آیا امر به معروف و نهی از منکر با حقوق بشر منافات دارد؟!

امر به معروف و نهی از منکر برای حفظ معروفیت معروف و حفظ منکریت منکر است و اگر ترک امر به معروف و ترک نهی از منکر شود این معروفیت و این منکریت از دست می رود. وقتی از دست رفت دیگر امر کردن سخت می شود.

ریشه های فطری و غریزی

پدران و مادران در طول تاریخ فرزندان خود را به کارهایی وا داشته و از کارهایی نهی کرده اند . مسئله امر و نهی و تشویق و هشدار.ریشه در درون هرانسانی دارد.و مربوط به زمان و مکان یا منطقه خاصی نمی شود.و هر مسئله اینگونه فراگیر باشد.نشان از فطری بودن آن دارد.

هشدار و اخطار و فریاد در برابر خطرها و انحرافات مخصوص انسان نیست در قرآن مجید می خوانیم:

وقتی مورچه ای دیدحضرت سلیمان علی نبیناوآله با لشکرش در حرکتند فریاد زد و به سایر مورچگان گفت :به لانه های خودبروید تا پایمال نشوید.

هنگامی که هدهد در پرواز خود از فضای کشور« سبا » متوجه انحراف مردم و دریافت که مردم خورشید پرستند .نزد حضرت سلیمان (علیه السّلام) آمد و از این انحراف شکایت کرد.

بنابراین فریاد در برابر انحراف و دلسوزی برای دیگران نه تنها مسئله ای فطری برای انسانهاست ، بلکه ریشه ای غریزی نیز در حیوانات دارد.

جایگاه امر به معروف در قرآن

این موضوع از همان روزهای اول بعثت پیامبراعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) مورد عنایت اسلام بوده است .سوره « والعصر» که اوایل بعثت در مکه نازل شده است.اشاره به امر به معروف می کند و از مومنان می خواهد تا یکدیگر را به کارهای حق و پایداری در راه خدا سفارش کنند.

اولین وظیفهءانبیاء (علیهم السّلام)

قرآن حکیم می فرماید:

مادر میان هر امتی پیامبری مبعوث کردیم که مهمترین کار و وظیفه او .دوچیز بود:

یکی امربه یکتاپرستی که بزرگترین معروفهاست.

و دوم نهی از اطاعت طاغوتها که بزرگترین منکرهاست.

نشانه بهترین امت

قرآن خطاب به مسلمانان می فرماید:

شما بهترین امتی هستید که برمردم ظاهر شده اید.به شرط آنکه امر به معروف و نهی از منکر کنید. امر به معروف کاری است که خدا انجام می دهد چنانکه امر به منکر کار شیطان است.

امر به معروف یک وظیفه عمومی است.قرآن می فرماید: تمام مردان و زنان با ایمان نسبت به یکدیگر حق ولایت دارند. تا یکدیگر را به « معروف » سفارش کنند و از منکر باز دارند.

البته همواره در قرآن امر به معروف مقدم بر نهی از منکر است تا بفهماند کارها را از راه مثبت پیگیری کنید و تنها در جامعه انتقاد کننده نباشید.

شیوه های عملی امر به معروف و نهی از منكر

هدف عمده و اساسی در امر به معروف و نهی از منكر محقق شدن معروف و زدوده شدن منكر است. برای نیل به این هدف به نظر می رسد كه باید به دنبال بهترین و مۆثرترین راهكارها و شیوه های عملی بوده باشیم كه در این راستا موارد زیر پیشنهاد می گردد:

1-  شیوه عملی: اولین و مۆثرترین شیوه در امر به معروف و نهی از منكر تبلیغ عملی است. یكی از مهمترین عوامل موفقیت پیامبر اكرم(صلی الله علیه وآله) و ائمه(علیه السلام) در ترویج و گسترش مكتب، توجه به این شیوه بوده است.

پیامبر اكرم(صلی الله علیه وآله) در اغلب كارها از قبیل كندن خندق، ساختن مسجد و برنامه های فرهنگی و اجتماعی و .... قبل از اینكه دیگران را تشویق به این كار كند خود پیشقدم می شد، همچنانكه امامان معصوم(علیه السلام) به این طریق عمل می كردند.

2-  احترام به شخصیت افراد: دومین اصلی كه در تأثیر امر به معروف و نهی از منكر در خور توجه است، احترام به شخصیت افراد می باشد. مرتكبان منكر تا وقتی كه متجاهر به گناه نشده اند، و به طور آشكار خود را نیالوده اند محترمند و نباید به هتك حرمت آنها پرداخت.

3-  ارشاد تدریجی: معمولا ما انتظار داریم كسانی كه در گرداب منكرات غوطه ور شده اند یك دفعه آنها را از گرداب در آوریم و یك مسلمان ایده آل بسازیم؛ در حالی‌كه تربیت امری تدریجی است و فضایل و رذایل هیچ‌كدام یك مرتبه در جان انسان‌ها به وجود نمی آیند. در حقیقت می توان گفت كه از علل نزول تدریجی قرآن توجه به این نكته مهم است، چرا كه قرآن كتاب تربیتی است و برای هدایت انسان‌ها به سوی كمال مطلوب نازل شده است.

4-  نرم خویی و محبت: از شیوه های مهم و مۆثر در امر به معروف و نهی از منكر، نرمخویی و محبت است؛ خصلتی كه موفقیت پیامبر(صلی الله علیه وآله) بنا به تصریح قرآن كریم مرهون آن بوده است.

5-  تشویق به ارزش‌ها: یكی از امتیازات مكاتب الهی تشویق به خوبی‌ها و ارزش‌هاست. پیامبر مكرم اسلام(صلی الله علیه وآله) از عامل تشویق در جهت پیشبرد اهداف استفاده‌های زیادی می‌كرد. برای كسانی كه دو ركعت نماز برای خدا می‌خواندند جایزه تعیین می كرد.‌(ره توشه راهیان نور ویژه محرم الحرام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1376شمسی، ص186)  پست‌های حساس سیاسی، فرهنگی و نظامی را به افراد لایقی می سپرد و به این ترتیب، امت را به نیكی و پاكی دعوت می فرمود. برای نمونه اسامه بن زید هجده ساله را به عنوان فرمانده لشكر منصوب فرمود و....

6-  ایجاد فضای امر و نهی: شكی در این مسئله نیست كه محیط هر چند نقش زیربنایی ندارد ولی در پرورش فضایل و رذایل نقش اساسی دارد. رسالت انبیا نیز مبتنی بر این اصل بود كه محیط را به گونه‌ای آماده سازند تا خود مردم عدالت را بر پادارند:"لیقوم الناس بالقسط".‌(حدید-25.) بنابراین پیامبر اكرم(صلی الله علیه وآله) می فرماید: "كلكم راع و كلكم مسئول عن رعیته".

7-  برخورد عملی با مرتكبان منكر: به طور كلی اگر در كنار شیوه های گذشته این شیوه را مد نظر نداشته باشیم بدون شک امر به معروف و نهی از منكر بی نتیجه خواهد ماند.

ه- مراتب امر به معروف و نهی از منكر

1- مرحله انزجار قلبی: علمای اسلام برای امر به معروف و نهی از منكر مراتب و درجات و همچنین اقسامی قائل شده‌اند. اولین درجه و مرتبه نهی از منكر، هجر و اعراض یا انكار قلبی است و این در مواردی است كه ما با شخصی كه با او صمیمیت داریم قطع رابطه كنیم و نسبت به او سردی نشان دهیم و این برخورد، برای او تنبه تلقی شود، یعنی تحت یك زجر و شكنجه روحی قرار گیرد و این عمل ما در جلوگیری از كار بد او تأثیر داشته باشد؛ در غیر این صورت چه بسا فردی كه از قطع رابطه ما استقبال كرده و او هم قطع رابطه كند و آزادتر دنبال منكرات و كارهای زشت برود در چنین مواردی این كار درست نیست.

2- مرحله زبانی: درجه دومی كه علما و دانشمندان برای نهی از منكر ذكر كرده اند، مرحلة زبان است. چه بسا آن بیماری كه دچار منكری است، به دلیل جهالت و نادانی و تحت تأثیر یك سلسله تبلیغات قرار گرفته است، احتیاج به مربی، هادی، راهنما و معلم دارد تا با او تماس بگیرد و با كمال مهربانی با او صحبت كند، موضوع را با او در میان بگذارد تا معایب و مفاسد را برایش تشریح كند تا آگاه شود و بازگردد.

3-  مرحله عمل: مرحله سوم عمل است. گاهی طرف در درجه و حالی است كه نه اعراض و هجران و نه زبان و بیان بر او تأثیر نمی‌گذارد. در اینجا باید از راه عمل وارد شد. وارد عمل شدن نه تنها به زور گفتن نیست، كتك زدن و مجروح كردن نیست،

البته مواردی هم هست كه جای تنبیه عملی است كه آن هم از شئون حكومت اسلامی است و شهروندان جامعه اسلامی از پیش خود حق اعمال این تنبیهات را ندارند. امر به معروف عملی این است كه نباید تنها به گفتن قناعت كند و فكر كنیم همه چیز را گفتن درست می شود.

گفتن، شرط لازم است ولی كافی نیست. باید عمل كرد و آنچه مربوط به شهروندان است برخورد عملی غیرمستقیم است. ‌(تلخیصی از جلد دوم حماسه حسینی، مرتضی مطهری، ص193-197)

نقش امر به معروف و نهی از منکر در احیای حقوق بشر

وقتی شما به یک فردی راه خیر را نشان دادید دارید حقوق او را به او یادآور می شوید.از حقوق تو هدایت شدن توست من این حق را باید به تو ادا کنم، این حق بشری توست که باید وقتی من می بینم این کار برای آینده تو ضرر دارد من قبل از اینکه تو به آن مبتلا شوی امروز به تو بگویم.

منابع:

آثار علامه شهید مرتضی مطهری

سلسله درس های استاد محسن قرائتی

مقاله عسگر ابراهیم زاده