عزا و ماتم یا جشن و سرور؟!

ولادت یا شهادت

درباره هفتم ماه صفر دو قول مشهور وجود دارد:

قول مشهورتر حاکی از ولادت امام موسی کاظم علیه السلام در چنین روزی است که به دلیل آن‌که در تقویم رسمی کشور ثبت شده و رسانه ‌ای‌ تر است، نسبت به قول دیگر یعنی شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام، بیشتر توجه مردم را به خود جلب می ‌کند؛ برخی از منابع برخلاف قول مشهور 28 صفر، روز هفتم این ماه را روز شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام برشمرده‌ اند.

واقعیت آن است که از هیچ ‌یک از این دو مناسبت نمی ‌توان گذشت. در شهر قم که اکنون قطب حوزه ‌های علمی جهان تشیع محسوب می ‌شود، از سال‌ ها پیش رسم بوده که در هفتم صفر، گذشته از گرامیداشت روز ولادت امام موسی کاظم علیه السلام، برای شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام نیز مراسم سوگ و ماتم برگزار می ‌شود، برخی از اماکن و معابر سیاهپوش شده و هیئاتی برای عزاداری به راه می ‌افتد.

گفته می‌شود، معمول شیعیان غیر ایرانی و به‌ ویژه شیعیان عراق هفتم صفر را شهادت امام حسن علیه السلام دانسته و در این مناسبت عزاداری می‌ کنند. ظاهراً پیش از روی کار آمدن دولت صفوی، سایر شیعیان و عمدتاً شیعیان عراق، بر خلاف منابع مستند و موثق تاریخی، روز هفتم صفر را روز شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام اعلام و در آن روز عزاداری می‌ کردند.

همچنین نقل است که مرحوم آیت‌ الله ‌العظمی شیخ عبدالکریم حائری یزدی که در کربلا و نجف درس خوانده بود، بعد از هجرت از نجف به ایران، این روش را از علمای نجف و کربلا به ایران و قم انتقال داد و از آن زمان به بعد، علما در این روز برای امام حسن مجتبی علیه السلام عزاداری می‌ کنند.

منشأ اختلاف اقوال

برخی معتقدند که منبع شیعیان غیر ایرانی و به‌ ویژه اهل عراق در این‌که روز هفتم صفر را روز شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام می ‌دانند، کتاب «مصباح بلد الامین» اثر شیخ تقی ‌الدین ابراهیم کفعمی، از دانشمندان بزرگ شیعه در قرن نهم و دهم هجری است.

حجت ‌الاسلام و المسلمین یدالله مقدسی، پژوهشگر پژوهشکده تاریخ و سیره پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در مقاله‌ ای با عنوان «بررسی و نقد گزارش ‌های شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام» که در شماره 49 فصل‌نامه تاریخ اسلام منتشر کرده، بر آن است که مشهورترین قول درباره شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام 28 صفر است؛ گرچه در برهه ‌ای از تاریخ، هفتم صفر نیز به عنوان روز شهادت مطرح شده است.

به باور حجت ‌الاسلام مقدسی قول مبنی بر شهادت امام حسن علیه السلام در روز هفتم صفر، پیش‌تر از کفعمی و از زمان شهید اول به بعد، مطرح شده و پیش از آن در هیچ‌ یک از منابع تاریخی به چشم نمی‌خورد.

مرحوم شیخ کلینی در «کافی»، مرحوم شیخ مفید در «الارشاد»  و«مسارالشیعه»، نوبختی در «فرق ‌الشیعه»، سعد بن عبدالله اشعری در «المقالات و الفرق»، شیخ طوسی در «مصباح ‌المتجهد»، مرحوم طبرسی در «اعلام‌ الوراء» و «تاج ‌الموالید»، فتاح نیشابوری در «روضة الواعظین»، اربلی در «کشف ‌الغمه» و... همگی مستندات مربوط به دوران پیش از شهید اول هستند که روز 28 صفر را به عنوان تاریخ شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام نقل کرده‌اند.

این پژوهشگر در توضیح این نکته که شهید اول با استناد به چه منبعی هفتم صفر را سالروز شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام دانسته، معتقد است که این نکته برای اولین بار در مستندات تاریخی، در کتابی به نام «تثبیت ‌الامامة» اثر قاسم بن ابراهیم رسّی، متوفای 246  هجری و از نوادگان امام مجتبی علیه السلام به چشم می ‌خورد که بعدها در طی زمان، صفحات غیرمعتبری از سوی نسخه ‌نویسان بدان افزوده شده است.

بنابراین مستند تمامی کسانی که روز هفتم صفر را به عنوان تاریخ شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام ذکر کرده‌اند، (از جمله شیخ بهایی و دیگران)، قول شهید اول بوده است و از آنجا که شهید، متأخرتر از بزرگان دیگر بوده و آن بزرگان متقدم به منابع شیعه دسترسی داشته ‌اند، قول آنان قوی ‌تر است.

عزا و ماتم یا جشن و سرور؟!

هر چند که قول شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام در روز هفتم صفر نسبت به قول مشهور 28 صفر بسیار ضعیف است و از سوی دیگر این روز (7 صفر) در میان تواریخ ذکر شده برای تولد حضرت امام موسی کاظم علیه السلام قول قوی ‌تری است، با این حال برپایی مراسم عزاداری و ذکر مصیبت اهل بیت علیهم السلام در چنین روزی اصلاً محل اشکال نیست.

عزاداری برای امام حسن علیه السلام در روز هفتم صفر، علاوه بر این‌که نشانه احترام به شیعیان غیر ایرانی و به‌ ویژه عراق و برخی از علماست، اما هرچند هم‌ چنان که گفته شد از مرحوم شیخ کفعمی، شهادت امام حسن علیه السلام در چنین روزی نقل شده و این نقل هرچند نسبت به 28 صفر ضعیف‌تر است، اما قابل اعتناست و علما اصطلاحاً عمل را اقوی از سند می‌ دانند.

بنابراین ضرورتی ندارد در روزی که بسیاری از علمای جهان تشیع به سوگ امام حسن مجتبی علیه السلام نشسته ‌اند، مراسم جشن و سرور برپا شود و هیچ‌کس نمی ‌تواند با استناد به منابع تاریخی نشان بدهد که شیعه از همان ابتدا بنا را بر جشن گرفتن تمام موالید معصومین علیهم السلام داشته است و از همین روی به طریق اولی نباید جشن و سروری در زمان سیاه ‌پوشی جامعه دینی برای عزای امام حسین علیه السلام صورت گیرد.

منبع: سایت خبری-تحلیلی مشرق نیوز به نقل از تسنیم.