏ ، م قرن 7‏ ، ص166: « در بیست و هشتم صفر درگذشت »‏.

در بین گزارشهای بررسی شده آنچه که از کثرت و قدمت قابل توجه ای بین علمای شیعه برخوردار است گزارش شهادت امام مجتبی علیه السلام در روز 28 صفر است

8.       المستجاد من کتاب الارشاد ، علامه حسن بن المطهر الحلی ، م 726 ، ص151: « فی 28 صفر ».

9.       أنیس المۆمنین‏ ، محمد بن اسحاق حموى ،‏ م 938 ، ص85 : « ‏وفاتش به اتّفاق اهل سیر در بیست و هشتم صفر سال پنجاهم از هجرت بوده‏ ».

10.   جلاء العیون‏ ، علامه مجلسى‏ ، م 1111 ، ص460: ‏« اشهر میان علماء امامیّه آن است كه شهادت آن حضرت در آخر ماه صفر واقع شد ».

11.   أعیان الشیعة، محسن الأمین ، م 1377، 1/576 : « و كانت وفاته علیه السلام بالمدینة یوم الخمیس للیلتین بقیتا من صفر ».

در این بین؛ مرحوم کفعمی (م 905) و به تبع او، شیخ بهایی (ره) (م 1030)، شهادت امام مجتبی علیه السلام را روز هفتم صفر ذکر کرده اند. [1] علامه مجلسی (ره)، شیخ مفید (ره) را همنظر با ایشان معرفی می کند [2]؛ اما در آثار موجود او، سخنی از هفتم صفر به چشم نمی خورد. شیخ مفید (ره) در کتاب معروف خود به نام الارشاد، تنها صحبت از شهادت آن حضرت در ماه صفر می کند و اشاره ای به روز خاصی نمی کند. [3]

بسیاری هم که اکثر آنها را اهل سنت تشکیل می دهند شهادت آن حضرت را در ماه ربیع الاول می دانند. منابعی که در ادامه می آیند نمونه های مهمی از این دست به شمار می آیند:

1.       مقتل الإمام أمیر المۆمنین على بن أبى طالب ، ابن ابى الدنیا، م 281 ، ص115.

2.       أنساب الأشراف‏ ، احمد بن یحیى بلاذرى، م 279 ، به نقل از واقدی ، 3/66.

3.       الطبقات الكبرى، ابن سعد، م 230 ، 10/354.

بنابراین، در بین گزارشهای بررسی شده آنچه که از کثرت و قدمت قابل توجه ای بین علمای شیعه برخوردار است گزارش شهادت امام مجتبی علیه السلام در روز 28 صفر است.

امام موسی کاظم

ولادت امام کاظم علیه السلام

هر چند در برخی منابع کهن و مهم مانند کتاب شریف کافی از ماه و روز ولادت سخنی به میان نیامده است و فقط به ذکر سال ولادت بسنده شده [4] ؛ اما این دو را می توان در منابعی یافت و به آن استناد کرد. برخی از این منابع را به ترتیب قدمت زمانی همراه با عبارتی که در این باره دارند در زیر می آوریم:

1.       إعلام الورى بأعلام الهدى‏ ، فضل بن حسن طبرسى‏، م 548 ، 2/6 : « ‏ولد علیه السلام ... لسبع خلون من صفر ».

2.       تاج الموالید ، فضل بن حسن طبرسی، م 548 ، ص95: « ولد ... لسبع لیال خلون من صفر ».

3.       راحة الأرواح ، حسن بن حسین شیعى سبزوارى‏ ، م قرن هشتم‏، ص209 : « ولادت شریف او - علیه الصّلاة و السّلام - ... روز یكشنبه هفت شب گذشته بود از صفر ».

4.       المصباح، کفعمی م905 ص510 : « فِی سَابِعِهِ ... وُلِدَ الْكَاظِمُ علیه السلام ».‏‏

5.       أنیس المۆمنین‏ ، محمد بن اسحاق حموى‏، م 938 ، ص193 : « ولادت با سعادتش ... در روز یكشنبه هفتم صفر سال صد و بیست و هشتم از هجرت بوده‏ ».

6.       توضیح المقاصد ، شیخ بهایی ، م 1030، ص6: « السابع ... و فیه ولد الامام ابو ابراهیم موسی بن جعفر الکاظم علیهماالسلام ».

با توجه به این گزارشها اگر نتوان به ولادت امام کاظم علیه السلام در روز هفتم صفر جزم پیدا کرد حداقل این اطمینان یا گمان قوی پیدا می شود که ولادت آن حضرت در این روز بوده است

7.       التتمة فی تواریخ الأئمة علیهم السلام‏، سید تاج الدین حسینى عاملى‏، م قرن11، ص105: ‏« مولده‏ علیه السلام ... یوم الأحد سابع صفر ».

8.       جلاء العیون‏ ، علامه مجلسى‏ ره م1111 ص891 : « روز ولادت شنبه، هفتم ماه صفر بود ».

9.       أعیان الشیعة، محسن الأمین م1377، 2/5 : « ولد ... یوم الأحد سابع صفر ».

و تنها در یک منبع، ولادت آن حضرت در ماه ذی الحجه گزارش شده است و آن کتاب دلائل الإمامة ، محمد بن جریر بن رستم طبرى‏ ، م قرن پنجم است که در ص303 می نویسد: « ولد ... فی شهر ذی الحجّة ».

بنابراین، با توجه به این گزارشها اگر نتوان به ولادت امام کاظم علیه السلام در روز هفتم صفر جزم پیدا کرد حداقل این اطمینان یا گمان قوی پیدا می شود که ولادت آن حضرت در این روز بوده است.

جمع بندی

در پاسخ به این سوال که روز هفتم ماه صفر ، روز ولادت امام کاظم علیه السلام است یا روز شهادت امام حسن علیه السلام ؟ با توجه به بررسی های انجام شده می توان گفت:

در مقایسه گزارشهای این دو واقعه در این روز، گزارشهای مربوط به ولادت امام کاظم علیه السلام از شاخصه های مقبولیت بیشتری برخوردارند.

و نیز روشن شد که بین هفتم، و بیست و هشتم صفر، حق آن است که ما شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام را روز بیست و هشتم صفر دانسته و در آن روز به اقامه عزای آن بزرگوار بپردازیم.

پی نوشت:

1.       المصباح للکفعمی، ص510 با این عبارت: « فِی سَابِعِهِ تُوُفِّیَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام »؛ توضیح المقاصد، ص6: « السابع فیه وفاة الامام حسن علیه السلام ».

2.       بحارالأنوار، 44/134.

3.       الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، 2/15.

4.       کافی 1/476 : « وُلِدَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى علیه السلام بِالْأَبْوَاءِ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ عِشْرِینَ وَ مِائَة ».

امید پیشگر                     

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.