میهمانی باشکوهی به نام ختم! 

 ‌اندوه و غم خانه را فراگرفته، ‌پدر خانه از دنیا رفته و فرزندان در غم از دست دادن پدر به عزا نشسته‌اند. ‌همه در جنب و جوش هستند. پسر بزرگ خانواده به دنبال خرید تاج گل و دختر بزرگ به دنبال لباس مناسب برای مراسم شب هفت و تالار است. فرزندان دیگر هم به دنبال اجاره سالن برای مراسم سوم و شب هفت ‌تازه درگذشته هستند. ‌تجملات و رسوم اضافی(!) یکی پس از دیگری سر می‌رسند و هزینه‌ها، ‌تعارفات و تجملات سر به فلک می‌کشد!

‌یک سوال؟

‌به راستی علت رواج تجمل‌گرایی در مراسمات ختم درسال‌های اخیرچیست؟

‌ارزش‌گرایی فدای تجمل‌گرایی!

 ‌تکریم و تدفین میت یک امر الهی، ‌معنوی و ارزشی در جامعه ما به حساب می‌آید اما اینکه این موضوع دستخوش عواملی نظیر تجمل و اسراف در جامعه شود به هیچ وجه پذیرفته نیست.

برگزاری آبرومندانه  مراسم»... این عبارت این روزها، به یک پتک بسیار سنگین برای کوبیدن بر سر صاحبان عزا تبدیل و اسم رمزی است برای شل کردن سر کیسه و خرج اضافه، چرا که به هر حال،  مراسم  باید پرشور باشد و دورتا دور مجلس پر شود.

وسواس برای برگزاری آبرومندانه  مراسم  یادبود رفتگان، شاید فقط مختص به ما نباشد. شاید در خیلی از کشورها، مذاهب و آئین‌های دیگر هم بریز و بپاش برای دفن و خداحافظی آخر با متوفی، موضوعی بدیهی باشد، اما نمی‌توان کتمان کرد که مجالس عزا در ایران اهمیتی در حد مراسم عروسی دارد، چنان‌که هر کسی در طول عمرش، دو  مراسم اساسی را پیش‌رو دارد؛ یکی  مراسم  عروسی که خودش در‌آن حاضر است و یکی هم  مراسم  دفن و  ختم  که طبیعتا خودش نیست و بقیه برایش می‌گیرند.

مفهوم شناسی

 مجالس عزاداری به مجالسی گفته می شود که در آن برای شخصی که از دنیا رفته، سوگواری و عزاداری می نمایند و مردم با شرکت در آن به صاحبان عزا تسلیت گفته، و با آنان اظهار هم دردی می نمایند. در این مجالس، شرکت کنندگان با خواندن سوره فاتحه و تلاوت آیاتی از قرآن مجید و گریه بر مصائب اهل بیت(علیه‌السلام)، از درگاه الاهی برای روح متوفّی، طلب رحمت و مغفرت می نمایند.

مجالس سوم، هفتم، چهلم و سال هدف از برگزاری مجالس عزا در سوم روز درگذشت یک مسلمان، یا هفتم و …، تجلیل از کسانی است که روزی در میان ما بوده و اکنون از جمع ما به سرای باقی شتافتند. این گونه مجالس از آن رو برگزار می شود، تا مردم ضمن ابراز همدردی و تسلیت گفتن به صاحبان عزا، با قرائت قرآن، بیان مصائب اهل بیت و معارف و مسائل دینی از سوی سخنرانان و مداحان، هم ثوابی برای روح مردگان نثار شود و هم عبرت و درس آموزی برای دیگران باشد که روزی برای آنان نیز چنین سرنوشتی خواهد بود.

درباره این گونه مجالس، به روایتی که دلالت بر این موضوع داشته باشد، برخورد نکردیم، لکن برخی از فقیهان از روایاتی که توصیه به بردن غذا برای نزدیکان میت تا سه روز می کند، استفاده کرده اند که حدّ عزاداری برای میت تا سه روز می باشد.[ محقق بحرانی، الحدائق الناضرة، ج 4، ص157و158, در روایتی نقل شده که “پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) بعد از مرگ جعفر بن ابی طالب به فاطمه زهرا (س) فرمود که با عده ای از زنان به خانه اسماء بنت عمیس برود و تا سه روز برای آنها غذا ببرند”‌.]

در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) آمده است بیشتر از سه روز عزاداری و نشستن در ماتم جایز نیست مگر زوجه که تا انقضاء عدّه برایش جایز می باشد.

البته درباره مراسم چهلم، آنچه که در فرهنگ دینی ما وارد شده، بزرگداشت چهلم شهادت حضرت سید الشهداء (علیه‌السلام) است که مصادف با بیستم ماه صفر می باشد. امام حسن عسکری (علیه‌السلام) در حدیثی علامت‌های «مؤمن» را پنج چیز شمرده است: نماز پنجاه و یک رکعت، زیارت اربعین، انگشتر در دست راست کردن، پیشانی بر خاک نهادن و « بسم الله » را در نماز، آشکارا گفتن.[ بحار الا نوار ، ج 98 ، ص 329، بیروت، « عَلاماتُ المُؤمِنِ خَمسٌ : صَلاةُ اِحدی وَ خَمسین وَزِیارَةُ الا ربَعین … ».]

هم چنین مورخان نوشته اند که جابر بن عبدالله انصاری، همراه عطیه عوفی موفق شدند که در همان اولین اربعین پس از عاشورا به زیارت امام حسین (علیه‌السلام) نائل آیند.[طبری ،محمد بن علی، بشارة المصطفی، ص 126]

لکن این مراسم برای هیچ کدام از ائمه دیگر (علیه‌السلام) سفارش نشده است، بلکه تنها برای حضرت سید الشّهداء (علیه‌السلام) این سنّت و شعار در مکتب تشیع وضع و جعل شده است. و حکمت آن نیز احیای خاطره غم بار عاشورا و تداوم شور عاشورایی در زمان های بعد بوده است.

نکته قابل ذکر آن است که این گونه مجالس، اگرچه جزو سنت پیامبر نیست، امّا لزوماً بدعت هم نمی تواند باشد؛ زیرا اولاً؛ با توجه به معنای بدعت که عبارت است از :وارد کردن چیزی در دین که جزو دین نیست؛ چون این گونه مجالس به شرع نسبت داده نمی شود تحت عنوان بدعت قرار نمی گیرد.

ثانیاً؛ این مسئله گرچه به صراحت در سنّت پیامبر نیامده است، اما تحت عنوان عمومات دینی قرار می گیرد؛ زیرا علاوه بر این که آیات قرآن در این گونه مجالس تلاوت می شود، جنبه های مثبت اجتماعی؛ نظیر صله ارحام، ابراز همدردی با برادران ایمانی و … را نیز به دنبال دارد.

اقامه مجالس عزا و مراسم برای اموات، خود موجب گسترش فرهنگ دینی می شود و فرصتی مناسب برای بیان معارف الاهی و توحیدی است، قضایای تاریخ اسلام گوشزد می شود، پرهیز از گناه و رعایت تقوی سفارش می شود، و موجب اعتلای فرهنگ دینی و عمومی مردم می شود؛ بنابر این، برگزاری چنین مجالسی نه تنها مورد نهی شارع نیست، بلکه مطلوب نیز است.

حکمت شرکت در مراسم عزاداری چیست؟

توجه به این نکته ضروری است که یکی از حکمت های شرکت در مراسم عزاداری آن است که انسان را به یاد خدا و قیامت انداخته و او را از دلبستگی به دنیا بازدارد، حال اگر مراسم ختم، مانند مهمانی باشکوهی برگزار شود که در آن غذاهای رنگارنگ تهیه شده و در اختیار مهمانانی قرار گیرد که خود را آن چنان آراسته اند که گویا به جشنی پا می گذارند، آیا می توان آن را یادآور آخرت دانست؟ و آیا اساساً سزاوار است که مراسم ختم، به همراه پذیرایی باشد؟!

“امام صادق (علیه‌السلام) در مجلس گروهی عزادار وارد شده و خطاب به آنان اظهار داشتند: پروردگار، مصیبت وارد شده بر شما را جبران فرموده، به جبران صبر و تحملتان پاداش خوبی به شما داده و شخص متوفی را نیز در سایه رحمت خویش قرار دهد. سپس از مجلس خارج شدند.”‌[ حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، ج 3، ص 218، ح 3451]

این روایت نشانگر آن است که باید مراسم را به سادگی برگزار کرده و آشنایان و دوستان به ابراز همدردی بسنده کرده و اگر به دلایلی چون برگرداندن آرامش روحی آنها، تصمیم به حضور بیشتر در کنار آنان دارند، نباید به خانواده مصیبت دیده این اجازه را بدهند که برای پذیرایی از آنها دچار تکلف و دردسر شوند، بلکه باید تلاش کنند که در این مدت، این خانواده ها حتی دغدغه خورد و خوراک خویش را نیز نداشته باشند!

امام صادق (علیه‌السلام) می فرماید: “غذا خوردن نزد مصیبت دیدگان از رفتار و کردار زمان جاهلیت است و سنت اسلامی آن است که غذای آنان از سوی دیگران فراهم شود، همان گونه که پیامبر(صلی الله علیه وآله) در مورد جعفر بن ابی طالب، چنین رفتاری را در پیش گرفت”‌.[ همان، ص 237، ح 3504]

منابع :

سایت خبرآنلاین

سایت سراج

سایت شیعه نیوز

مقاله علی البرزی،روزنامه جوان