4دستور اسلامى و کوتاهى عمر دنیا

عَنْ اَبى اَیُّوبَ الاَْنْصارى، قالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ(صلى الله علیه وآله)یَقُولُ: حُلُّوا اَنْفُسَکُمُ الطّاعَةَ، وَ اَلْبِسُوها قِناعَ الُْمخالَفَةِ، فَاجْعَلُوا آخِرَتَکُمْ لاَِنْفُسِکُمْ، وَ سَعْیَکُمْ لِمُسْتَقَرِّکُمْ، وَاعْلَمُوا اَنَّکُم عَنْ قَلیل راحِلُونَ، وَ اِلَى اللهِ صائِرُونَ، وَ لایُغْنى عَنْکُمْ هُنالِکَ اِلاّ صالِحُ عَمَل قَدَّمْتُمُوهُ، وَ حُسْنُ ثَواب اَحْرَزْتُمُوهُ، فَاِنَّکُمْ اِنَّما تَقْدِمُونَ عَلى ما قَدَّمْتُمْ وَ تُجازُونَ عَلى ما اَسْلَفْتُمْ... . (بحار، ج 77، ص 182)

ترجمه:

ابوایّوب انصارى روایت کرده است که، شنیدم پیامبر(صلى الله علیه وآله)مى فرمود: لباس و حلّه اطاعت الهى در بر کنید و جامه مخالفت با هواى نفس را بر جانتان بپوشانید. پس آخرت را از آن خویش کنید و سعیتان را براى جایگاه ابدى خودتان قرار دهید. بدانید که شما به زودى کوچ مى کنید و به سوى خدا مى روید در آن روز چیزى جز عمل صالحى که از پیش فرستاده اید و یا ثوابى که پس انداز کرده اید بى نیازتان نمى کند چرا که شما بر آنچه از پیش فرستاده اید، وارد مى شوید و برابر اعمالى که مقدم داشته اید پاداش و یا کیفر داده مى شوید.

نور هدایت

در این حدیث ابتدا چهار دستور وجود دارد و سپس درباره کوتاهى عمر دنیا بحث مى شود، اما چهار دستور:

1 ـ حلّه و لباس تزیین کننده اطاعت الهى بر تن کنید.

2 ـ جامه مخالفت با هواى نفس بپوشید.

3 ـ آخرت را براى خودتان نگه دارید.

4 ـ سعى شما براى منزل اصلى تان باشد.

در این جا، جمله اى است که باید بسیار به آن توجه کرد. مى فرماید: اطاعت، لباسى زینتى براى انسان است و چهره انسان را زیبا مى کند. جامعه اى که در آن فرمان خدا به کار رود، جامعه اى زیباست. جامعه بى خدا، جامعه اى است که به هر طرف آن نگاه کنى زشتى و پلشتى در آن موج مى زند. اگر آخرتى هم در کار نبود ـ که حتماً هست ـ انسان براى همین زندگى دنیایى لازم بود از خدا فرمان ببرد، زیرا گردن نهادن به فرمان الهى، به انسان شخصیّت مى دهد و او را گرامى مى گرداند: شما انسانى را تصوّر کنید که زبانش، چشمش و خلاصه تمام اعضایش، لجام گسیخته و بى قید و بند است و هر خلافى را انجام مى دهد. چنین انسان آلوده اى را با انسانى مقایسه کنید که از زبانش، چشمش، قلبش و خلاصه اعضا و جوارحش مواظبت مى کند شما فطرتاً به این انسان مهذّب و پاکیزه علاقه مند مى شوید و از اولى تنفّر دارید. اوّلى لباس اطاعت الهى را از تنش به در آورده و فاسق شده است (فسق در لغت به معناى خُرُوجُ النَّباتِ عَنِ التَمْرَةِ است یعنى، هسته از خرما بیرون بیاید. چنین هسته اى لخت و برهنه است). انسان فاسق نیز چنین است، اما انسان پاک و مطیع فرمان خدا، پوشش زیباى اطاعت الهى را بر تن دارد.اما بیان حضرت(صلى الله علیه وآله) درباره کوتاهى عمر دنیا: «بدانید که به زودى شما کوچ مى کنید و به سوى خدا مى روید. سرمایه اى که به حال شما در آن جا مفید باشد، عمل صالح است و چیزى جز آنچه را از قبل فرستاده اید، در اختیار شما نخواهد بود.»

در بسیارى از روایات افراد به مسافرانى تشبیه شده اند که دنیا منزلگاه موقّتى آنان است و مقصد نهاییشان آخرت: مسافرى که اختیارش دست خودش نیست او را آورده اند و سرانجام نیز مى برند.(1) انسان در منزلگاه، وسایلى تهیّه مى کند و آماده حرکت مى شود. سفرهاى سابق با سفرهاى امروزى خیلى فرق داشت. وقتى مى خواستند از شهرى به شهر دیگر بروند فاصله بین دو شهر را تقسیم مى کردند، به آن مقدارى که مسافر بتواند در مدت روز بپیماید و در هر جایى منزلى مى ساختند. لذا تعبیر مى کردند که مثلاً مسافت از قم تاتهران سه منزل است یعنى، صبح که حرکت مى کنیم شب به جایى مى رسیم و توقف مى کنیم. البته خوابیدن شب براى مقاصدى بود:

1 ـ استراحت، 2 ـ ایمنى از خطر سارقان و حیوانات وحشى. آب انبارى بود آب برمى داشتند براى بین راه، و مرکب را آماده مى ساختند. کسى که به این منزل بین راه مى آمد آن را خانه همیشگى فرض نمى کرد.

حال اگر واقعاً بینش ما درباره دنیا همین باشد که دنیا دار بقا نیست و باید سرانجام به منزل اصلى کوچ کنیم، وضعمان فرق مى کند و متحوّل مى شویم.حیات واقعى براى آن جاست. در قرآن، آیه 64 سوره عنکبوت مى خوانیم: «وَ ما هذِهِ الْحَیوةُ الدُّنْیا اِلاّ لَهْوٌ وَ لَعِبٌ وَ اِنَّ الدّارَ الاْخِرَةَ لَهِىَ الْحَیَوانُ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ این زندگى دنیا(2)، چیزى جز سرگرمى و بازى نیست و زندگى واقعى سراى آخرت است اگر مى دانستند.» اگر چنین نگرشى داشته باشیم دیگر براى یک قطعه زمین، مقام و...، دعوا نمى کنیم. تازه منزلگاههاى قدیم با دنیا فرق دارد، چون آنها مى دانستند وقتى سر شب به منزل رسیدند تا صبح هستند و بعد حرکت مى کنند، اما چه کسى تضمین کرده است که در دنیا تا صبح هست یا تا ظهر زنده است.

آنچه در روایت تصریح شده این است که، در آن دنیا چیزى که به درد آدمى بخورد، نیست مگر دو چیز: اعمال صالحى که از پیش مى فرستد و ثواب و نیکویى که براى خود فراهم کرده است. ممکن است فرق بین این دو، در این باشد که اعمال صالح مال خود انسان و حسن ثواب تفضّل الهى است یعنى، کارى مى کند که مشمول تفضّلات الهى گردد، اگر چه عمل صالحى هم نداشته باشد اما آن گونه باشد که انسان به سبب حسن نیّتش، مشمول ثواب الهى است یا این که دیگران براى او ثواب، هدیه بفرستند.

به هر حال، مشکل بزرگ انسانها در این دنیا، عدم درک واقعیّت هاست و چقدر جالب است جمله امیرالمۆمنین(علیه السلام): «رَحِمَ اللهُ امْرِءً عَلِمَ مِنْ اَیْنَ وَ فى أَیْنَ وَ اِلى اَیْنَ» تمام زندگانى دنیا در این سه جمله نهفته است: از کجا آمدیم، در کجا هستیم و به کجا مى رویم؟ بدین معنا که هر کس این سه نکته را بداند مشمول رحمت الهى مى گردد. اشاره به آن حدیث معروف است که در نهج البلاغه، کلمات قصار، شماره 130، آمده است که حضرت على(علیه السلام) پشت دروازه کوفه آمد و با مردگان صحبت کرد و فرمود: «اَما لَوْ اُذِنَ لَهُمْ فِى الْکَلامِ لأََخْبَرُوکُمْ اَنَّ خَیْرَ الزّادِ التَّقْوى اگر به این مردگان اجازه بدهند که با شما تماس بگیرند، هر آینه به شما خبر مى دهند که (این سفر زاد و توشه مى خواهد و) هیچ چیزى بهتر از عمل صالح و تقوا نیست.»

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منبع :کتاب انوار هدایت ج1،آیت الله مکارم شیرازی