تبیان، دستیار زندگی
یهود مدینه و خیبر پیش از بعثت هرگاه با همسایگان عرب و مشرک خود از قبیله اوس و خزرج و غیر ایشان، می جنگیدند، به نام رسول خدا(ص) که در تورات یافته بودند بر آنان پیروزی می جستند و پیروز می شدند و علیه کفار دعا می کردند و می گفتند: «پروردگارا! به حق نبیّ امّی
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : حامد حسینی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اقسام توسل در قاموس علما و اندیشمندان اسلامی(2)

توسل


مساله توسل وسیله انسان جهت تقرب جستن به درگاه ربوبی می باشد که انجام این سنت حسنه اسلامی از روشها و گزینه های مختلفی تشکیل شده است؛که  از آن  جمله ،توسل به اولیاء و انبیاء الهی می باشدو در این گفتار نیز برآنیم  تا  نمونه هایی از مساله توسل به انبیاء و اولیاء را در سه مرحله زندگانی، قبل از حیات و بعد از وفات مورد بررسی قرار داده ؛ و در مقالات بعدی به نقد و بررسی اندیشه وهابیت در این راستا بپردازیم.


توسل به دعای پیامبران و اولیاء الهی در حال حیات

بر اساس روایت قرآن کریم و جوامع روایی شیعه و سنی، این شکل از توسل در امتهای پیش از اسلام و در زمان حیات پیامبر گرامی اسلام به وفور به چشم آمده ؛ و شواهد تاریخی زیادی دال بر جواز این شکل از توسل وجود دارد.

برخی از آیات قرآن کریم و تفاسیر نیز گویای این شکل خاص از توسل بوده و از رواج آن در زمان انبیاء گذشته و نیر زمان پیامبر اسلام حکایت دارند. چنانکه توسل فرزندان یعقوب نبی به این پیامبر الهی جهت دعا و استغفار از گناهان فرزندان، از این قبیل می باشد.(1) در آیات دیگری از قرآن کریم نیز یکی از فرامین الهی به این شکل از توسل تعلق گرفته و از مسلمانان معاصر با پیامبر ، می خواهد تا به زیارت ایشان نائل شده و به دعای ایشان برای بخشایش و آمرزش گناهان متوسل شوند؛ تا توسل و  درخواست پیامبر خدا  جهت عرض  دعا و استغفار درباره گنه‌کاران امت، مورد اجابت خدای متعال قرار گیرد. از این رو پروردگار متعال مى‌فرماید: «ولو أنّهم اذ ظَلَموا أنفسَهم جاوِک فاستغفروا اللَّهَ واستغفرَ لهم الرسول لَوجدوا اللَّهَ تَواباً رَحیماً»؛‌(2) اگر هنگامى که بر خود ستم کرده‌اند نزد تو پیامبر خاتم بیایند و از خدا بخواهند که گناهان ایشان را بیامرزد و پیامبر صلى‌اللّه‌‌علیه‌وآله نیز براى آنان آمرزش بخواهد، خدا را توبه‌پذیر و مهربان خواهند یافت.

در آیه ای دیگر نیز منافقان به دلیل عدم انجام این دستور الهی مورد بازخواست و شماتت خداوند قرار می گیرند،که چرا نزد پیامبر نرفته و با دست زدن به دامن توسل ایشان ، نزد پروردگار طلب آمرزش نمی کنند: «و اذا قیل لهم تعالوا یستغفر لکم رسول اللَّه لوّوا روِسهم و رأیتهم یصدّون و هم مستکبرون»؛(3) اگر به آنان گفته شود بیایید تا پیامبر خدا براى شما آمرزش بخواهد، سر برمى‌تابند، و آن‌ها را مى‌بینى که از سخن تو روى‌گردان شده و تکبر مى‌ورزند.

یهود مدینه و خیبر پیش از بعثت هرگاه با همسایگان عرب و مشرک خود از قبیله اوس و خزرج و غیر ایشان، می جنگیدند، به نام رسول خدا(صلی الله علیه و آله) که در تورات یافته بودند بر آنان پیروزی می جستند و پیروز می شدند و علیه کفار دعا می کردند و می گفتند: «پروردگارا! به حق نبیّ امّی از تو می خواهیم که ما را بر آنها پیروز گردانی.» یا می گفتند: «پروردگارا! به نام نبی خودت ما را بر آنها پیروز گردان»

روایتی را نیز دانشمندانی مانند احمد بن حنبل، ترمذی، ابن ماجه و بیهقی از عثمان بن حنیف بیان می کنند که: مردی نابینا خدمت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: از خدا بخواه مرا بهبود بخشد. پیامبر(صلی الله علیه و آله) به او فرمود: «اگر خواستی دعا می کنم و اگر بخواهی صبر کنی که برای تو بهتر است.» عرض کرد: دعا بفرمایید. پیامبر به او فرمود: «وضو بگیر، وضوی نیکو و این دعا را بخوان:

اللّهمّ إنّی أَسألکَ وَ أَتوجَّهُ إلیکَ بِنَبیّکَ مُحمّد نَبیِّ الرَّحْمه. یا مُحمَّد إنّی تَوجَّهتُ بکَ إلی ربّی فی حاجتی لِتُقضی لی. اللّهمَّ شفّعه فی...... (4) پروردگارا! من به وسیله پیامبرت محمد پیامبر رحمت، به سوی تو می آیم و از تو درخواست می کنم. ای محمد! من برای درخواست حاجتم از خداوند نزد تو آمدم و تو را وسیله قرار دادم تا خواسته ام برآورده گردد. خداوندا! او را شفیع و وسیله من قرار ده.» .

از این دو آیه شریفه و روایتی که از نظر شما خوانندگان گرامی گذشت، استفاده مى‌شود که یکى از وسایل جلب مغفرت، توسل به دعاى پیامبر صلى‌اللّه‌علیه ‌و ‌آله و آمرزش‌خواهى اوست. مسلماً منزلت پیامبر نزد پروردگار متعال مایه استجابت دعاى او بوده و قطعاً خواسته‌هاى آن نیازمند برآورده مى‌شود.

توسّل به دعاى پیامبر صلى‌اللّه‌‌علیه‌وآله پس از رحلت

از جمله موارد توسل که مورد قبول بیشتر مذاهب و فرق اسلامی بوده وصرفا وهابیان و وهابی مآبان با این شیوه توسل به مخالفت برخاسته و آنرا در حد شرک و کفر انکار می کنند، توسل به پیامبر و اولیاء الهی بعد از سپری شدن دوران حیات ظاهری و وفات است. مخالفت وهابیان با این شیوه توسل به نوعی انکار  وجود حیات برزخى و یکى از مسائل مسلم قرآنى است.

حضرت محمد

خداوند درباره مردى که فرستادگان رسول خدا را تصدیق کرد، و به وسیله قوم خود، کشته شد، مى‌فرماید: «قیل ادخل الجنّة قال یا لیت قومى یعلمون بما غفر لى ربّى و جعلنى من المکرمین»؛(5) به او گفته شد وارد بهشت شو، او گفت: اى کاش مردم من مى‌دانستند که پروردگار مرا بخشود و گرامى داشت. این کدام بهشت است که او بلافاصله پس از مرگ بدانجا راه یافت و گرامى داشته شد؟ و بعداً به قوم خود پیام فرستاد.

جالب اینکه بسیاری از تفاسیر قرآن کریم بر این مساله اذعان دارند که فحوای آیه شریفه سوره بقره اشاره به توسل قوم یهود به پیامبر خدا، قبل از تولد ایشان داشته و از آن به عنوان دستمایه ای برای برتری و پیروزی در نبرد با کفار استفاده می جستند.

وَ لَمَّا جاءَهُمْ کِتابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ وَ کانُوا مِنْ قَبْلُ یَسْتَفْتِحُونَ عَلَی الَّذینَ کَفَرُوا فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا کَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَه اللَّهِ عَلَی الْکافِرین؛(8) . و هنگامی که از سوی خدا کتابی به سویشان آمد که تصدیق کننده کتاب آنان است، و آنها خود پیش از این - به نام آورنده آن - بر کفار پیروزی می جستند. حال که همان شناسای ایشان به سویشان آمده به آن کافر شدند. پس لعنت خدا بر کافران باد.

محدثان و مفسران در تفسیر این آیه روایت کرده اند که: یهود مدینه و خیبر پیش از بعثت هرگاه با همسایگان عرب و مشرک خود از قبیله اوس و خزرج و غیر ایشان، می جنگیدند، به نام رسول خدا(صلی الله علیه و آله) که در تورات یافته بودند بر آنان پیروزی می جستند و پیروز می شدند و علیه کفار دعا می کردند و می گفتند: «پروردگارا! به حق نبیّ امّی از تو می خواهیم که ما را بر آنها پیروز گردانی.» یا می گفتند: «پروردگارا! به نام نبی خودت ما را بر آنها پیروز گردان.» اما هنگامی که کتاب خداوندی، قرآن کریم و تصدیق کننده تورات و انجیل به وسیله کسی که او را به خوبی و بی تردید می شناختند، یعنی محمد، به سویشان آمد، بدان کافر شدند، زیرا او از بنی اسرائیل نبود.(9)

از مسلمانان معاصربا پیامبر، می خواهد تا به زیارت ایشان نائل شده و به دعای ایشان برای بخشایش و آمرزش گناهان متوسل شوند؛ تا توسل و درخواست پیامبر خدا جهت عرض دعا و استغفار درباره گنه‌کاران امت، مورد اجابت خدای متعال قرار گیرد. از این رو پروردگار متعال مى‌فرماید: «ولو أنّهم اذ ظَلَموا أنفسَهم جاوِک فاستغفروا اللَّهَ واستغفرَ لهم الرسول لَوجدوا اللَّهَ تَواباً رَحیماً»؛‌اگر هنگامى که بر خود ستم کرده‌اند نزد تو پیامبر خاتم بیایند و از خدا بخواهند که گناهان ایشان را بیامرزد و پیامبر صلى‌اللّه‌‌علیه‌وآله نیز براى آنان آمرزش بخواهد، خدا را توبه‌پذیر و مهربان خواهند یافت

نکته دیگری که باید در اینجا مورد توجه قرار گیرد اینست که علاوه بر اینکه اموات دارای حیات برزخی می‌باشند، از موهبت شعور و ادراک نیز بهره‌مند بوده و بسیاری از توجهاتی را که نسبت به آنان  از عالم دنیا صورت می پذیرد را درک می نمایند. ما نیز با توجه به ضیق مجال ، دو نمونه از روایاتی که مۆید این مدعا هستند را تقدیم حضورتان می کنیم. از جمله روایاتی که به صورت خاص به این مطلب پرداخته، روایت «بزار» است كه «ابن حبان» از طریق «اسماعیل بن عبدالرحمان اسدی» از پدرش ابوهریره نقل نموده است كه پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمودند: «انّ المیت لیسمع خفق نعالهم إذاً ولّوا مدبرین.» (10)

«ابن حبان» نیز از طریق « محمد بن عمرو » ، از ابوسلمه ، از ابوهریره در حدیثی طولانی مانند این روایت را از پیامبر (صلی الله علیه وآله ) نقل نموده است. بخاری نیز در صحیحش در باب «المیت یسمع خفق النعال » از انس به نقل از پیامبر (صلی الله علیه وآله ) چنین آورده است: « العبد إذا وضع فی قبره وتولی وذهب أصحابه حتی إنّه لیسمع قرع نعالهم أتاه ملكان فاقعداه » .

هنگامی كه بنده را در قبر می گذارند و دوستان و یارانش پشت می كنند او صدای پای آنها را كه می روند ، می شنود در این هنگام دو فرشته نزد او آمده او را به جای خویش می نشانند .

خلاصه سخن

در نتیجه آنچه گذشت دو نمونه و روش از روشهای توسل در میان مسلمین را تقدیم حضورتان نمودیم.از آن جمله روشن شد که مساله توسل اختصاص به حیات نداشته و شامل دوران وفات فرد میت نیز می شود. در بخشهای آتی به تفصیل این مطلب خواهیم پرداخت که پندارهای موهوم وهابیت درباره شعور و ادراک اموات در عالم برزخ کاملا غلط و نابجا بوده و دلایلی روشن و عقلی از قرآن و روایات به این شبهه افکنی ها پاسخ داده و موهن بودن مدعای این گروه کج اندیش را به اثبات می رسانند.

پی نوشتها:

1-      سوره یوسف آیات 97-98

2-      سوره نساء آیه 64

3-      سوره منافقین آیه 5

4-      مسند احمد، ج 4، ص 138؛ سنن ترمذی، کتاب الدعوات، ج 13، ص 80 - 81؛ سنن ابن ماجه، کتاب اقامه الصلاه و السنه فیها، باب ما جاء فی صلاه الحاجه، حدیث 1385، ص 441. عبارت احمد بن حنبل، امام حنابله، را از آن رو آوردیم که منکران شفاعت از پیروان ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب پیروان احمد بن حنبل اند.

5-      سوره یس آیات 26-27

6-      سوره غافر آیه 46

7-      سوره سجده آیه 11

8-      سوره بقره آیه 89

9-      دلائل النبوه، بیهقی، ص 343 - 345. تفسیر طبری در تفسیر آیه؛ تفسیر نیشابوری در حاشیه تفسیر طبری، ج 1، ص 333؛مستدرک حاکم، ج 4، ص 263

10-   المستدرك على الصحیحین ،كتاب الجنائز ، ص 715

11-   صحیح بخاری، کتاب الجنائز، ص 245

سیدحامدحسینی        

بخش اعتقادات شیعه تبیان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.