تحلیل تلاوت سوره قصص با صدای استاد
یكی از شاهكارهای مصطفی اسماعیل در فن قرائت قرآن كریم، تلاوت سوره مباركه «قصص» است كه با وجود سن بالای آن مرحوم در هنگام تلاوت، تركیب‌های لحنی بسیاری در این قرائت وجود دارد كه در متن زیر تلاش داریم با بخش‌هایی از آن بیشتر آشنا شویم.
مرحوم مصطفی اسماعیل یكی از قاریان برجسته جهان اسلام است كه از وی به اكبرالقراء مصر یاد می‌كنند و همواره تلاوت‌های این استاد برجسته در قلب و جان علاقه‌مندان به آستان مقدس قرآن كریم رسوخ كرده است.
شاید از مرحوم مصطفی اسماعیل تلاوت سوره مبارك «قصص» زیاد موجود باشد ولی دو قرائت از این سوره در ایران بسیار معروف است؛ یكی از این تلاوت‌ها كه مرحوم مصطفی اسماعیل در دوران جوانی خود قرائت كرده از آیه پنجم آغاز می‌شود و مشخص است كه استاد صدایی پر شتاب و جوان در این قرائت دارد.
در دومین قرائت از سوره «قصص» استاد از آیه سوم شروع و بعد سوره‌های «طارق» و «اخلاص» را تلاوت می‌كند كه با وجود سن بالای مرحوم مصطفی اسماعیل در آن زمان، به مراتب زیبایی‌های لحنی این تلاوت از قرائت سوره قصص استاد در جوانی بیشتر است، همچنین تشویق‌های بی‌نظیر شاگردان استاد زیبایی‌های خاصی به این تلاوت داده است.
مرحوم مصطفی اسماعیل با تلاوت زیبا و فنی خود از پایین‌ترین بخش صدایش در این تلاوت استفاده می‌كند كه شاید در دیگر تلاوت‌های خود این چنین شروع به تلاوت نكرده باشد بنابراین یكی از كارهای بسیار فنی استاد در این تلاوت استفاده از صدای پایین خود است كه موجب می‌شود استاد تلاوتی یك ساعته با اوج‌های بسیار فنی در آن سن بالا ارائه دهد.
استاد همانند اكثر قرائت‌های خود آیات ابتدایی سوره «قصص» را با مقطع بیات آغاز می‌كند و دو مرتبه آیات سوم تا ششم این سوره را با الحان بیات مزین می‌كند.
مرحوم مصطفی اسماعیل در آیه ششم از پل لحنی «رست ـ بیات» خود كه در بیشتر قرائت‌های وی چون آیه 243 سوره مباركه بقره، «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ خَرَجُواْ مِن دِیَارِهِمْ وَهُمْ أُلُوفٌ» یا آیه 14 سوره مباركه ق، «قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا» آمده است، استفاده می‌كند.
استفاده فنی از نغمه «بیات»
در ادامه این تلاوت استاد در آیه هفتم در بار دوم نغمه بیات را دو گام بالاتر می‌برد كه در قسمت «وَقَالَتِ امْرَأَتُ فِرْعَوْنَ قُرَّتُ عَیْنٍ لِّی وَلَكَ» سه بار تكرار می‌كند و این یكی از شاهكارهای استاد است كه اكثر شاگردان و قرآن‌آموزان در تقلید این سوره از این بخش بسیار لذت می‌برند.
نكته جالب در این تلاوت استفاده زیاد از نغمه «بیات» است كه در عین طولانی بودن، استاد آن را برای شنونده تازه و فنی جلوه می‌دهد. اوج زیبایی و فن مرحوم مصطفی اسماعیل در نغمه «بیات» آیات 11 و 12،«فَبَصُرَتْ بِهِ عَن جُنُبٍ وَهُمْ لَا یَشْعُرُونَ، وَحَرَّمْنَا عَلَیْهِ الْمَرَاضِعَ» و آیه 15 «وَدَخَلَ الْمَدِینَةَ عَلَى حِینِ غَفْلَةٍ مِّنْ أَهْلِهَا فَوَجَدَ فِیهَا رَجُلَیْنِ یَقْتَتِلَان» است كه هر قسمت را چند مرتبه تكرار می‌كند.
سپس استاد با توجه به معانی آیات و اقتضای داستان حضرت موسی(ع) كه می‌فرماید: «پس موسی(ع) را به مادرش بازگرداندیم تا چشمش [بدو] روشن شود و غم نخورد و بداند كه وعده خدا درست است ولى بیشترشان نمىدانند» وارد قرار نغمه «صبا» و بعد جواب آن می‌شود ولی دوباره به نغمه بیات بر می‌گردد.
همچنین استاد در آیه 20 با فن بسیار زیبا و ورود فنی به نغمه «حجاز» چند گام پایین‌تر می‌آید و سریع در آیه 21 وارد نغمه «سه گاه» می‌شود و این دستگاه را تا اواسط آیه 23 ادامه می‌دهد.
در قسمت بعد استاد در بخش «قَالَ مَا خَطْبُكُمَا» اشاره مختصری به نغمه «رست» می‌كند و با تركیب‌خوانی بسیار عالی در قسمت «قَالَتَا لَا نَسْقِی حَتَّى یُصْدِرَ الرِّعَاء وَأَبُونَا شَیْخٌ كَبِیرٌ، فَسَقَى لَهُمَا» از جواب نغمه «رست» وارد قرار نغمه «سه گاه» می‌شود.
تركیب نغمه «رست» با «سه گاه»
مصطفی اسماعیل در آیه 24 وارد نغمه «ماهور» می‌شود و در آیه 25 به نغمه «رست» باز می‌گردد و اوج بلاغت، زیبایی و فن خود را در این تلاوت نشان می‌دهد كه شاید هم اگر كسی فقط به این قسمت قرائت استاد گوش دهد بهره كافی را از كل این تلاوت برده باشد زیرا در این آیات استاد به زیبایی هرچه تمام‌تر حجب و حیای حضرت موسی(ع) را در مقابل آن دو دختر در تلاوت خود به تصویر می‌كشد.
اوج تلاوت استاد «مصطفی اسماعیل»
در پایان سوره «قصص» استاد با دستگاه «نهاوند» شروع به تلاوت سوره مباركه «طارق» می‌كند و تا آخر این سوره این نغمه را ادامه می‌دهد و در تكرار آیه 11 این سوره به دستگاه «رست» وارد می‌شود و این دستگاه را تا پایان سوره ادامه می‌دهد.
استاد در بخش پایانی قرائت خود از دستگاه «ماهور» استفاده می‌كند و به تلاوت سوره مباركه «اخلاص» می‌پردازد و با یك فرود بسیار فنی این تلاوت زیبا را به پایان می‌برد.
شبکه تخصصی قرآن تبیان
گزارش از: رضا قصری‌زاده
